Tilning ijtimoiy funksiyalari

Tilning ijtimoiy funksiyalari

• 
  1. Tilshunoslik ijtimoiy fanlardan biri.
  
• 
  2. Tilning boshka ijtimoiy hodisadan farki.
  
• 
  3. Til va tafakkur.
  
• 
  4. Til va NUTQ.
  

Jamiyatda turli ijtimoiy hodisalar bo’lib, ular o’ziga xos belgi-xususiyatlarga, moxiyatga egadir. Til ana shu ijtimoiy hodisalardan farklanadi. Bu fark shundan iboratki, til jamiyat bilan uzviy boьlikdir. Jamiyatsiz til bklmaganidek, tilsiz xam jamiyat bklmaydi. Ijtimoiy sxzi bilan jamiyat sxzi aslida arabcha bklib, ma’nosi bir xildir (Uyushgan, jam bklgan degan ma’nolarni anglatadi).
Tilshunoslik fanida til va uning o’ziga xos xususiyatlari, tilning boshka hodisalarga munosabati xrganiladi.
Uzoq vaqtlar davomida olimlar tilni biologik hodisa deb tushunib kelgan. Ularning fikricha, odamning rangi, gavda tuzilishi avloddan-avlodga kanday yxl bilan xtsa, til avloddan-avlodga shunday yxl bilan xtadi.
Til biologik hodisa emas, balki ijtimoiy hodisadir. Til kishilik jamiyati bilan birgalikda paydo bkladi.
Til irqiy hodisa xam emas. Bir tilda gapiradigan odamlar turli irkka mansub bklishi va aksincha turli irkka mansub bklgan odamlar bir tilda gapirishi mumkin.
Jamiyatda turli ijtimoiy hodisalar bo’lib, ular o’ziga xos belgi-xususiyatlarga, moxiyatga egadir. Til ana shu ijtimoiy hodisalardan farklanadi. Bu fark shundan iboratki, til jamiyat bilan uzviy boьlikdir. Jamiyatsiz til bklmaganidek, tilsiz xam jamiyat bklmaydi. Ijtimoiy sxzi bilan jamiyat sxzi aslida arabcha bklib, ma’nosi bir xildir (Uyushgan, jam bklgan degan ma’nolarni anglatadi).
Tilshunoslik fanida til va uning o’ziga xos xususiyatlari, tilning boshka hodisalarga munosabati xrganiladi.
Uzoq vaqtlar davomida olimlar tilni biologik hodisa deb tushunib kelgan. Ularning fikricha, odamning rangi, gavda tuzilishi avloddan-avlodga kanday yxl bilan xtsa, til avloddan-avlodga shunday yxl bilan xtadi.
Til biologik hodisa emas, balki ijtimoiy hodisadir. Til kishilik jamiyati bilan birgalikda paydo bkladi.
Til irqiy hodisa xam emas. Bir tilda gapiradigan odamlar turli irkka mansub bklishi va aksincha turli irkka mansub bklgan odamlar bir tilda gapirishi mumkin. Til birikmalari (sxz va gaplar) tafakkur protsessida bevosita ishtirok etadi. Odam fakat NUTQ jarayonida sxzlardan foydalanib kolmaydi.
Til bilan tafakkurning munosabati ayniksa, ichki NUTQda yakkol kxrinadi. Til va NUTQning xzaro munosabatiga kelsak, til jamiyatning umumiy potentsial aloka vositasi bklsa, NUTQ tilning bevosita tatbiki, yashashidir. Tilning tovush tomoni, sxz va gap tomoni birlashsa, NUTQ xosil bkladi, tilning bu uch elementi asosiy element bklib, nafakat NUTQda reallashadi. NUTQ yxk vaktda ular xotirada saklanadi.
Til bilan NUTQ orasida dialektik munosabat shundan iboratki, NUTQ faoliyati natijasida NUTQ shakllanadi. NUTQ elementlardan tuziladi, til elementlariga ajraladi, til elementlari yana NUTQ faoliyati uchun xizmat kiladi.
Til birikmalari (so’z va gaplar) tafakkur protsessida bevosita ishtirok etadi. Odam fakat NUTQ jarayonida sxzlardan foydalanib kolmaydi.
Til bilan tafakkurning munosabati ayniksa, ichki NUTQda yakkol kxrinadi. Til va NUTQning xzaro munosabatiga kelsak, til jamiyatning umumiy potentsial aloka vositasi bklsa, NUTQ tilning bevosita tatbiki, yashashidir. Tilning tovush tomoni, sxz va gap tomoni birlashsa, NUTQ xosil bkladi, tilning bu uch elementi asosiy element bklib, nafakat NUTQda reallashadi. NUTQ Yo’q vaqtda ular xotirada saqlanadi.
Til bilan nutq orasida dialektik munosabat shundan iboratki, NUTQ faoliyati natijasida NUTQ shakllanadi. NUTQ elementlardan tuziladi, til elementlariga ajraladi, til elementlari yana NUTQ faoliyati uchun xizmat kiladi. Yuqoridagilardan ko’rinadiki, nutqning struktura elementlariga so’zning grammatik formalari (glossemalar), ularning negizlari, erkin so’z birikmalari, nutq tovushlari kiradi.
Til bilan nutkni kiyoslaganda ularni kuyidagi o’ziga xos xususiyatlar bir-biridan ajratib turadi:
1. Til aloqa materiali - nutq esa aloka formasidir.
2. Tilni xalq yaratadi, nutqni esa xar bir shaxs yaratadi.
3. Tilning xayoti uzoq, xalq xayoti bilan bog’lik, nutqning xayoti qisqa, u aytilgan vaqtda mavjud.
4. Tilning xajmi noaniq - nutqning xajmi aniq: dialog, monolog shakllarida bo’lishi mumkin.
5. Til turg’un, statik xodisa, nutq xarakatda bo’luvchi dinamik xodisa.
6. Ayrim shaxsning ayni zamonda bir necha tili bo’lishi mumkin, ya’ni bir necha tilni bilishi mumkin, chunki u vakt va xrin bilan bevosita boьlanmagan. Ayrim shaxsning nutki ayni zamonda fakat bitta bo’ladi, chunki u ma’lum vaqtda va ma’lum o’rinda yuz beradi.
Shunday qilib, tilning ijtimoiy moxiyati quyidagilardan iborat:
1. Til tabiiy xodisa emas.
2. Til biologik xodisa emas.
3. Til irkiy xodisa emas.
4. Til sinfiy xodisa emas.
5. Tilning paydo bklishi uchun kishilik jamiyati bklishi shart.
Demak, til kishilik jamiyati tomonidan yaratilgan, unga xizmat kiladigan va xar doim rivojlanib turadigan o’ziga xos ijtimoiy xodisadir.