Tilshunoslik asoslari
Download 2.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari (O\'lmas Sharipova, Ibrohim Yo\'ldoshev)
ma'nolaiini,
ish la tish doirasini izohlab, tushuntirib berishdan iboratdir. Izohsiz lu g 'a t. So'z yoki term inlarning imlosini, tu sh u n ch alarn in g , rusch a-o 'zb ek ch a y o k i o 'zb ekch a-m sch a nom larini b e rish bilan chek lang an lu g 'atd ir. T erm in o lo g ik lu g 'at. K o'pincha bir tilda yoki ikki tilda tuzilib, u n in g vazifasi, h ar b ir so h ad ag i term inlarni izohlab, tushuntirib b e ris h d a n iboratdir. Y a'ni so 'z la r m a ’lum bir so hag a oid so 'z -te rm in la rd a n iborat bo'ladi. Bu lu g 'a tla r har qaysi soha bo 'y icha tuziladi. Frazeologik lu g 'a t. Bu lu g 'a t ju d a kerakli lu g 'atlard a n bo'lib, h ar bir tilga x o s m aqol, mata!, hikm atli so 'z birikm alarini to'plab, u la rn in g q a n d a y hollarda ishlatilishini m isollar bilan izohlab beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi O rfografik lu g 'at. Bu lu g 'a tn in g b ird a n -b ir vazifasi b ir tildagi s o 'z la m i shu tilning g ram m atik q o id alari asosida t o 'g 'r i yozishni k o 'rsa tib berishdan iboratdir. OrCoepik lu g 'at. Bu lu g 'a td a so 'z la m in g a d a b iy talaifuzi qayd etiladi, Sinonim lar lug'ati. B u n d a so 'z la r sin o n im la rd a n iborat b o 'lad i. Bunday h ig 'atlar fa q a t tild ag i sinonlm ik q a to rla m i qay d etuvchi, y a ’ni izohsiz yoki izohli b o 'lish i m um kin. C h asto tali lu g ‘at. Bu lu g 'a td a so 'z la m in g q o 'lla n is h i m iqdori va foizi h aq id a m a’Iumot b erilad i. Bu tip d ag i lu g 'a tla r d a o 'z b e k tllidagi so 'z la m in g faollik d a ra ja si k o ‘rsatiladi. D ialektologik lu g 'a t O 'z b e k tilining d iale k t va sh ev alarg a xos b o 'lg an , fonetik yoki se m a n tik jih atd an a d a b iy tildagi so‘zlardan larq qiladigan so 'z la rin i q a y d etadi. T eskari lu g 'at. Bu tip d a g i lu g 'a tla rd a so 'z la r tartib i so 'z b o sh id ag i birinchi harf a so sid a em as, balki s o 'z oxiridagi harflam ing alfavitdagi tartibi a so sid a joylashtiriladi. Imlo lug'ati. Bunda s o 'z la m in g m avjud irrilo q o id ala rig a bino an q an d ay yozilishiiii y a ’n i to 'g 'r i yozish sh a k lla rin i qayd etadi. D em ak, b unday lu g 'a tla r aso san araally m a q s a d la r u c h u n tuziladi. M orfem lug'at. S o'zlarning m orfem a stru k tu ra si k o 'rsa tila d i. ü la r lingvistik m aqsadlarda tuziladi. Etim ologik lu g 'at. Bu tip d a g i lu g 'a tla rd a s o 'z la m in g kelib chiqishi ilmiy asosda yoritiladi. E nsiklopedik lug'at. L u g 'a tn in g bu turida m u h im tarixiy voqealar, fan va texnika so h a sid a erishilgan y u tu q la r, turli m am lakatlar va ulam ing xalq lari, tili, iqtisodi, m adaniyati, davlat, partiya, texnika, s a n ’a t va adab iy o t arbo blari, u larn in g siyosiy v a ilmiy qarashlari to 'g 'ris id a g i k e ra k li m a ’lu m o tlarn i yoritib beriladi, turli term inlar y e ta rli d arajad a izohlanadi. T arixiy lu g 'at. B u n d a y lu g 'a td a q a d im g i yozuv yod gorliklaridagi eskirib qo lg an , iste’m o ld a n ch iq q a n so 'zlarn in g m a ’nosi izohlanadi. § www.ziyouz.com kutubxonasi GRAMMATIKA G ram m atik a y u n o n c h a “yozish sa n ’ati" m a’nosini bildiradi. H o zird a u tilshu n oslik fan in in g bir tildagi so'z tuzilishi, gapda s o 'z la rn in g o 'zg arish i va birikishini o 'rg an a d ig a n ilm ning nom id ir. U til q o n u n larin i o 'rg an ib , ularni yoritib beradi. H ar bir tiln in g asosi u n in g ío n e tik sistemasi, leksikasi va gram m atik asid ir. G ram m atika vositasida gap quriladi. Til birgina le k s ik a n in g o'zid an em as, b a lk i tilning lu g 'at tarkibi - fonetik sistem asi, g ram m atik asid an iboratdir. G ram m atik a so 'z la rn in g o ‘zgarishi, g ap dag i m unosabati, o ‘z a ro b o g 'la n ish i h a q id a g i q o id alardan iborat bo'Iib, u tilning izchil xarak terin i k o 'rsa ta d i. S o 'z o'zg arishining va g a p d a so 'z b irik ish in in g gram m atik qoidalari bor. H ar b ir til o'z g ram m atik a sig a ega. M u a y y an tilning grainm atikasi um um iy q o id a la r aso sid a o 'rg an ilad i, yaratiladi. S o 'z larn in g o 'zgarishi, b irik ish i haqidagi q oid a sh u tildagi bir g u r u h so 'z la rg a (masalan, otlar, fe’llarga) xos gram m atik qoida b o 'Iib um um lashadi. M asalan , kelishik qoidalarini olaylik. A k ro m g a ayt, emas, A k ro m d an ayt, desak, o 'z b e k tilining g ra m m a tik a qoidasi b u zilg an , o 'zb ek tili gram m atikasidan n o to 'g 'r i foydalangan b o 'lam iz. G ram m atika so 'z n in g m a ’no si bilan qiziqm aydi. Predm etning no m i y o k i og 'ir-y en g illig i b ila n qiziqmaydi. G ram m atika uchu n m asalan, Download 2.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling