Tilshunoslik asoslari
Download 2.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari (O\'lmas Sharipova, Ibrohim Yo\'ldoshev)
uy, dala, ariq,
qog'oz, non, idrok so'zlaríning u m u m lash g a n gram m atik xususiyati, p redm etnin g nom ini a n g la tish i m uhim . S hu n in g u c h u n gram m atika bu so 'z la m i ot k a te g o riy a sig a kirgizib um um lashtiradi. O 'z b e k tilidagi ot ka te g o riy a sin in g g ram m atik xususiyatlaridan biri kelishiklarda tu rlan ish idir. O tn ing y a n a b ir gram m atik xususiyati birlik va k o 'p lik sh akllarinin g m avjudUgidir. M ana shu xususiyatlari va g a p d a g i vazifasi e ’tib o rg a olinib, u lar ot tu rk um iga kiritiladi. D em ak, um um lashtirish, m avhum lashtirish tilning eng muhim x u su siy atidir. G ram m atika ik k i qism dan - m orfologiya va s in ta k sisd a n iborat. H a r bir tilda g ram m atik qoidalarning yoritilish darajasiga q a ra b ilm iy va a n ’anaviy m aktab gram m atikasi yaratiladi. G ram m atik an in g m orfologiya v a sintaksis bo'Iim lari o 'z a ro zich b o g 'la n g a n . F on etikan i b a ’zi olim lar gram m atikaga kiritmaydi, m u sta q il b o 'lim deb hisoblaydilar, b a ’zilar gram m atika tarkibiga www.ziyouz.com kutubxonasi kiritadilar. Ayrira am aliy m ulo h azalarg a k o 'r a fo n e tik a n i hara gram m atikag a qo'shad ilar. D em ak, g ran im atik kategoriyalar, gram m atik fonnalar, so 'z turk um lari (m orfologiya) va gap b o 'lak la ri (sintaksis) h a q id a g i t a ’Iimot g ram m atik a d e b ataladi. GRAMMATIK KATEGORIYALAR G ram m atik kategoriya b ir xil g ram m atik h o d isalar, ayniqsa, gram m atik so'zlarning h a r xil shaklidan q a t ’iy n a z a r majmui, yig'indisidir. G ram m atik k a teg o riy alard ag i b ir xillik gram m atik shakllarga, gram m atik vazifaga q arab b elg ilan ad i. M a ’lum m a'n o d ag i s o 'z bir n ech a g ra m m a tik shakllam i olishi m umkin, lekin so 'z n in g m a ’nosi o 'zg arm ay d i. G ram m atik kategoriya bir tom o n d an so 'zlarn in g lek sik-gram m atik [xususiyati, yasalashi, vaziialari kabi ho d isalar a so sid a ajratilgan g u ru h la r (ot kategoriyasi, fe ’l kategoriyasi kabi), ikkinchi tom ondan birlik, ko'plik, fe ’llarda shax s-so n k ab i gram m atik vazafalam i affikslar, so 'z shakliari b ilan b ir xil xarakterdagi gram m atik hodisalar m ajm uidir. H ar b ir s o 'z n in g asosiy m a ’nosi bor, yana um um iy m a’n o si bor, bu asosiy m a ’n o g a yo'ldosh, q o 'sh im ch a m a’no b o 'lib keladi. M asalan: paxtalar, asosiy m a ’no - o'sim lik turi, q o 'sh im c h a m a’no - k o 'p lik . Umumiy x arakterdag i bir q an ch a s o ‘zlarda u c h ra y d ig a n qo'sh im cha m a ’n o gram m atik m a’no deyiladi. G ram m atik m a 'n o turli vositalar orqali ifodalanadi (q o ’shim cha, y o rd a m c h i so'z). G ram m atik kategoriya m an tiq iy k a te g o riy a b ila n bog'liqdir. M antiqiy kategoriya b orliq ni tafak k u rd a ak s e ttira d i. M antiqiy kategoriyadagi belgilar gram m atik k a te g o riy a la r orqali ifodalanishi m umkin. M asalan: ning, ga, k elish ik q o'shim chalari, predm et, hodisalar tasvirini ifodalaydigan so 'z la rsiz gram m atik m a ’no ifodalam aydi. G ram m atik m a’no m a n tiq iy hukm bilan ayn an bir xil emas. H ar b ir tilning o 'z ig a x o s gram m atik kategoriyalari m avjud. M asalan: o 'z b e k tilida: son, egalik, zamon, kelishik kategoriyalari, rus tilida: ro d , zam on, son kategoriyalari. Gram m atik k ategoriy alar v a g ram m atik s h a k l b ir xil hodisa em as. M asalan, o 'z b e k tilid a zam on k a te g o riy a si b ir necha sh ak llar bilan ifodalanadi: Download 2.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling