Titul varaqasi namunasi O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus

O’zbekiston Respublikasi bo’yicha alohida turdagi oziq-ovqat mahsulotlarining 
iste’mol narxlari indeksi, %
12
 

2019 yil mart: 
12
O`zbekiston Respublikasi Statistika qo`mitasi ma`lumotlari asosida tayyorlandi 

---

31 
Mahsulotlar nomi 
2018 yilning dekabriga nisbatan 
2018 
yilning 
martiga nisbatan 
Non mahsulotlari 
103,4 
129,2 
Go’sht, parranda go’shti va 
baliq 
103,2 
119,4 
Sut mahsulotlari 
108,1 
115,5 
Tuxum 
99,9 
111,2 
Yog’ va moylar 
102,5 
109,6 
Shakar, 
choy 
va 
boshqa 
mahsulotlar 
103,9 
105,8 
Inflyatsiya va uning rivojlanishi alohida olingan mamlakatda ma`lum 
xususiyatlarga ega bulishi mumkin. Hozirgi davr inflyatsiyasi, utgan davr 
inflyatsiyasidan fark kiluvchi xususiyatlarga zga. Oldinti inflyatsiyalar vaktinchalik 
bulib, ular odatda urush vaktida harbiy xarajatlarni koplash uchun kogoz pullar 
chikarilishi natijasida yuzaga kelgan. Biror daromad olmasdan turib, ya`ni ishlab 
chikarish va tovarooborot sur`atlarini oshirmasdan, yoki bu kursatkichlar kamayib 
ketgan holda davlat tomonidan buladigan xarajatlarni moliyalashtirishning asosiy 
yullaridan biri kogoz pullarni muomalaga chik;arishdan iborat bulgan. Natijada 
muomalaga chikarilgan pullar, muomala uchun zarur bulgan oltin mikdoridan oshib 
ketgan va pulning real kiymati uning nominal kiymatidan tushib ketgan, ya`ni, 
xakikatda pul birligi uzida kursatilganidan kam oltin mikdorni ifoda kila boshlagan.
Dunyoning turli mamlakatlarida xukumat tomonidan mavjud iqtisodiy-ijtimoiy 
shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda inflyatsiyaga qarshi turli antiinflyatsion 
siyosatni ishlab chiqaradilar va uni amalga oshiradilar. Davlat tomonidan antiinflyatsion 
siyosatni olib borishda turli chora-tadbirlar hisoblangan byudjet, ijtimoiy, soliq, baho, 
kredit-moliya, sanoat-investitsiya, tashqi iqtisodiy va emissiyani amalga oshiradilar.
Byudjet siyosati – bu davlatning asosiy iqtisodiy siyosati hisoblanadi va uning 
asosiy maqsadi mamlakatning aniq belgilangan muddat mobaynida ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning ustuvor yo`nalishlari belgilanadi va amalga oshiriladi. Byudjet siyosati 
yordamida soliqlar va yig`imlar assoida yig`ilgan 
davlat 
moliya 
resurslarini 

---

32 
umummilliy vazifalarini bajarish uchun qayta taqsimlanishi amalga oshiriladi. Byudjet 
siyosatining asosiy tarkibiy qismi bo`lib ijtimoiy siyosat hisoblanadi. Chunki 
mamlakatdagi ijtimoiy tadbirlarni moliyalashtirish asosan davlat byudjeti tomonidan 
amalga oshiriladi.
Soliq siyosati – bu davlatning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy vazifalarini bajarishi 
uchun zarur moliya mablag`larini yig`ish uchun xo`jalik yurituvchi sub`ektlar va 
mamlakat aholisidan soliqlar, to`lovlar hamda majburiy ajratmalarni belgilash, ularni 
undirish yuzasidan qonun asosida belgilangan tizimdir.
Baho siyosati – bu mahsulotlar, xizmatlar va to`lovga qobiliyatli talab o`rtasidagi 
mutanosiblikga erishish hamda uni tartibga solib turish bilan bog`liq siyosatdir.
Kredit-moliya siyosati – bu Markaziy bank tomonidan qayta moliyalashtirish 
stavkasi, majburiy zahiralar me`yori va ochiq bozordagi operatsiyalar orqali mamlakat 
bank-kredit tizimini boshqarish hamda tartibga solib turishdan iborat.
Sanoat-investitsiya siyosati – bu yalpi ichki mahsulotning o`sishini ta`minlovchi 
mamlakat sanoat-texnologik qudratini rivojlantirishga qaratilgan siyosatdan iborat.
Tashqi iqtisodiy faoliyat siyosati – bu davlat tomonidan xorijiy mamlakatlar bo`lib 
tashqi iqtisodiy faoliyatni boj-tarif dastaklari yordamida tartibga solib turishdan 
iboratdir.
Emissiya siyosati – bu Markaziy bank tomonidan milliy iqtisodiyotning holatiga 
asosan muomalaga qog`oz pul chiqarish, ularning aylanishini tartibga solish va 
muomaladagi ortiqcha pullarni aylanmadan chiqarib turishdan iborat siyosatdir.
Dunyoning har bir mamlakatidan xukumat tomonidan antiinflyatsion siyosati 
mavjud inflyatsiyani tartibga solishga hamda uni o`sish sur`atlarini pasaytirishga 
qaratilgan bo`lishi lozim. Bunday siyosatni olib borishda asosan ikki shakllardan 
foydalaniladi:
1) Pul islohotlarini amalga oshirish;
2) Inflyatsion jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solib turish;
Pul islohotlari – bu mamlakatdagi pul muomalasini tartibga solish va kuchaytirish 
maqsadida davlat tomonidan mavjud pul tizimini to`liq yoki qisman o`zgartirishlarini 
amalga 
oshirishdir. 
Mamlakatning iqtisodiy rivojlangan holati, pullarning 

---

33 
ta`minlanganligi darajasiga asosan pul islohotlarining reval`vatsiya, deval`vatsiya va 
denominatsiya usullaridan foydalaniladi. Iqtisodiyoti rivojlangan davlatlardan 
Germaniya Federativ Respublikasi, Isroil va boshqalarda reval`vatsiya usulidan 
foydalanildi. Reval`vatsiya o`z mohiyatiga asosan milliy pul birligini xorijiy valyutaga 
nisbatan kursini ko`tarib qo`yishdan iborat. Pul islohotining ikkinchi usuli bo`lib 
deval`vatsiya hisoblanadi. Deval`vatsiya o`z mohiyatiga asosan milliy pul birligini 
xorijiy valyutaga nisbatan tushirib qo`yishdan iborat. Deval`vatsiya usulidan asosan 
iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o`tayotgan mamlakatlarda keng foydalaniladi. Pul 
islohotining uchinchi usuli bo`lib denominatsiya hisoblanadi. Denominatsiya o`z 
mohiyatiga asosan milliy pul birligidagi ortiqcha nollarni olib tashlab muomalaga yangi 
pullarni chiqarishdan iborat. Denominatsiya usulida Rossiya (3 dona nolni olib tashladi) 
va Turtsiya (liradan 6 dona nolni olib tashladi) xukumatlari foydalanishdi.
Inflyatsion jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solib turish o`z mohiyatiga 
asosan mamlakatda mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko`rsatiladigan xizmatlarga bo`lgan 
narx-navolarni o`sib borishini cheklash va pul tizimini barqarorlashtirish masadida 
davlat tomonidan aniq chora-tadbirlarni amalga oshirishdan iborat. Ushbu chora-
tadbirlar ikki yo`nalishda olib boriladi:
1) Deinflyatsion siyosat. Ushbu siyosat mamlakatda pulga bo`lgan talabni pul-
kredit va moliya mexanizmlari yordamida tartibga solib turiladi. Deinflyatsion siyosat 
davlat xarajatlarini qisqartrish, kreditlar uchun foiz stavkalarini oshirish, soliq yukini 
kuchaytirish (soliqlar soni va ularni foiz stavkalarini ko`tarish) va pul massasini 
cheklashni o`z ichiga oladi. Shuni ta`kidlash lozimki, deinflyatsion siyosat 
mamlakatdagi iqtisodiy o`sishni sekinlashuviga sabab bo`ladi;
2) Daromadlar siyosati. Ushbu siyosat olib borishda davlat tomonidan mahsulotlar, 
ko`rsatilgan xizmatlar, bajarilgan ishlarga bo`lgan narx-navo va ish haqi ustidan 
birdaniga nazorat etiladi hamda ularni o`sishini ma`lum chegarasi o`rnatiladi yoki 
butunlay «muzlatib» qo`yiladi. Daromadlar siyosati o`z
mohmiyatiga ko`ra qat`iy siyosat hisoblanadi va u aholi o`rtasida norozilikni kelib 
chiqarishi mumkin. Lekin inflyatsiya bilan kurashishda ayrim mamlakatlarda 
daromadlar siyosatidan foydalaniladi.

---

34 
Iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o`tayotgan mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi 
kurashish va milliy pul tizimini mustaxkamlash uchu nasosan quyidagi chora-tadbirlar 
amalga rshirilmoqda:
- milliy iqtisodiyotni sog`lomlashtirish, investitsiya faoliyatining tushib ketishini 
bartaraf etish va iqtisodiy rivojlanishning oqilona darajasini ta`minlash;
- raqobatbardosh, yuqori texnologik ishlab chiqarishni tashkil etish va uni 
rivojlantirish maqsadida davlat strategiyasini ishlab chiqish hamda uni amalga oshirish;
- xalq iste`mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi korxonalarda ishlab chiqarish 
fondlarining tarkibini o`zgartirish va unda zamonaviy texnika hamda texnologiyalarni 
joriy etish;
-tijorat banklarining investitsiya va kredit faoliyatini rag`batlantirish; 
- soliq tizimini takomillashtirish va ushbu yo`nalishda asosiy e`tiborni soliqlarning 
rag`batlantiruvchi funktsiyasiga qaratish;
- davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash;
- mamlakat ichida mahsulotlar, valyuta, kredit er, ko`chmas mulk, mehnat va 
qimmatli qog`ozlarining yagona bozorini shakllantirish hamda uni rivojlantirish;
- pul-kredit siyosatini iqtisodiyotnign rivojlanishi holatiga asosan o`zgartirib turish;
- tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va mahsulotlar, ishlar, xizmatlarni 
eksport qilishni rag`batlantirish;
- erkin bozor baholarini saqlagan holda daromadlar, xarajatlar va narx-navoni 
davlat tomonidan tartibga solish va uni nazorat qilish;
- davlat byudjet taqchilligini noinflyatsion yo`llar bilan qisqartirish;
- davlatning strategik oltin-valyuta zahiralarini chuqur tahlil etish va ulardan 
oqilona foydalanish.
Makroiqtisodiy barqarorlikka erishilgan paytda suzib yuruvchi almashuv kursi 
markaziy bankka, mamlakatning xo`jalik sub`ektlariga ichki va tashqi iqtisodiy 
sharoitlar natijasida favqulodda yuzaga keladigan o`zgarishlarga moslashish imkonini 
berishi mumkin. Bundan tashqari, suzib yuruvchi almashuv kurslari mamlakatga xorijiy 
kapitallarni oqib kelishini kuchaytirish mumkin, buning natijasida esa milliy 
valyutaning almashuv kursi ko`tariladi, va bu holat, uning kursini ma`lum darajada 

---

35 
foydalan almashuv, kursidan orqali nishon sifatida foydalanmaslik (kursning 
o`zgarishiga befarq munosabatda bo`lish) inflyatsiya jarayonlarinii kuchayib ketishiga 
olib kelishi ham mumkin.