Тизимларни моделлаштириш назариясининг асосий тушунчалари. Моделларнинг синфланиши. Режа

Математик моделларни таснифлашнинг қуйидаги турлари мавжуд:

• 
  моделлаштириш объектининг мураккаблиги;
  
• 
  модел оператори;
  
• 
  кириш ва чиқиш параметрлари;
  
• 
  моделлаштириш мақсадига кўра;
  
• 
  модел тадқиқот усули;
  
• 
  тадқиқот объектлари;
  
• 
  модел объект тавсифининг иерархик даражасига тегишли;
  
• 
  кўрсатилган хусусиятларнинг табиати;
  
• 
  ҳисоблаш тартиби;
  
• 
  бошқариш жараёнларидан фойдаланиш.
  

Тадқиқот объектининг мураккаблигига кўра моделлар оддий ва ўрганиладиган объектлар‑тизимларга бўлинади. Оддий моделларда объектнинг ички тузилиши ҳисобга олинмайди ва унинг таркибий элементлари ва остжараёнлари ҳисобга олинмайди. Объект-тизим-бу бутун муҳит билан ўзаро алоқада бўлган ўзаро боғлиқ элементлар тўпламидир.
Модел операторига қараб улар чизиқли, ночизиқли, алгоритмик, оддий ва мураккабга бўлинади. Агар чиқиш параметрларининг кириш параметрларига чизиқли боғлиқлиги мавжуд бўлса, математик модел чизиқли дейилади, мос равишда ночизиқли боғлиқликда модел ночизиқли бўлади. Модел оператори алгебраик ифода кўринишида чиқиш параметрларининг кириш параметрларига функционал боғлиқлигини таъминлаганда, модел оддий. Дифференциал ва integral муносабатлар тизимларини ўз ичига олган модел мураккаб деб аталади. Алгоритм ёрдамида объект харакатини моделлаштириш модел оператори дейилади. Шу билан бирга, моделнинг ўзи алгоритмикдир.
Ўрганилаётган реал жараёнлар ва тизимларнинг табиатига қараб математик мумкин:
Детерминистик моделлар - бу ҳар қандай вақтда тизим ҳолатини тавсифловчи физик катталиклар ўртасида қатъий бир хил боғлиқликка эга бўлган детерминистик жараёнга мос келади; детерминистик модел кириш параметрлари ва бошқариш ҳаракатлари қийматларидан чиқиш миқдорларининг қийматларини ягона ҳисоблаш ва башорат қилишга имкон беради.
Стохастик модел - бу аниқланадиган миқдорларнинг ўзгариши тасодифий содир бўлишидан ва чиқиш миқдорларининг қийматлари кириш миқдорлари билан эҳтимолий мос келишидан келиб чиқади ва ягона аниқланмаган хисобланади.

7.