Tolali materiallar va qog’oz kimyoviy texnologiyasi va dizayni kafedrasi udk 541. 64+53

V BO’LIM. SELLYULOZA VA UNING HOSILALARI 

Tabiiy  yuqori  molekulyar  moddalar  orasida  glyukozaning  chiziqli  polimeri 

bo’lgan sellyuloza alohida o’rin tutadi. Tabiiy organik moddalarning hammasi ichida 

miqdor  jihatidan  eng  ko’pi  sellyulozadir,  u  er  yuzidagi  barcha  o’simlik 

hujayralarining  asosiy  qismini  tashkil  etadi.  Sellyuloza  daraxt  va  boshqa 

o’simliklarda  boshqa  moddalar  bilan  birga  uchraydi  va  ularning  60  %  ini  tashkil 

etadi.  Sellyulozaning  eng  tozasi  paxta  tolasida  bo’lib,  u  96  %  dan  iborat.  Odatda 

sellyulozaning  ikki  xil  strukturada  bo’lishi  aniqlangan:  tabiiy  sellyuloza  va  gidrat  

sellyuloza.  

Gidrat sellyuloza tabiiy sellyulozadan quyidagi usullar bilan olinishi mumkin: 

1.  Tabiiy sellyulozani eritish, so’ngra eritma holida qayta cho’ktirish. 

2.  Tabiiy  sellyulozaga  ishqorning  kontsentrlangan  eritmasini  ta’sir  ettirib, 

hosil bo’lgan murakkab efirni gidrolizlash. 

3.  Tabiiy  sellyulozaning  karbon  kislotalar  bilan  efirini  hosil  qilib,  hosil 

bo’lgan murakkab efirlarni gidrolizlash.  

---

 

27 

Sellyulozani gidrolizlash usullari quyidagilardan iborat: 

1.  Sellyulozani kontsentrlangan kislotalar ta’sirida gidrolizlash 

2.  Sellyulozani suyultirilgan kislotalar ta’sirida gidrolizlash 

3.  Sellyulozani suvsiz mineral  kislotalar ta’sirida gidrolizlash 

Gidroliz  jarayonini  asosiy  sharoitini,  ya’ni  kislotalar  kontsentratsiyasini, 

haroratni, bosim hamda vaqtni o’zgartirish natijasida o’rtacha polimerlanish darajasi 

va ishqoriy eritmalarda eruvchanligi jihatidan sellyulozadan farq qiladigan xilma



xil 

moddalar olish mumkin.