Tolali materiallar va qog’oz kimyoviy texnologiyasi va dizayni kafedrasi udk 541. 64+53

I BO’LIM.  POLIMERLANING FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI 

 

Yuqori  molekulyar  moddalar  bir  qancha  xossalari  jihatidan  past  molekulyar 

moddalardan farqlanadi. Bu farqlardan biri polimer molekulalarining juda kattaligi va 

polidispersligidir. Polimer moddalar kimyoviy tarkibi va molekulyar tuzilishi bir xil, 

lekin  uzunligi  har  xil  bo’lgan  polimergomologlardan  tuzilgan.  Polimerlarning 

makromolekulalari chiziqsimon, tarmoqlangan yoki to’rsimon tuzilishda bo’ladi.  

 

Chiziqsimon  polimerlarning  hammasi  ma’lum  erituvchilarda  eriydi,  ularning 

quyi  kontsentratsiyasi  juda  katta  qovushqoqlikka  ega  bo’lib,  uning  qiymati  quyi 

molekulyar moddalarnikidan bir necha marta ortiqdir. 

Tarmoqlangan  polimerlar  ham  yaxshi  eriydi.  Ular  bir  xil  o’rtacha  molekulyar 

massaga  ega  bo’lgan  taqdirda  chiziqsimon  polimerlardan  ko’ra  ko’proq  eriydi  va 

eritmalarning  qovushqoqligi  past  bo’ladi.  Makromolekulalarning  tarmoqlanishi  ular 

mustahkamligining  kamayishiga  sabab  bo’ladi,  chunki  bunday  molekulalar  zich 

joylashmaydi,  ularning  o’zaro  ta’sir  kuchi  ham  chiziqsimon  molekulalarnikidan 

kamroq bo’ladi.  

To’rsimon  polimerlar  chiziqsimon  va  tarmoqlangan  polimerlarga  butunlay 

o’xshamaydi. Bunday polimerlar hech qachon erimaydi va harorat ko’tarilishi bilan 

suyuqlanmaydi.  Molekulalar  kimyoviy  bog’lar  bilan  o’zaro  bog’langan  bo’lib, 

bunday polimerlarda molekulyar massa degan tushunchaning fizik ma’nosi yo’qoladi. 

Ularni  eritmaga  o’tkazish  yoki  suyuqlantirish  uchun  makromolekulalar  o’rtasidagi 

kimyoviy  bog’larni  uzish,  ya’ni  polimerni  parchalash  kerak  bo’ladi.  To’rsimon 

polimerlarning  barcha  xossalari  makromolekulalar  o’rtasidagi  ko’ndalang  kimyoviy 

bog’larning  qanday  joylashganligi,  soni  va  tabiatiga  bog’liq.  Bu  bog’larni  sonini 

ortishi  bilan  polimerning  qattiqligi  va  issiqqa  chidamligi  ortib,  deformatsiyaga 

uchrash  qobiliyati  pasayadi.  Polimerlar  harorat  va  ta’sir  etuvchi  kuchga  qarab  uch 

holatda  bo’lishi  mumkin:  1.  Qattiq  holatdagi  polimerlar;  2.  Elastik  holatdagi 

polimerlar; 3. Oqish xususiyati mavjud holatdagi polimerlar.