Tomirlar devorining ichki tuzilishi

Qon tomirlarning solishtirma xossalari

Qon tomir tipi	Diametri	Ichki parda	O’rta parda	Tashqi parda	Ahamiyati
Elastik tipdagi arteriyalar	10 mm	Endoteliy, subendoteliy, elastik tola qavati	Darchali elastik membranalar, oz miqdorida mushak tolasi	Siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima, tomirlarning tomiri va nervi	Elastik xususiyati tufayli qonning yuqori bosimidan keyin shaklini qayta tiklay oladi.
Mushak tipidagi arteriyalar	10-1 mm	Endoteliy, subendoteliy, elastik membrana	Spiral yo’nalgan muskul tolalaridan	Siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima, tomirlarning tomiri va nervi	Ko’p miqdordagi muskul tolalari a’zolarning to’liq qon bilan ta’minlaydi va qonni arteriolalarga o’tkazib beradi
Mayda arteriyalar	1-0,1 mm	Endoteliy, biriktiruvchi to’qima, muskul hujayralari	3-10 qavat mushak hujayralari	Shakllanmagan biriktiruvchi to’qima, lekin tomirlarning tomirlari yo’q	Qonni arteriolalarga o’tkazib beradi
Arteriolalar	100-10 µm	Endoteliy, biriktiruvchi to’qima	1-3 qavat mushak hujayralari	Yupqa shakllanmagan biriktiruvchi to’qima	Kapillyarlarga qon o’tishini ta’minlaydi
Kapillyarlar	10-4 µm	Faqat endoteliy	Faqat peritsitlar	Yo’q	Moddalar almashinuvi sodir bo’ladi
Venullalar	10-100 µm	Faqat endoteliy	Siyrak muskul tolalari	Yo’q	Kapilyarlar ularga quyiladi, Leykotsitlarni biriktiruvchi to’qimadan ajratadi
Mayda venalar	0,1-1 mm	Endoteliy, biriktiruvchi to’qima, muskul tolalari	2-3 qavat mushak tolalari	Siyrak tolali biriktiruvchi to’qima	Qonni venullalardan qabul qiladi
O’rta kattalikdagi venalar	1-10 mm	Endoteliy, biriktiruvchi to’qima, mushak hujayralari, klapanlar mavjud	3-5 qavat mushak tolalari	Bo’ylama yo’nalgan mushak hujayralari	Qonni mayda venalardan yig’adi
Yirik venalar	10 mm	Endoteliy, biriktiruvchi to’qima, mushak hujayralari, klapanlar mavjud	5 qavat mushak hujayralari, ular orasidagi kollagen tolalar	Siyrak tolali biriktiruvchi to’qima, ko’ndalang yo’nalgan mushak hujayralari	Qonni yurkka haydaydi

Kapillyarlarning qaysi a’zoda joylashishiga ko’ra bir necha xil bo’ladi. Birinchi turi uzluksiz kapillyarlar bo’lib, uzluksiz joylashgan endoteliy va bazal membranadan iborat. Ular terida, mushakda va nerv sistemasida bo’ladi. Ikkinchisi fenestrlangan kapillyarlar bo’lib, devori kichik teshikchalar tutgan endoteliy va uzluksiz bazal membranadan iborat. Fenestrlangan kapillyarlar ichak vorsinkalarida, endokrin bezlarida va buyrak koptokchalarida bo’ladi. Uchinchisi sinusoid kapillyarlar bo’lib, ilma-teshik endoteliy va uzuq-yuluq bazal membrana tutadi. Bu turdagi kapillyarlar suyak ko’migida, taloqda va ba’zi endokrin bezlarida uchraydi. Jigar hujayralarida sinusoid kapillyarlarning maxsus turi uchraydi. Ularning bazal membranasi umuman yo’q.
Arteriol-venulyar anastomozlar, u shunday tizimki, arteriyalarda oqayotgan qon kapillyarlarga quyilmasdan to’g’ridan to’g’ri venalarga o’tib ketadi. Tomirlardagi qon oqimining boshqarilishida va qon bosimini me’yorida ushlab turishda katta ahamiyatga ega. Ular tufayli qon a’zolarga keraklicha yetkaziladi.

A- uzluksiz;
B- fenestrlangan;
C- sinusoid.