To’qimachilik maxsulotlarining halq xo’jaligidagi ahamiyati

Toali materiallarni kimyoviy pardozlash
Pardozlashning kimyoviy texnologik jarayonlari asosan tolali materillarga kimyoviy, fizik-kimyoviy yo’llar bilan ta’sir etish orqali amalga oshiriladi Bunday jarayonlarga oxorsizlantirish, qaynatish, oqartirish, merserlash, karbonlash, bo’yash, gul bosish, appretlash, termoishlov berish va boshqalar misol bo’la oladi.

To’qimachilik korxonalaridagi kimyoviy-texnologik jarayonlarning asosiy vazifasi mahsulotlarga ma’lum xossalar berishdan iboratdir. Bular: kapillyarlik, oqlik, kamkirishuvchanlik, kamg’ijimlanuvchanlik, namga chidamlilik, ko’rkamlik va boshqalardir. To’qimachilik materillarini pardozlashning kimyoviy jarayonlari bilan bir qatorda mexanik jarayonlar ham bajariladi (tuk qirqish, paxmoqlash, dazmollash, en kengaytirish va boshqalar).

To’qimachilik materiallarini pardozlash qadimdan ma’lum bo’lib, hozirgi kunda u og’ir qo’l mehnatidan to uzluksiz tez sur’atlarda olib boriladigan jarayonlargacha rivojlanib kelmoqda. XVIII asrgacha zig’ir tolali matolarni oqartirishga butun yoz mavsumida erishilgan bo’lsa, XIX asrga kelib ba’zi kimyoviy materiallarni qo’llanilishi sababli bu jarayonga ikki oy mobaynida erishishga muvaffaq bo’lganlar. Hozirgi kunda yuqori harorat, bosim hamda turli faol kimyoviy moddalarni ishlatish orqali matolarni oqartirishga bir necha soat sarflanadi xolos.

XIX asr o’rtalarigacha bo’yash va gul bosishda faqat tabiiy bo’yovchilardan foydalanilgan. 1842 yili Qozon universiteti professori N.N.Zinin tomonidan kashf etilgan anilinni olish texnologiyasi sanoat miqyosida ko’pgina bo’yovchi moddalarni ishlab chiqarishga asos bo’ldi. Matolarni badiiy bezash uchun bo’yovchi moddalar, bo’yoqlar va pigmentlar ishlatiladi.

Bo’yovchi moddalar – rangli organik birikmalar bo’lib, to’qimachilik materiallari va boshqa jismlarga bir tekis va mustahkam rang beradi.

Bo’yoq - matolarga gul bosish uchun ishlatiladigan bo’yovchi modda, quyuqlovchi va yordamchi moddalardan tashkil topgan murakkab tarkibdir.

Pigmentlar – suvda va ko’pchilik organik erituvchilarda erimaydi, tola yuzasiga bog’lovchi moddalar yordamida bog’lanadi.
Pardozlash-bo’yash korxonalari ko’p miqdorda suv iste’mol qiluvchi sanoat tarmog’iga kiradi. Jarayonlardan hosil bo’lgan oqova suvlarni tarkibida bo’yovchi modda, ishqor, kislota, tuz va sirt aktiv moddalarning bo’lishi ularni tozalash jarayonini qiyinlashtiradi.

Hindiston, Xitoy va Misr matolarga gul bosishning vatani hisoblanadi. Ilgari matolarga qo’lda gullar chizilgan, so’ng maxsus qoliplar orqali, keyinchalik esa gul bosish jihozlarida matolarda turli gullar hosil qilingan.

Matolarga yakuniy pardoz berish xamma jarayonlardan so’ng kashf etilgan. XVIII-XIX asrlarda matolarga kraxmal bilan ishlov berib, uni sifatini oshirish ma’lum bo’lgan. Bu jarayonda mato o’ziga olgan yangi xususiyatlar birinchi yuvishdanoq chiqib ketgan.

50. 
    asr o’rtalariga kelib matolarga yakuniy pardoz berishning yangi turlari kashf etildi (kam kirishuvchan, kam g’ijimlanuvchan, suv o’tkazmaydigan,
    

olovbardosh, bakteriyalardan himoyalanuvchan).