To’qimachilik maxsulotlarining halq xo’jaligidagi ahamiyati

Trikotaj materiallarini ishlab chiqarish texnologiyalarining turlari
Trikotaj egiluvchan va pishik jism bulib, tukimachilik iplarining egilishi natijasida xosil buladi va bir-biriga tizilgan xalkalardan tashkil topadi. Uning asosiy elementar zvenosi - xalka. Xalka asos (1-2) va birlashtiruvchi eydan (2-3) tashkil topadi. Gorizontal yunalishda joylashgan xalkalar - xalka katorini, vertikal yunalishdagilar esa - xalka ustunchalarini xosil kiladilar. Xalkadan tashkari trioktaj tuzilishida tugri chizikli eki bir oz egilgan elementar zvenolari bulishi mumkin, ularning vazifasi turlicha: zvenolarni birlashtirish, tuklarni xosil kilish, chuziluvchanlikni kamaytirish va boshka. Olish usuli buyicha trikotajni buklama eki kulir va buylama eki tandalab tukilganga ajratiladi (14-rasm). Buklama tukilgan trikotajda xalka katori bitta ipni egilishi natijasida xosil buladi. Tandalab tukilgan trikotajda esa xalka katorlarining xar bir xalkasi aloxida iplardan xosil buladi.
a) Kundalang tukilgan (kulir) trikotajning tuzilishi;
b) Buylama tukilgan trikotajning tuzilishi.
Trikotajning olinishi. Trikotajni ishlab chikarish uchun turli xil ip kullaniladi: tabiiy (paxta, jun, zigir) va kimeviy (viskoza, lavsan, nitron, kapron va boshka) tolalardan bir xilli va aralashma yigirilgan iplar : sun"iy va sintetik kompleks iplar. Katta xajmli va teksturalangan iplar xam keng kullaniladi. Trikotajda ishlatiladigan iplar kalinligi va pishitilishi, pi-
shikligi va uzayishi buyicha tekis bulishi shart, undan tashkari ipda nuksonlar bulmasligi kerak, aks xolda mashinaning ignalari sinishi mumkin, trikotaj polotnosida esa nuksonlar paydo buladi. Tukimachilik iplarni tukishga tayerlash: kayta urash va parafinlashtirish eki emulsiyalashdan iborat buladi. Kayta urashdan maksad - pakovkadagi ip xajmini oshirish va uni sifatini tekshirish. Paxta va jundan yigirilgan ipni tekisligi va sillikligini oshirish, ishkalanishini kamaytirish maksadida parafinlaydilar. Kimeviy iplarni statik elektr tuplanishini kamaytirish uchun emulsiyalaydilar.
Tandalab tukiladigan trikotajga muljallangan iplar, undan tashkari tandalash jaraenidan utadi (sektsion tandalash kullaniladi). Trikotaj polotnolarni kulir (kundalang tukish) va tandalab tukiydigan mashinalarda ishlab chikaradilar. Ularni asosiy organlari: igna, platina (plastina), ip yunaltiruvchi va presslar.
Igna asosan ikki xil buladi: ilmokli va tilchali. Ignaning vazifasi xalkani xosil kilish, ya"ni uni jaraenlarini bajarish.
Platina turli jaraenlarni bajarishga muljallangan: iplarni egish, igna buyi siljitish, xalkani ignadan tushirish va boshka. Ip yunaltirgich 0ipni ignaga utkazish uchun muljallangan. Press ilmok ignali mashinada urnatiladi. Press vazifasi ilmok uchini igna chukurligiga tushirish. Trikotajni ishlab chikarish usuli ikki xil buladi: tukuv va trikotaj. Bularda xalka xosil kilish jaraenlari 10 operatsiyadan iborat: eski xalkani igna ilmogidan ketkazish; yangi ipni etkazish; ipni egish; ipni ilmok tagiga etkazish; presslash; eski xalkani ilmok ustiga chikarish; eski xalka bilan yangi ipni birlashtirish; eski
xalkani ignadan tushirish; yangi xalkani shakllantirish va tortish.
Trikotaj usulida ipni egish jaraeni utkazishdan keyin utadi, tukuv usulida esa birlashtirishdan keyin boradi. Trikotaj mashinalari bir va ikki fonturali buladi, ularda bir va ikki kavatli trikotaj polotnosi tukiladi. Fonturani loyixasi buyicha aylana va tekis tukiydigan mashinalarni fark kiladilar. Tukuv mashinani sinfi uni ma"lum shartli uzunligiga tugri keladigan ignalar soni bilan belgilanadi.Ignalar kanchalik ingichka va zich joylashgan bulsa, mashinani sinfi shunchalik yukori buladi va undan ingichka va zich polotno ishlab chikariladi.
Trikotaj mashinalarni unumdorligi tukimachilik dastgoxiga karaganda ancha yukori buladi.