Tо‘qimalar haqida umumiy tushuncha va ularning tasnifi (klassifikatsiyasi) Ma’ruza rejasi

---

Mavzu:
Tо‘qimalar haqida umumiy tushuncha va ularning tasnifi 
(klassifikatsiyasi) 
 
Ma’ruza rejasi: 
1. 
О‘simlik tо‘qimalari haqida umumiy tushuncha.
2. 
Hosil qiluvcht tо‘qima(meristema); 
3. 
Assimilyatsiya qiluvchi tо‘qima; 
4. 
Aerenxima tо‘qimasi; 
5. 
Sо‘ruvchi tо‘qimalar haqida tushuncha. 

О‘simlik tо‘qimalari haqida umumiy tushuncha. Kо‘pchilik tuban 
о‘simliklarning va suv о‘tlarining vegetativ organlarining tuzilishi va bajaradigan 
vazifalari jihatidan bir-birlaridan kam farq qiladilar. Bu esa ularning yashash 
muhit
ining bir xilda ekanligini kо‘rsatadi. Lekin quriqlikda yashayotgan yuksak 
о‘simliklarning organlari hujayralarini kelib chiqishi, tuzilishi va vazifasi jihatidan 
turli tumandirlar. B
u turli tumanlik yuksak о‘simliklarning tarixiy taraqqiyoti 
jarayonida turli ekologik (havo, tuproq v.b.) sharoitga moslashish natijasida kelib 
chiqqan va mustahkamlangandir. 
Embrion boshlang‘ich rivojlanish davrida xamma hujayralarda bо‘linish 
ketadi. Lek
in keyinchalik hujayraning о‘sish va rivojlanishi, kopayishi hisobiga 
hu
jayralrning bolinishi о‘simlikning maxsus qisimlarida kamayadi, embrional 
toqimalar kam diferensiasiyaga uchrab bо‘linish xususiyatini saqlab qoladi. Bu 
embrional tо‘qimalar voyaga yetgan о‘simliklarda meristema deyiladi. Hujayra 
bolinishi nafaqat meriste
malarda balki boshqa toqimalarda ham rо‘y berishi 
mumkin, masalan
: ozak pо‘stlog‘ida va yosh osimliklarning nay tolali toqimalarinig 
rivojllanishida. Meristema yana tinim fazasi davrida uchrashi mumkin, masalan: kop 
yillik osimliklar ma’lum mavsumda – tinim davridagi uchku kurtaklarida, xatto 
osimlikning aktiv fazasida ham o‘sish jaroyonida va hujayraning morfo fiziologik 
spesializasiya davridagi hosil qiluvchi meristemalar differensiativ dib nomlanadi. 
Nazariy jixatdan differensirovkaga uchraydigan toqimalar sekin asta emrional 
meristematik xususiyatini yoqotadi va voyaga yetgan toqimaga aylanadi.
In the early stages of the development of the embryo all the cells undergo 
division, but with further growth and development cell division and multiplication 
become restricted to special parts of the plant which exhibit very little differentiation 
and in which the tissues remain embryonic in character and the cells retain the ability 
to divide.These embryonic tissues in the mature plant body are called meristems. 
Cell division can also occur in tissues other than meristems, for instance in the cortex 
of the stem and in young, developing vascular tissues. However, in these tissues the 
number of divisions is limited. On the other hand, the cells of the meristems continue 
to divide indefinitely and as a result new cells are continually added to the plant 
body. Meristems may also be founf in a temporary resting phase, for instance in 
perennial plants that are dormant in certain seasons and in axillary buds that may be 
dormant evem during the active phase of the plant. 
The process of the growth and morpho-physiological specialization of the 
cells produced by the meristems is called differentiation. Theoretically, it was 

---

believed that the tissues that undergo differentiation gradually lose the embryonic 
characteristics of the meristem and acquire the mature state
1
.
Bajaradigan vazifalari turlicha b
о‘lgan hujayralar tuzilishi va shakli jihatidan 
ham bir-birlaridan keskin farq qiladi. Kelib chiqishi, tuzilishi va organizmlarda 
bajaradigan vazifasi о‘xshash bо‘lgan hujayralar guruhiga tо‘qimalar deb ataladi. 
Tо‘qimalar tо‘g‘risidagi tushunchalar XVII asrda M. Malpigi hamda N. Gryular 
tomonidan rivojlantirildi. M. Malpigi о‘simlik organlarining hujayralar tо‘plamidan 
tuzilganligiga e’tibor qilib, ularni gazmollarning tuzilishi bilan taqqoslaydi va 
botanika faniga “tо‘qima” (lotincha – textus, grekcha - histos) terminini olib kiradi. 
Ular asosiy tо‘qimalarni tasvirlab, ularni tashkil etgan hujayralarni shakllariga qarab 
parenxi
ma va prozenximalarga bо‘ladilar.
О‘simlikning barcha organlaridagi tо‘kimalarni hujayrasining shaklida kо‘ra 
parenxima va prozenxima guruhlarga ajratadi. Keyinchalik 
о‘simlik tо‘qimalarini 
tasniflashda olimlar turlicha y
о‘l tutdilar 1886 yil Y. Saks о‘simlik tо‘kimalarining 
bajaradigan vazifalariga qarab, ya’ni birinchi fiziologik tasfini taklif etadi. U 
qoplovchi, 
о‘tkazuvchi va asosiy tо‘qimalarni ajratadi. Hozirgi vaqtda keng 
tarqalgan 
о‘simlik tо‘qimalari tasnifi, ularning tarixiy rivojlanishi, kelib chiqishi, 
hujayralarning tuzilishi va bajaradigan vazifalarini hisobga olgan holda anatomo–
fiziologik klassifikasiyalar hisoblanadi.