Tо‘qimalar haqida umumiy tushuncha va ularning tasnifi (klassifikatsiyasi) Ma’ruza rejasi

16-rasm. Poya va ildizda meristemaning joylashish sxemasi:  
1 – apikal meristema; 2 – interkalyar meristema; 3 – yon (lateral) meristema. 
17-rasm. Poyaning 
о‘sish konusi:
A – sxema: 1 – boshlang’ich barg, 2 – meristemalar, 3 – protoderma,
4 – meristema qismi, 5 - prokambiy, B – detal. 
B 
А 
4 
2 
3 
5 
1 

---

Kо‘pchilik vaqtda ikkilamchi meristema, masalan fellogen, doimiy 
tо‘qimaning qayta takomillashishidan yuzaga keladi va о‘zidan tashqarida pо‘kak 
qatlamini hosil qiladi. Ammo, kо‘pchilik g‘alladoshlar vakillarida ikkilamchi 
meris
tema bо‘lmaydi va о‘simlikning poyasi faqat birlamchi meristemadan tashkil 
topadi (16-17 - rasmlar). 
mm
mm
1
2
3
4
18 - rasm. 
G‘о‘zaning g‘unchalash fazasida asosiy poyalarining uchki apikal 
meristemasining b
о‘ylama kesikdagi anatomik tuzilishi:
1-uchki kurtak, 2-bargning boshlang‘ich murtagi, 3- ikkinchi tartibli yon kurtak, 
4- bargning 
о‘tkazuvchi bog‘lamlari. 
1 
19-rasm. Piyoz ildizning uchki qismi apikal meristemasining 
(1) b
о‘ylama kesikdagi anatomik tuzilishi. 

---

Odatda, yosh 
tо‘qimalar apikal meristemadan akropetal (yunon. a kroye -tepa, 
uch; p ye t ye r ye - intilish) tarzda yuzaga keladi va yuqoriga qarab 
о‘sadi. Akropetal 
о‘sish ildizlarda yaqqol kо‘rinadi, lekin novdalarda bu qonuniyat tez-tez buzilib 
turadi, chunki poyalarda interkalyar (lot. interkalyar - orqaga q
о‘yish, joylashtirish) 
о‘sish bо‘g‘im oralig‘ida joylashgan meristemalarning bо‘linishidan yosh hujayralar 
yuzaga keladi (masalan, g‘alladoshlarda 
bо‘g‘im ostida). 
B
о‘g‘im oralig‘idagi interkalyar meristemaning apikal va lateral 
meristemalardan farqi shundaki, birinchidan bunda bir qancha elementlar (masalan, 
о‘tkazuvchi) naylar takomillashmagan, ikkinchidan hech qachon inisial hujayralar 
b
о‘lmaydi. Shuning uchun ham bо‘g‘in oralig‘idagi meristema vaqgtinchalik 
t
о‘qima hisoblanadi. Ular keyinchalik doimiy tо‘qimalarga aylanadi (16-rasm). 
Yopiq urug‘li 
о‘simliklarda barg plastinkasi bazipetal (yunon. bazis.- asos, 
tub, tag; petere - intilish) qismlari 
о‘rtasida interkalyar о‘sish yuzaga kelganligidan 
barg asosi va bandi hammadan keyin paydo b
о‘ladi. 
Ba’zan 
о‘simlikning biror organi yoki tо‘qimasi jarohatlanganda meristema 
t
о‘qimasi hosil bо‘ladi va shikastlangan joyning tiklanishini ta’minlaydi. 
Shikastlangan joyga yaqin joylashgan hayotchan hujayralar takomillashib hosil 
qiluvchi t
о‘qima yuzaga keladi va himoya qiluvchi pо‘kakni hosil qiladi. 
Adabiyotlar: 
1. Tursinbayeva G.S., Duschanova D.M., 
Sadinov J.S. Botanika (о‘simliklar 
morfologiyasi va anatomiyasi). –T.: Tafakkur bo’stoni, 2018. 50-66 betlar. 
2. Ikromov M.I. va boshqalar “ Botanika (O’simliklar morfologiyasi va 
anatomiyasi)” Toshkent 2002 (20-22bet).
3. Fahn A. Plant Anatomy. New York. University. USA 2011. 3bob, 50bet. 
4. Mustafayev S.M. Botanika (anatomiya, morfologiya, sistematika). Toshkent 
2002 (25-28bet)