Tortkol-Ellikqala shevasida. YusupovaG

1.4. TO‘RTKO‘L-ELLIKQAL’A SHEVASIDA HOSIL BO‘LGAN LSG 

Har  bir  shevada  uchragani  kabi  To‘rtko‘l-Ellikqal’a  shevasi  vakillari  nutqida 

ham sheva doirasida uchraydigan so‘zlar mavjud. Bunday so‘zlar va atamalar shu 

hududdagi  moddiy  hayot  sharoiti,  turmush  tarzi,  iqtisodiy,  ishlab  chiqarish, 

madaniy-maishiy turmushi bilan bog‘liq yuzaga kelgan. 

 Masalan: 

 tambi-eshikni ichdan berkitib turadigan yog‘och. 

chaybash -aqli kam, ZIL mashinasi. 

chaymiyə- unutchoq, xotirasi zaif odam. 

pөkki- bo‘sh, xom. 

nan ushatmaq:nan si’ndi’rmaq - qiziң bashыni bag‘lamək qo‘ymoq, 

sovchilikka bormoq. 

beti bulk yetmak- uyalmaslik 

qarəli -olxo‘ri. 

chiyə - olcha  

buvak-chaqoloq. 

uөjək - buzoq 

kar - ish 

iskirt- zixna, xasis. 

pətləqam -ayyor, mug‘ombir vs b. 

---

 

17 

Umumturkiy leksik qatlamni tashkil etgan so‘zlarning ba’zilari o‘zbek adabiy 

tilidan ham ma’no, ham shakl nuqtai nazardan farq qilishi mumkin. Ayrim so‘z va 

terminlar esa To‘rtko‘l-Ellikqal’a shevasidagina keng ishlatiladi. 

Sheva  vakillarining  uzoq  vaqtlardan  beri  turkiy  urug‘,  qabila,  xalq  vakillari 

bilan  ijtimoiy  munosabatda  bo‘lib  kelganliklari  hamda  ma’lum  ishlab  chiqarish 

tarmoqlarining  o‘sish  darajasi,  ularning  o‘ziga  xos  sharoitlari  tufayli  leksik 

ayirmalarning yuzaga kelishida muhim rol o‘ynaydi.