Toshboyeva sh. K

Olingan natijalar quyidagi jadvalga yoziladi:

Potensial titrlash natijalari

, ml

gr/ekv

E,B

ml

ΔE/ ΔV

VE.N, Ml

Rn

VE.N, ml

pK1 kuchli kis.

pK2 kuchsiz kis.

Skislota g-ekv/l

Vkislota ml

kuchli

kuchsiz

kuchli

kuchsiz

Ekvivalent nuktalarni aniqlayotganda yoki Rh=f(V_MOH) bo/liqliklarning egrilanish sohalarida egrilarga urinmalar o’tkaziladi va hosil bo’lgan kesmaning o’rtasidan abtsissa o’qiga perpendikulyar tushirib, ekvivalent hajm V_E.N. topiladi.

O’quv tajribasidagi kislotani titrlab bo’lgach, shu kislotaning (yoki kislotalar aralashmasining) noma’lum hajmi olinib, uning titri aniqlanadi.

Laboratoriya ishi.№17.

Metallarning elektrokimyoviy karroziyasi.
Elektrokimyoviy karroziya mexanizmi

Metallar havo, suv, kislata, ishqor eritmalari ta’sirida emiriladi. Metallarning, umuman, turli moddalarning tashqi muxit bilan kimyoviy yoki elektrokimyoviy ta’sirlanishi natijasida buzulishi va emirilishiga korroziya deyiladi.

Korroziya xalq ho’jaligiga juda keskin katta zarar etgazadi. Tabiiy sharoitda metallar, korroziyaga uchrashi mumkin. Korroziyaning xillari o’zining mohiyati, mexanizmi jixatidan bir-biriadan juda keskin farq qiladi. Korroziya fizik kimyoviy va elektrokimyoviy korroziya .

Kimyoviy korroziya yuqori temperaturada metallga noelektrolit suyuqlik- gazlar ta’sir qilganda kimyoviyreaksiya natijasida sodir bo’ladi. Yuqori temperature ta’sirida havoda temirning zanglashi bungga misol bo’ladi. Lekin, past temperaturada yuqori tezlik bilan boradigan elektokimyoviy korroziya xili ham juda ko’p tarqalgan. Ko’p zaxar xalq xo’jaligiga shu xil korroziya to’g’risida bahs yuritamiz.

Elektrokimyoviy korrpziya metallar elektrolit eritmalar muhitida turganda sodir bo’ladi. Korroziya oqibatida oksidlar va gidroksidlar hosil bo’ladi. Shunday qilib, korroziyaning kimyoviy sababi, metal oksidi va gidroksidining shu metallga nisbatan barqaror bo’lishidir. Korroziya mexanizmi gal’vanik element hosil bo’lishidan iborat. Shunday qilib, metallning elektrokimyoviy korroziyaga uchrashi ularda eletr galvanic elementlarning hoisl bo’lishi bilan bog`liq.

Metallar ko’pincha sof bo’lmaydi,metallbuyumlari esa asosan metal qotishmalaridan tayyorlandi. Shuning uchun metal yoki metal buyum elektrolit eritmasiga turilsa yoki nam havoda qoldirillsa, galvanic elementlar hosil bo’ladi. Metallning o’zi bir qutb bo’lsa undagi aralshma ikkinchi qutb bo’ladi va shu metallning o’ziqutblarni tutashtiruvchi o’tgazgiz vazifasini bajaradi. Natijada gavanik elementlar ishlay boshlaydi. Oksidlanish jarayoni borayotgan qutb anod , qaytarilish jarayoni borayotgan qutb katod deyiladi. Shunga ko’ra, elektrolizda oksidlanish musbat qutbda va qaytarilish manfiy qutbda boradi, galvanic –elementlatlarda esa aksinchadir. Shuning uchun ham elektrolizda manfiy qutb katod va musbat qutb anod bo’ladi, galvanic elementlarda aksincha manfiy qutb anod,musbat qutb esa katod bo’ladi. Bu vaqtda yuqorida ko’rib o’tilganidek elektr—manfiyroq metal manfiy qutb anod bo’lib,metal manfiy qutb anod bo’lib, metal gidratlangan ion (M⁺ nH₂O) holida eritmaga o’tadi,ya’ni oksidlanadi.

Katodda esa eitmadagi H₃O⁺ ioni metallda elektrodni olib zaryadsizlanadi (qaytariladi):

2H₃O⁺ +e ------- 2H₂O +H₂

Natijada katod maydonida vodorod ajralib chiqadi. Electron metal yuzasi bo’yicha harakat qiladi va yuqoridagi reaksiya natijasida yuzadan chiaib ketadi. Shunday qilib, korroziya metal yuzasidan electron ketishi bilan boshlangan. Metal toza bo’lganda ham uning ma’lum joylari turli fizik kimyoviy xossaga ega bo’lishi mumkin. Masalan, toza alyuminiy yoki temir tayoqchasi bukilsa, bukilgan joyi anod, bukilmagan joyi esa katod bo’ladi. Temir tayoqchalarning bukilgan joyi ko’proq karroziyalanganini ko’rish mumkin. Kristallarning yuzasi anod, kriztallarning ichi esa katod bo’ladi.

Katod jarayonini osonlashtiruvchi moddalarning mavjudligi korroziyani tezlashtiradi. Masalan, katod qismida vodorod ioni qaytarilayotgan bo’lsa,eritmada mavjud bo’lgan oksidlovchilar(masalan,suvda erigan kislarod) ajralib chiqayotgan vodorod atomi bilan birikib,H+ ionini qaytarilishini osonlashtiradi(kislarodning qutbsizlanishi).

Yuzadan elektroning ketishini osonlashtiruvchi va elektronni o’ziga oson birlashtiruvchi faktorlar—moddalar korroziyani tezlatadi. Bunday modda oksidlovchilardir. Masalan,eritmad (suvda) doimo kislarod erigan bo’ladi va quyidagi reaksiya boradi:

0,5O₂ + H₂O +2e-------2OH^-

Bu reaksiya bo’yicha kislarodning qaytarilish potensiali OH^- ionining qaytarilish potensialidan musbatroq va demak, <> reaksiya <> ga nisbatan osonroq (oldin) boradi.

Demak,elektrokimyoviy korroziya elektr oqiminining vujudga kelishi bilan bo/liq ekan. Shunday ekan, korroziya tezligi elektr oqimimning miqdoriga, bu esa element qutblaridagi potensiallar ayirmasiga proporsionaldir. Elektrod potensial ayirmasi anod maydonida vodorod ionining konsentrasiyasiga va vodorodning ajralib chiqish potensialiga, yani vodorodning o’ta kuchlaninshiga bog`liq, bu esa anod elektrodning tabiatiga—qaysi metalldan yasalganiga bog`liq.CH ning ortishi va o’ta kuchlanishning kichik bo’lishi bu ayirmani oshiradi. O’ta kuchlanishning kattalashishi esa elektrodning potensialini manfiylashtiradi va natijada porensiallar ayirmasi kamayadi. Shunday qilib, vodorod o’ta kuchlanishining o’zagirishi qarama-qarshi natijaga olib keladi, u ko’paysa ∆ π kamayadi. Natijada korroziya sustlashadi, lekin elektrodda vodorodning ajralishini qiyinlashtiradi va aksincha. Anod uchastkasida qutbsizlantiruvchi (dipollyazator,masalan, kislarod) kiritilsa o’ta kuchlanishning o’zgarishi,sezilarli bo’lmaydi. Shuning uchun, qutblanish (qutblovchi moddalar) elektrikimyoviy korroziyani susaytiradi,aksincha yuqorida kislarod misolida o’tilganidek,qutbsizlantiruvchi moddalar korroziyani tezlashtiradi.

Korroziyaning borishiga pH ning qiymati ham katta ta’sir etadi.H⁺ionlari konsentrasiyasining ko’payishi ularning katodda zaryadsizlanishini osonlashtiradi va demak,korroziyani kuchaytiradi
Metallarni karroziyadan saqlash usullari.
Koroziyaga qarshi kurashish usullarining hammasi metal sirtini elektrolit muhitidan ajratish va mikrogal’vanik elementlar elektr oqimini kamaytirishga asoslangan. Biz bu usullarning ba’zilari bilan tanishib o’tamiz.

Korroziyaning borishiga oksid va gidroksidlardan iborat korroziya mahsulotlari katta qarshilik ko’rsatadi. Bu mahsulotlar metal sirtida yupqa parda hosil qiladi. Bu parda metallni yanad korroziyalanishidan saqlab qoladi. Oksid yoki gidroksid pardalarni korroziyadan saqlashni V.A. Kistyakovskiy yaxshi tekshirgan. Masalan, alyuminiy temirga qaraganda yuqori musbat potensialiga ega bo’lganligi uchun temirdan ko’ra osonroq korroziyalanishi kerak. Lekin shunga qaramasdan, atmosferada alyuminiy korroziyaga temirdan ko’ra ancha chidamlidir. Buning sababi shundaki, alyuminiy korroziyalanganda,unung sirti zich oksid parda bilan qoplanadi. Bu parda qalinlashgan sari (ularning qalinligi 50-100A⁰ ga etadi) metal ichiga havoning kirishi qiyinlashadi, natijada korroziya to’xtaydi. Bunday pardalar hamma metallarda bo’ladi. Lekin ularni korroziyadan saqlanish xususiyati har xildir.

Metallar passivlanganda ularning korroziyaga bardosh berish xususiyati kuchayadi. Metallarning passivlanishida yuqorida aytib o’tilgan oksid va shu singari pardalarning asosiy rol o’ynashi yaxshi isbotlangan. Metallarning passivlanganda ularning ion holiday eritmaga o’tishi qiyinlashadi.

Metallarni korroziyadan saqlashda metallni passivlash usuli alohida ahamiyatlidir. Metallarni reaksiyaga kirishish moyilligini yo’qotishga (yoki sustlashtirishga) passivlanish jarayoni deyiladi. Passivlangan metallarning kimyoviy xossalari ham o’zgaradi. Ular reaksiyaga sust kirishadi. Kuchlanish qatorida o’z o’rinlarini o’zgartiradi. Passiv holidagi temir mis tuzlari eritmasidan misni siqib chiqara olmaydi. Elektroliz vaqtida xromdan yasalgan anod eritmaga aktiv holida Cr³⁺ kationini,passiv hoilida eas CrO₄^2- anionini beradi. Marganetsdan yasalgan anod passivlanish darajasiga qarab, Mn²⁺, Mn⁴⁺ yoki MnO₂^- ionini yuboradi. Metallarni ikkii usul bilan: kimyoviy va elektrokimyoviy usul bilan passivlashtirish mumkin.

K i m yo v i y u s u l. ba’zi metallarni (masalan, temir, nikel, xrom) konsentrlangan nitrat kislata, bixromat, permanganat, xlorat kabi oksidlovchilar bilan passivlashtirish mumkin. Ba’zi metallar(xrom, oltin, platina) sovuqdan havodagi kislarod ta’sirida ham passivlanishi mumkin.

E l e k t r o k I m yo v i y p a s s i v l a n i sh. Anodga, yani metal elektrodga muvozanat potensial berilsa, u passivlanishi mumkin. Masalan, nikelli elektrodga tashqaridan beriladigan oqimning zichligini oshirila borilsa, u passivlanishi mumkin. Masalan, nikelli elektrodga tashqaridan beriladigan oqimning zichligini oshira borilsa, oqimning kichik zichligida elektrodda Faradey qonuniga muvofiq Ni ajralib chiqadi. Oqim zichligi ma’lum darajaga etganda anodning potensiali keskin oshadi va oqim kuchi kamayadi. Bu vaqtda Ni ning eritmaga o’tishi to’xtaydi. Shunday qilib nikel passivlashadi.

Passivlanish sharoitiga muhitning reaksiyasi, unda turli aralashmalarning mavjudligi va temperatura ta’sir ko’rsatadi. Masalan, nikel, molibden, vol’framlarning passivlanish ishqoriy muhitga qaraganda kislatali muhitda kamroq oqim zichligi sodir bo’ladi, xrom uchun aksincha eritmada Cl—ionining mavjudligi passivlanish vaqtini uzaytiradi( sekin passivlashadi), aksincha yodat, bromat ionlarining mavjudligi passivlanishni tezlatadi. Temperaturaning ko’tarilishi passivlanishni qiyinlashtiradi va yuqori oqim zichligini talab qiladi.

Passivlangan metallni qaytadan aktiv holatga keltirish mumkin. Agar passivlangan metallni katod sifatida ishlatilsa aktiv holatga o’tadi. Suv ostida, suyultirilgan kislatali eritmada, galoid ionlarini tutgan eritma qaytaruvchi moddalar eirmasi ichida suyultirilganda, mexanik ravishda metal sirti qirib tashlanganda ham akiv holatga o’tadi. Isitish o’tish jarayonini tezlatadi.

Korroziyaga qarshi kurashning eng ko’p qo’llaniladigan usuli korroziyalanishi mumkin bo’lgan metallning sirtini bosgqa materilallar bilan qoplashdan iborat. Bu qoplamalar, asosan, metal sirtini elektrolit muhitidan ajratib mikrogal’vanik elementlar hosil bo’lishiga yo’l qo’ymaydi. Shuning uchun qoplamalar zich bo’lishi, ular korroziyadan saqlanuvchi metal yuzasiga bir tekisda va yaxshi ylopishishi kerak. Hozirgi vaqtda turli qoplamalar ishlatiladi.

Qanday qoplamadan foydalanish korroziyalanuvchi metall yoki metall buyumning qaysi sharoitda ishlashiga bo/liq. Masalan, turar joylarda ishlatiladigan va zarb emaydigan, ishqalanmaydigan metal buyumlar loklanadi yoki ularning sirtiga kimyoviy usulda ishlov beriladi: temir buyumlar toblanadi, fosfotlantiriladi, alyuminiy buyumlar esa oksidlantiriladi.

Suyuqlik ichida (suvda, tuz, kislata va asos eritmalarida) ishlashga mo’ljallangan metal buyumlar metal va matallmaslar bilan qoplanadi. Suv yoki nam havoda ishlaydigan buyumlar ruxlanadi, sul’fat kislata ichida ishlaydigan buyumlar qo’r/oshin bilan qoplanadi, idish—tovoq, sovun zavodi asboblari, umuman organic moddalar eritmasi va oziq ovqat mahsulotlari uchun mo’ljallangan buyumlar esa nikellanadi va hakozo.

Agar buyumlarni korroziyadan saqlash bilan birga,ularni chiroyli qilish keark bo’lsa, bunday buyumlar nikellanadi, xromlanadi, kumushlanadi va hakozo.
Laboratoriya ishi.№17.1

Atmosfera korroziyasi ingibitorlari.
Ishning maqsadi: Uchuvchan ingibitorlarni qo’llanishi uslubi bilan tanishish.

Kerakli asbob va reaktivlar:3 ta eksikator, po’lat plastinka 6 ta, mis plastinka, jilvir qo/oz, atseton, natriy nitrat, ammoniy karbonat, karbonat manoetalaon amin.

Ishning bajarilishi.

Eksikatorlarga 50-60⁰ dagi suv quyiladi chunki eksikatorlarda korroziya yuqori tezlashayotganda namlikni vujudga keltirayotganda mis va uglerodli po’lat plastinkalar jilvir qo/oz bilan tozalanadi,suv bilan yuviladi,atsetonda xo’llanadi fil’tr qo/oz bilan artiladi. Natriy nitratning 15% li eritmasi va monoetalonning 50%eritmasi tayyorlanadi.

Birinchi eksikatorga ikkitadan po’lat va mis plastinkalar ilib qo’yiladida issiq suv quyiladi. Bu tajribani tekshirish uchunikkinchi eksikatorga fosfor ko’pigi ustiga tayyorlangan ingibitor qog’ozga o’ralgan ikkita po’lat va ikkita mis plastinkalar qo’yiladida,issiq suv quyilib eksikator yopib qo’yiladi. Uchunchi eksikatorda fosfirko’pigi ustiga soat oynasi qo’yiladi va unga 1:1 nisbatda 2-3 g natriy nitrat va natriy karbonat solinadu keyin shisha tiyagachalarga ikkitadan po’lat va mis plastinkalar ilib qo’yiladi. Tajriba namunalari solingan eksikatorlar polkaga shunday joylashtiriladiki korroziyani kuzatish oson bo’lsin.

Xafta davomida kunora ilinib qo’yilgan plastinkalar kuzatiladi va natijada jadvalga yoziladi.plastinkalarda korroziya bo’lsa pilus ishora bilan korroziya bo’lmas minus ishora bilan belgilanadi

Ikkinchi eksikatorda qog`oz bilan o’ralgan plastinkalar etti kundan keyin olinib ochiladim va qanday o’zgarish mavjudligi aniqlanadi.

Vaqt	1—eksikator	2—eksikator	3—eksikator

Ish haqida hisobot:

1. 
   Kuzatish natijalari jadvalga yoziladi .
   
2. 
   uchuvchan ingibitorlar ta’sir effekti haqida xulosa chiqariladi.
   

Laboratoriya ishi.17.2

Kislotaviy korroziyaga ingibitorlarning himoyalash

Ishning maqsadi: Urotrogin va jilatinning kimyoviy ta’sirini va ingibitorlik effektini aniqlash.

Identiv maqsad:talaba kislotaviy korroziyaga ingibitorlarning himoyalash ta’siri (xossalari) ni o’rgana oladi.

Kerakli asbob va reaktivlar:Termostat 60⁰C ga 20x50x2 sm o’lchamdagi ilib qo’yadigan teshikchasi osilgan 3ta po’lat plastinka:150-200mm 3ta stakanga qopqog`i bilan (unga po’lat plastinkalar ilib qo’yiladi):100 ml li o’lchov silendr: shisha tigelchalar,soat oynasi vodorod xlorid kislatasining 4 m eritmasi: Urotrogin (geksametilentetramin) 30 gr jelatin saqlagan gidrozol eritmasi spirt: atsetan.

Ishning bajarilishi: Uchta stakancha 80-100 ml dan HCl kislotasining 4m eritmasidan quyiladi. Birinchi stakancha 1g urotrogen qo’shilsa, keyingisiga 2 g jelatin qo’shiladi uchunchisiga esa tekshirish (kaprol) uchun qoldiriladi. Stakandagi eritmalar shisha tayoqcha bilan yaxshialab aralashtiriladi. So’ng stakanlar termostatga qo’yiladi. Undan keyin stakandagi eritmalarning temperaturasi 60⁰C ga etgandan so’ng, avvaldan jilvar qog`oz bilan tozalangan spirt bilan xo’llangan latta bilan artilgan: analitik tarozida tortilgan po’lat plastinkalar tushiriladi. 3 soat o’tgandan keyin plastinkalar (imkoniyatning boricha bir vaqtda ) eritmadan olinadi,suv bilan yuviladi, spirt bilan artiladi.ko’rsatiladi va analitik tarozida tortiladi. Tajriba jadvali chiziladi.

№	Tajriba sharoitlari	Plastinka Tajribaga-gacha g	massasi Tajriba- dan keyingi g	Massada yo’qolish,g	Plastinka maydoni sm^2	Erish tezligi g/sm^2.soat
	Toza kislata--
	Kislota urotro—pin bilan
	Kislota jelatin bilan

ADABIYOTLAR

1. 
   X.I.Akbarov, R.S.Tillayеv. “Fizik kimyodan amaliy mashg`ulotlar” (ruscha nashrdan tarjima). Toshkеnt: “O`zbеkiston”, 1998, 48-66 b.
   
2. 
   Н.К. Воробьев. «Практикум по физической химии». М.: «Высшая школа», 1986, С. 123-136.
   
3. 
   С.В. Горбачев. «Практикум по физической химии». М.: «Высшая школа», 1966, С. 129-163.
   
4. 
   Х.У.Усмонов, Х.Р.Рустамов, Х.Р.Рахимов. “Физикавий химия”. Тошкент: “Ўқитувчи”, 1974, 113-135б.
   
5. 
   В.А. Киреев. «Курс физической химии». М. : «Химия», 1975, С. 237-255.
   
6. 
   Я.И. Герасимов. «Курс физической химии». М.: «Химия», 1968, Т. 1, С. 23-76.
   
7. 
   М.В.Товбин. «Физическая химия». Киев: «Высшая школа», 1975, С. 142-207.
   
8. 
   А.Г. Стромберг, Д.П. Семченко. «Физическая химия». М.: «Высшая школа», 1988, С. 182-225.
   
9. 
   С.В. Горбачев. «Практикум по физической химии». М.: «Химия», 1981, С. 100-105.
   
10. 
    Д.А. Фридрихсберг. «Курс коллоидной химии». Л.: «Химия», 1984, С.45-68.
    
11. 
    М.А. Менковский, Л.А. Шварцман. «Физическая и коллоидная химия». М.: «Химия», 1981, С. 169-174.
    
12. 
    Щ.И.Акбаров. «Физик кимёдан амалий машғулотлар. Электрокимё». Ўқув қўлланма. Тошкент: ЎзР ОЎМТВ, 1991, 3-20б.
    
13. 
    Б.Б.Дамаскин. «Практикум по электрохимии». М.: «Высшая школа», 1991, С. 107-123.
    
14. 
    А.Я. Щаталов, И.К.Маршаков. «Практикум по физической химии». М.: «Высшая школа», 1975, С.94-116.
    
15. 
    С.В.Горбачев. «Практикум по физической химии». М.: «Высшая школа», 1974, С.288-304.
    
16. 
    Н.К.Воробьев. «Практикум по физической химии». М.: «Химия», 1975, С.315-323.
    
17. 
    А.А.Равдел, А.М. Пономарева. “Краткий справочник физико-химических величин”. Л.: “Химия”, 1983, С.142.