Toshkent 2019 O‟zbеkiston rеspublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1. Biznes-rejaning tarkibi 

Har qanday biznes o„z xususiyatlariga ega, binobarin, har qanday

vaziyatlarda qulay bo„lgan «standart» reja mavjud bo„lishi ehtimol.
Har qanday biznes-rejaning yagona sinalgan tuzish tamoyili mavjud.

Bitiruvchi talaba Tayyorgarlik Tadbirkorlik



6.1-rasm. Bitiruvchi talabaga tadbirkorlik talabi 
Biznes-reja xulosalardan boshlanishi lozim, ularni siz eng oxirgi
navbatda yozasiz, lekin aynan ular biznes-rejangizning dastlabki punkti
bo„lishi lozim. Xulosa hamda rezume qisqacha – 2-3 bet atrofida bo„lishi
lozim. Rezyume - bu mustaqil reklama hujjatidir, chunki unda biznes-

Biznes reja

Biznes ta`lim
Motivatsiya

---

~ 79 ~

rejangizning asosiy qoidalari, holati mavjud bo„ladi. Bu ko„pgina doimiy
investorlar o„qiydigan yagona qism hisoblanadi. Investor esa, avvalambor
quyidagi ma‟lumotni bilishni xohlaydi: kredit miqdori, qanday maqsad
uchun kerakligi, qoplashning ko„zda tutilgan muddatlari, kim loyihani
investitsiyalashni xohlashi, qarzdor qanday shaxsiy mablag„larga ega.
Agar rezume aniq, sodda va ishonarli qilib yozilgan bo„lsa investor
yoki biznes reja o„qiyotgan ekspert uni barcha saxifalarini o„qishga
qiziqadi hamda astoydil o„rganishga kirishadi.

2. Biznes rejaning tadbirkorlikdagi roli va ahamiyati 

Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o„tishi bilan korxonalarda

ishlab chiqiluvchi oldingi texnika-sanoat-moliya rejalari, qurilish-moliya
rejalari, transport-moliya rejalari tarmoq xususiyatlaridan kelib chiqib o„z
o„rnini biznes-rejalarga bo„shatib berdi. Biznes-rejada biznes falsafasi,
korxonaning joriy va istiqboldagi strategiyasi aks ettiriladi.
Ko„ngildagidek ishlab chiqilgan biznes-reja ishlab chiqarishni faol
rivojlantirish va shu bilan bir paytda uning dinamikasini nazorat qilish,
investorlar, hamkorlar va kredit resurslarini jalb qilishni amalga oshiradi.
Eng asosiysi u yoki bu ishlab chiqarishga pul kiritish joizmi, barcha
xarajatlarni qoplaydigan miqdorda daromad olinadimi degan savollarga
javob beradi. To„g„ri, biznes-reja faqat shu bilan cheklanib qolmaydi,
chunki u funksional vazifalariga ko„ra ishlab chiqarishni tashkil qilish,
texnika va texnologiyalar, korxonaning moliyaviy rejalari bilan bog„liq
muhim masalalarni hal qilishga qaratiladi. Bu haqda biz keyinroq batafsil
to„xtalib o„tamiz.
Aytish kerakki, biznes-reja xo„jalik boshqaruvi vositasi sifatida
mamlakatimizdagi korxonalar ish amaliyotiga ko„ngildagidek tez kirishib
ketgani yo„q. Masalan, oz fursat davomida turli yondashuv va nuqtai
nazarlarning mavjudligi biznes-rejalarning ahamiyati va mohiyatiga ham,
ularni ishlab chiqish usullariga ham aniqlik kiritmagan. Ayniqsa, iqtisodiy
islohotlarning dastlabki yillarida zarur ilmiy-uslubiy adabiyotlarning
etishmasligi o„z ta‟sirini ko„rsatdi. Shu va boshqa sabablarga ko„ra ko„plab
korxonalarning biznes-rejalari yuqorida darajada asoslanganlik bilan
ajralib turmadi va ko„p hollarda bank muassasalari tomonidan ularni
moliyalashtirishda inkor qilindi.
Biznes-rejalarning ahamiyati va zarurligini shubha ostiga qo„ymagan
holda aytish joizki, bu hujjatni ishlab chiqish xorijda keng qo„llanishi
sababligina urf-odatga aylanib qolmasligi lozim. Shuningdek u boshqa

---

~ 80 ~

korxonalar ham shunday qilayotganligi uchungina ishlab chiqilmasligi
kerak. Biznes-rejani tayyorlash, uning maqsad va vazifalarida aniqlik
bo„lishi zarur. Busiz yuqorida eslab o„tilgan V.P. Gruzinovning «Korxona
iqtisodiyoti» darsligida ko„rsatilgan holat kelib chiqishi mumkin:
«Korxona biznes-rejasi – yangi korxona yaratishni ko„zda tutuvchi
hujjatdir»
9
.
Bizningcha, biznes-reja ham yirik korxonalarda, ham kichik
korxonalarda ishlab chiqilishi lozim. Bunda uni ishlab chiqish korxonani
rivojlantirish strategiyasidan tashqari, ularni amalga oshirish uchun ayni
paytda korxonadan qo„shimcha moliyaviy resurslar talab qiluvchi yangi
loyihalarni amalga oshirish, ishlab chiqarishni kengaytirish, qayta
ta‟mirlash va texnik jihozlash, mahsulot diversifikatsiyasi, ichki va tashqi
bozorlarga kirib borish bilan bog„liq bo„lishi lozim. Chunki biznes-reja
korxonaning kundalik faoliyatidan tashqari, bank muassasalari tomonidan
yuqorida ko„rsatilgan va shunga o„xshash tadbirlarni moliyalashtirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Boshqa hollarda esa korxona o„z biznes-
rejasini nima deb atashining unchalik ahamiyati bo„lmaydi, bu
korxonaning o„z ixtiyorida bo„ladi.
Gap shundaki biznes-reja har qanday muammolardan himoya qiluvchi
vosita bo„la olmaydi, u korxonaning o„zi bajarishi lozim bo„lgan
vazifalarni o„zidan-o„zi hal qilmaydi. Amaliyotning guvohlik berishicha,
reja juda yaxshi ishlab chiqilgan bo„lsada, undan noto„g„ri foydalanishda
korxona zarar ko„rishi mumkin. Biroq bu biznes-reja umuman kerak emas
degan fikrga olib kelmasligi kerak. Masalan, banklar, investitsiya firmalari
va boshqa muassasalar aniq va to„g„ri tuzilgan biznes-rejani olmaguncha
korxonalardan moliyaviy qo„llab-quvvatlash bo„yicha qaror qabul
qilmaslikka harakat qiladilar.
Biznes-reja birinchidan, korxonaning barcha bo„lim va xizmatlari
majburiyatlari va javobgarligini aniqlashga imkon beradi, ikkinchidan,
ularni korxona istiqboli bilan shug„ullanish hamda korxona maqsadlarini
va ularga erishish yo„llarini aniqlashga majbur qiladi, uchinchidan,
korxona faoliyatining muhim yo„nalishlari bo„yicha ko„rsatkichlarni
belgilab beradi, to„rtinchidan esa, korxonaning bozordagi kutilmagan
o„zgarishlarga yanada moslashuvchan va tayyor qilib qo„yadi.
Biroq shunday bo„lsada, biznes-rejani bank yoki boshqa muassasalar
tomonidan korxonaning iqtisodiy holatini yaxshilash va uning ishlab
chiqarish salohiyatidan unumliroq foydalanish tashlangan qutqarish

9
Экономика предприятия. Под ред. проф. Грузинова В.П.- М.: «ЮНИТИ», 1998

---

~ 81 ~

vositasi deb tushunmaslik kerak. Gap shundaki, turli maslahatchilar,
bankirlar, huquqshunoslar, moliya xizmatchilari, buxgalterlar va boshqalar
rejada biznesni ko„rsatish uchun turli nuqtai nazarga ega bo„ladilar. Aynan
shu jihat biznes-rejani korxonaning oddiy rejalaridan farqli qilib qo„yadi.
Shu sababli biznes-rejani ishlab chiqish birinchidan, qog„ozda qolib
ketmasdan amaliyotda qo„llanishi, ikkinchidan, ekspertiza tomonidan rad
qilinmasligi va uchinchidan, foydaning o„sishi va korxonaning umumiy
moliyaviy holati yaxshilanishiga xizmat qilishi maqsadida o„ziga alohida
e‟tibor va chuqur o„ylab chiqilgan yondashuv talab qiladi.