Тошкент-2021 3 Май 2021 3-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»
Download 1.98 Mb. Pdf ko'rish
|
3.Tarix saxifalaridagi izlanishlar 3 qism
- Bu sahifa navigatsiya:
- 19. Xodjayeva Guzal Asatovna
- Tojiyev Alisher Sultannazirovich- Urganch davlat universiteti o’qituvchisi Annotatsiya
- Kalit so’zlar
|
17. Otajonova Shoira Sa’dullayevna
TЕMURIYLАR DАVRI TАRIХI TАRIХSHUNОSLIGI. ........................................................41 18. Razzoqova Gavharoy Hikmatulloyevna MARKAZIY OSIYO – JAHON SIVILIZATSIYASINING AJRALMAS QISMI. ...................43 19. Xodjayeva Guzal Asatovna TARIX DARSLARIDA BADIIY ADABIYOTLARDAN FOYDALANISH ...........................45 7 Май 2021 3-қисм Тошкент ТАРИХ САҲИФАЛАРИДАГИ ИЗЛАНИШЛАР XIVA XONLIGIDA TURKMANLAR HUDUDIY JOYLASHSHINING TARIXIY TAHLILI Tojiyev Alisher Sultannazirovich- Urganch davlat universiteti o’qituvchisi Annotatsiya: Ushbu maqolada Xiva xonligi hududida yashayotgan turkmanlarning tarixiy joylashuvi va unga ta’sir qilgan omillar tarixiy tahlil qilingan. Shuningdek arxiv va boshqa turdagi yozma manbalar o’rganilib keng ilmiy tahlil qilingan Kalit so’zlar: Avaz inoq, Yarmish kanali, Qilich Niyozbiy kanali, Gandumqal’a etaklari, ko’chmanchi, turkman navkarlari. Muhammad Rahimxon Orol va unga qo’shni chovdirlarga qarshi kurashi natijasida ularning ayrimlari Mang’isgloqqa, ayrim qismi Xiva xonligiga joylashishadi.Xiva xonligi arxivi hujjatlarida ko’rsatilishicha, 1826-1831-yillar chovdirlarning asosiy qismi ikkita viloyatda bo’lgan: Parsanaga va Omonko’li kanali bo’ylab (Xo’jayli viloyatida) yashaganlar. 1810-yil Oroldan Xivaga ko’chib o’tgan chovdirlar o’zlarining oldingi yashagan tumanlariga ketishadi. 20-yillarda chovdirlarning anchagina guruhlari Toshhovuz, Shohobod va Anbarqal’a tumanlarida yashaganlar. 30-yillarda Xorazmga chovdirlarning ko’pchilik guruhlari Mang’ishloqdan ko’chib kelishadi.Ko’chib o’tishlar asosan bir qancha siyosiy sabablardan kelib chiqqan.Qozoqlarning Mang’ishloqlik va Bo’zachilik ko’chmanchilariga qarshi qurolli xurujlari hisobiga hal bo’lgan. 1832-yil Qareling ekspeditsiyasidan keyin 40-yillarda chovdirlarning Mang’ishloqda qolgan qismi Xivaga ko’chib o’tgan bo’lishi mumkin. 1848-yil chovdirlarning yana bir bo’limlari Qushbegiyop pastligidagi Choshtepa tumanida yerlarga o’rnashadi. Ma’lumki, keyinchalik 60- yillargacha chovdirlar ixcham guruhlarda Porsu viloyatiga joylashganlar. Chovdir qabilalari 5 ta urug’dan tashkil topgan; qora chovdir, abdal, bo’zachi, burunjiq va ig’dir.Imralilar janubiy Turkmanistondan Xiva xonligiga Avaz inoq boshqaruvining oxirlarida 1803-1804-yillarda ko’chib o’tishgan va Omonko’li kanali bo’ylab Xo’jayli tumanida yerga ega bo’lganlar. 1804-yillar ular yovmutlar yoniga Oqsaroy Muzqumg’onga, u yerdan esa 1806-yillar Yangiariq tumaniga ko’chirilganlar. Ammo, 20-yillarda imralilarning kichik bir qismi Yangi Ariqda yashagan, qolganlari Toshhovuz viloyatlarida bo’lganlar. Yana imralarning Oqtepa va Qiziltaqir tumanlariga qachon joylashganliklari ma’lum emas ( o’sha yerlarda xozirgacha ularning avlodlari yashashadi). Lekin bu XIX asrning 1-yarmigacha sodir bo’lgan. Qoradosh qabilasi janubiy Turkmanistondan Xorazmaga Muhammad Rahimxon xonligidan oldin, imralilardan keyin ko’chib kelishgan. Arxiv ma’lumotlariga qaraganda, 1825-yillarda Qoradoshlilar Yarmish kanalining pastki oqimi, Ilolli viloyatining shimoliy-sharqiy qismida jipslashgan. XIX asr boshlarida Xorazm aholisi tarkibiga to’rtta qabila: yovmutlar, chovdirlar, imalilar, qoradoshlilar ham kirishgan. Bu davrlarda turkman qabilalarida ali-eli (1873-yilgacha) va takalarning (1856- yilgacha) boshqa qabilalarga qaraganda, Xiva xonligida ahamiyati kata bo’lgan. Ogohiyning ma’lumotlariga qaraganda go’klanlarning bir guruhi 1817-yilda Xiva xonligiga ko’chib kelishgan. O’sha paytlarda go’klanlarga Sultonxon hukmronlik qilgan. U o’z odamlari bilan Xiva xonligi qaramog’iga panoh izlab ko’chib keladi. 1826-yilda go’klanlarning yana bir guruhi Ko’kcha va Toshhovuz tumanlaridagi yerlarga joylashdilar. 1830-1831-yillar Xiva xonligi ularga ancha kata yer bo’lib beriladi. Ammo ularning asosiy qismlari janubiy Turkmanistondan Ko’hna Urganchning g’arbiga 1837-yillar ko’chib borishgan. Nihoyat, go’klanlarning janubda qolgan qismi Xorazmga 1847-yil ko’chib kelishadi. Bayoniyning so’zlariga qaraganda, 1848-yil go’klanlarga Xonyop kanali bo’ylaridagi (Ko’hna Urgancgdan g’arbda) yerlar beriladi. |
