Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Yuridik presedent
3-§.

---

200
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
yaratish huquqiga ega bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda huquq o‘zining mu-
rakkabligi bilan farq qiladi. Bundan tashqari, bu yerda mansabdor shaxsning 
suii’stemollik qilishi ehtimoli saqlanib qoladi.
Sud qarorlari presedent sifatida quyidagicha bo‘lishi mumkin: 
birinchi-
si, qonun va odat normalari to‘g‘ri kelmay qolgan taqdirda yangidan huquq 
normalari yaratiladi, bu inglizlarda 
original precedent deb nomlanadi, ush-
bu presedent normalari ijtimoiy munosabatlardagi yangi holatlarni tartibga 
soluvchi manba bo‘lib xizmat qiladi. Bunda sudyalar qonunchilikdagi mavjud 
bo‘shliqni to‘ldirish maqsadida huquq normasini yaratadilar. Roman-german 
huquq tizimiga mansub davlatlarda esa, sudyalar huquq ijodkorligi vakolatiga 
ega bo‘lmay, faqatgina huquqni qo‘llash bilan shug‘ullanadilar; 
ikkinchisi, 
original (asl) normalarning ma’nosini tushuntirib beruvchi presedent ingliz 
tilida 
declaratoruo precedent deb nomlanib, u mavjud holatlarni tartibga 
soluvchi, asoslantiruvchi manba bo‘lib, muayyan ish bo‘yicha sudning oldin 
qabul qilingan hukmiga asoslangan holda boshqa ijtimoiy munosabatlarni 
tartibga solish uchun avvalgisini namuna, etalon sifatida qo‘llaydi. Ikkinchi 
holatda so‘z yangi norma haqida bormoqda. Nima uchun sud qarori presedent 
sifatida normaga aylanishi mumkin? Chunki, hayotda huquqdan tashqari 
presedent ham katta rol o‘ynaydi. Haqiqatdan ham, kishilar doimo hayotiy 
tajribaga asoslanadilar, undan namuna, andaza oladilar.
Sud qarorlari xususiy ishga taalluqli bo‘lib, ikki yoqlama ahamiyatga ega 
bo‘lishi mumkin: 
birinchidan, sud faoliyati natijasida ma’lum bir hodisani hal 
qilish mumkin; 
ikkinchidan, bu sud qarori kelgusida bo‘ladigan hodisalarga 
ham xuddi shu qarorni namuna sifatida ishlatish imkonini beradi. Keyingi 
holda sud qarori huquq normasi bo‘lib xizmat qiladi, chunki u oldingi qabul 
qilingan qarorga (presedentga) asoslanadi.
Demak, e’tirof qilinganidek, sud amaliyoti, ya’ni sud presedenti huquq 
shakli hisoblanadigan mamlakat Angliyadir, shu bois, yuridik presedent bir 
vaqtda 
ingliz odat huquqi deb ham nomlanadi. Angliyada to‘plamda yozil-
gan sud presedentiga asoslanish xuddi qonun moddasiga asoslangandek 
yuridik ahamiyatga ega. Bunga o‘xshash holatlarni Yevropa qit’asida uch-
ratmaymiz. Masalan, Fransiya huquqshunosligida, fransuz yuristlari sud 
amaliyotini huquq normasi sifatida hech qachon tan olmagan. Ularning 
fikricha, sudning obro‘si qanchalik baland, uning qarori qanchalik to‘liq 
bo‘lmasin, u hech qachon hamma fuqarolar uchun majburiy bo‘lgan qoi-
dalarni yarata olmaydi.
Ta’kidlash joizki, roman-german huquq nazariyotchilari huquqning presedent 
shaklini hech qachon tan olmaganlar, chunki ular sud va ma’muriy organlar 
huquqni ijod qilishlari emas, balki uni qo‘llash faoliyati bilan shug‘ullanishlari 

---