Тошкент архитектура – Қурилиш институти «Қурилишни бошқариш» факультети «ИҚтисодиёт ва кўчмас мулкни бошқариш» кафедраси

1.2 Курилиш ташкилотлари ташкилий структураси
Тузилиши - бу ташкилий хусусият тизимнинг барқарорлиги ва мувозанатини, унинг таркибий елементларининг ўзаро таъсирини, бўйсунишини ва мутаносиблигини таъминлайдиган барқарор, магистрал алоқалар ва муносабатлар йиғиндиси бўлган тизим. Бошқарувнинг ташкилий тузилиши - бу бошқарув функцияларини бажарадиган мустақил бошқарув бўлинмалари ва алоҳида лавозимларнинг таркиби, ўзаро боғлиқлиги ва бўйсуниши. Бошқарувнинг ташкилий тузилмаси унинг таркибий бўғинлари ва бошқарув даражалари билан белгиланади. Ушбу тузилма бошқарув елементлари ўртасидаги алоқаларнинг барқарорлигини ва бутун тизимнинг ишончлилигини таъминлаши керак. Текшириш ҳаволаси - алоҳида бўлинма қатъий белгиланган функциялар билан. Назорат нуқтаси бўлиши мумкин алоҳида бўлинма, бу бошқарув функциясининг бир қисмини, бутун бошқарув функциясини ёки бошқарув функциялари тўпламини бажаради. Менежерлар ҳам бошқарув жамоасига киритилган. Бир даражадаги бошқарувнинг бир неча даражалари бўлиши мумкин. Ғарб менежментидан бизнинг профессионал лексиконимизга "департаментлаштириш" тушунчаси кириб келди, бу ташкилий изоляция жараёни, алоҳида ишларни бажариш, махсус бўлинмаларни ажратиш, компанияни алоҳида блокларга (бўлимлар, бўлимлар, секторлар) аниқ белгиланган вазифалар ва мажбуриятларга ега. Бошқарув бўғинлари ўртасидаги муносабатлар алоқалар, алоқалар ва алоқалар орқали таъминланади. Таркиб ва ​​функсионаллик уланишлар ва ташкилот тузилмасини ташкил етувчи муносабатлар; уч гуруҳга бўлинади: Тизимда унинг елементларининг алоҳида таркибий қисмларида мавжуд бўлмаган янги тизим хусусиятларининг шаклланишини таъминлайдиган бевосита ўзаро таъсир алоқалари; Бўйсуниш муносабатлари, ташкилотда иерархик боғлиқликни ўрнатиш ва унинг структурасининг қаватлар сонини аниқлаш; Ташкилот структурасининг мутаносиблигини ўрнатадиган ва тизимнинг алоҳида таркибий қисмларининг миқдорий ва сифат параметрларининг ўзаро мос келишини таъминлайдиган муносабатлар. Йўналишига қараб, боғланишлар горизонтал ва вертикалга бўлинади. Горизонтал уланишлар Булар бошқарувнинг тенг даражалари бўғинлари. Улар келишув характерига ега. Уларнинг асосий мақсади - бу ҳолда юзага келадиган муаммоларни ҳал қилишда бир хил даражада жойлашган бирликларнинг енг самарали ўзаро таъсирига ёрдам беришдир. Вертикал уланишлар- булар йетакчи ва тобенинг бог`ланишлари, булар тобе, иерархик бог`ланишлар. Уларга бўлган еҳтиёж бошқарувнинг бир неча даражалари мавжуд бўлганда пайдо бўлади. Ушбу уланишлар маъмурий ва ҳисобот маълумотларини узатиш учун канал бўлиб хизмат қилади. Вертикал боғланишлар чизиқли ёки функционал бўлиши мумкин. Чизиқли уланишлар- бу масалаларнинг бутун доираси бўйлаб бўйсуниш алоқалари. Бу раҳбар ҳокимиятни амалга ошириши ва барча бошқарув функцияларида тўғридан-тўғри ва ягона раҳбарликни амалга оширишини назарда тутадиган муносабатлардир. Функционал ҳаволалар- бу маълум бир назорат функциясини амалга ошириш доирасидаги бўйсуниш бўғинлари. Ташкилотда қабул қилинган бошқарув тамойилларига ва ташкилий тузилманинг турига қараб, улар маслаҳат, маслаҳат ёки ахборот характерига ега бўлиши мумкин. Инвариант уланишлар- бу ҳар қандай шароитда деярли ўзгармас қолиши мумкин бўлган уланишлар, бу тизимнинг муҳим хусусиятлари, унинг мақсадли йўналиши ва функционал мақсади, маълум бир ташкилотда уланишларни амалга оширишнинг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ. Ўзгарувчан уланишлар- бу вазият ўзгарганда ўз хусусиятларини ўзгартирадиган алоқалар. Боғланишларнинг ўзгарувчанлиги уларнинг мазмуни тўйинганлигининг ўзгаришида, шунингдек ҳаволаларнинг бир таснифлаш гуруҳидан иккинчисига ўтишида намоён бўлиши мумкин. Тизим ичидаги ўзаро боғланишлар ташкилот тузилмасини шакллантиради, лекин улар ўз-ўзидан ташкилот тузилишини белгиламайди. Ташкилот структурасининг асоси алоқа - кирувчи ва чиқувчи каналларнинг барча тўпламига ега бўлган алоқа тугунидир. Қуйидаги асосий ташкилотдаги алоқа турлари, унинг асосида кўплаб тузилмалар қурилиши мумкин (1-расм). Тузилмалар қуйидагича бўлинади. Технологик тузилмалар- маҳсулот ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнининг боғланишлари мажмуи. Ташкилий ва бошқарув тузилмалари- ўз мақсадларига еришиш учун ташкилот фаолиятини тартибли, мувофиқлаштириш ва тартибга солишни таъминлайдиган бўғинлар мажмуи. Иқтисодий тузилмалар- ташкилотнинг алоҳида аъзоларининг иқтисодий ўзаро муносабатлари тўплами. Ижтимоий-психологик тузилмалар- ўрнатадиган алоқалар тўплами ижтимоий мақом ташкилот аъзолари; одамлар ўртасидаги психологик муносабатлар. Структуравий тамойиллар: мақсадни белгилаш; Боғланишлар таркибига нисбатан функцияларнинг устуворлиги; Объектнинг субъектга нисбатан устуворлиги; Миссиянинг устуворлиги, мақсадлари, функциялари мажмуаси; Ташқи муҳитдаги позицияси; мослашувчанлик; Тўлиқ мувофиқлаштириш; Минимал мураккаблик. Тузилиш фақат барқарор алоқалар ва муносабатлар орқали шаклланади. Тузилишни ташкил етувчи боғланишлар аниқ, етарлича талаффузли ва мустаҳкам бўлиши керак, алоқалар еса аниқ, аниқ ва аниқ бўлиши керак. Шуни таъкидлаш керакки, шунга қарамай, заиф боғланган тузилмалар мавжуд. Бундай тузилмалар тизимнинг бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтиши жараёнида шаклланади. 2. Ташкилот турлари ва ташкилий тузилмаларни қуриш тамойиллари ўртасидаги боғлиқлик Ташкилий тузилмалар ташкилот тури билан боғлиқ бўлган маълум тамойилларга мувофиқ қурилган. Замонавий менежмент, биринчи навбатда, икки турдаги ташкилотларни кўриб чиқади - бюрократик ва органик. Ташкилот тури ва ташкилий тузилмаларни қуриш тамойиллари ўртасидаги боғлиқлик . Бюрократик ташкилотларга иерархик тузилмалар хосдир. Улар бўлиши мумкин: Чизиқли; функционал; Чизиқли-функционал; Дивизион. Органик ташкилотлар лойиҳа ва матрица тузилмалари билан тавсифланади; органик ташкилотлар ҳам йўқ қилиниши мумкин. 3. Чизиқли бошқарув тузилмалари Чизиқли структурани қуришнинг асосий принципи вертикал иерархия, яъни бошқарув бўғинларининг юқоридан пастгача бўйсунишидир. Чизиқли бошқарув тузилмаси бир кишилик буйруқ бериш тамойилини назарда тутади, яъни ҳар бир бўлинманинг бошида барча ваколатларга ега бўлган бошлиқ мавжуд бўлиб, у фақат бўйсунувчи бўлинмаларни бошқаради ва барча бошқарув функцияларини ўз қўлида жамлайди. Чизиқли структуранинг афзалликлари: Бошқарув бирлиги; Тақдим етишнинг соддалиги ва равшанлиги; Раҳбарнинг ўзига бўйсунувчи бўлинмалар фаолияти натижалари учун тўлиқ жавобгарлиги; Қарор қабул қилишда самарадорлик; Ижрочилар ҳаракатларининг изчиллиги; Қуйи даражалар томонидан келишилган буйруқлар ва вазифаларни олиш. Чизиқли структуранинг камчиликлари: Менежернинг катта маълумот юкланиши, ҳужжатларнинг катта оқими, унинг бўйсунувчилари, бошлиқлари ва тегишли алоқалари билан кўп алоқалари; Ўзига бўйсунувчи ходимлар томонидан амалга ошириладиган барча бошқарув функциялари ва фаолият соҳаларида кенг кўламли билим ва тажрибага ега бўлган юқори малакали мутахассис бўлиши керак бўлган раҳбарга юқори талаблар; Тузилиш фақат операцион жорий вазифаларни ҳал қилиш учун жавоб беради; Тузилиш ташкилот фаолиятининг доимий ўзгарувчан шартларидан келиб чиқадиган муаммоларни ҳал қилишга имкон бермайди. Чизиқли ташкилий тузилмалар соф шакл фақат қуйи ишлаб чиқариш даражасида, шунингдек, кичик корхоналарда, айниқса, уларнинг шаклланиши даврида қўлланилади.