Тошкент архитектура – Қурилиш университети «Қурилишни бошқариш» факультети «ИҚтисодиёт ва кўчмас мулкни бошқариш» кафедраси

Курс ишининг мақсади: Давлатимизда қурилиш соҳасида хизмат корсатаётган корхоналарни рақобат бардошлиги тахлил қилиш ва таклифлар ишлаб чиқиш.
Курс ишининг вазифалари: Белгиланган мақсаддан келиб чиқиб, қуйидаги асосий вазифаларни ечиш кўзда тутилди

• 
  . Бозор муносабатлари шароитида рақобатни баҳолаш
  
• 
  Қурилиш ташкилотлари фаолияти
  
• 
  Қурилиш ташкилоти молиявий мустақиллиги
  
• 
  Қурилиш материаллари саноати корхоналарининг рақобатбардошлигини ошириш
  

Курс ишининг объекти: Корхоналарни устуворлигини танлаб олдим.
Тадқиқот предмети: Қурилиш корхоналарида капиталидан унумли фойдаланишининг асосий йўналишлари кўриб чиқиш.
Курс ишининг тузилиши: Курс иши ўз ичига кириш қисми, икки боб, ўнта параграф, хулоса ва фойдаланган адабиётлар рўйхатидан иборат.


I-БОБ. Қурилиш ташкилоти рақобат бардошлиги тахлили
1.1.Бозор муносабатлари шароитида рақобатни баҳолаш
Бозор муносабатлари шароитида рақобатни баҳолаш ва таҳлил қилиш - унинг турлари ва шаклларини аниқлашни тақозо қилади. Бироқ, шуни таъкидлаш лозимки рақобат ва рақобатбардошлик масалалари ўрганилганда, уларни ифодаловчи кўрсаткичлар тизимини ишлаб чиққан ҳолларда, умуман олганда, таҳлил жараёнида ҳам ушбу тушунчаларни назарий асос қилиб олиш мақсадга мувофиқдир.
Рақобат -бу маҳсулот ёки хизматлар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги кураш бўлиб, унинг мақсади максимал фойда олиш, сотиш бозорларини кенгайтириш ва ишлаб чиқариш харажатларини камайтиришдир. Рақобатнинг мавжудлиги яхшироқ, тезроқ, яхшироқ ишлашга ундайди. Харидорнинг талаб ва истакларини қондирадиган ишлаб чиқарувчи фойда келтиради. Бу, бир томондан, корхоналарнинг ривожланишига туртки бўлса, иккинчи томондан, истеъмолчилар манфаатларини ҳимоя қилишдир. Дарҳақиқат, шиддатли рақобат шароитида кам одам харидорнинг манфаатларига тупуриб, пул эвазига маҳсулот ишлаб чиқаришга имкон беради
Бозор субъектлари хатти-ҳаракатларининг турлари Рақобатчи объектлар ўз имкониятларига қараб у ёки бу ҳаракат моделини танлайдилар. Келинг, уларни батафсил кўриб чиқайлик.Объект хатти-ҳаракатларининг бундай модели рақобатчилардан қонуний жиҳатдан соф устунликка қаратилган. Яъни, компания истеъмолчиларнинг эҳтиёжларини қондириш учун ўз ресурсларига эга. Рақобатчиларнинг ишлаб чиқариш имкониятларини нусхалаш.Хулқ-атворнинг бу модели яхши номни сақлашга ва бировнинг бир бўлагини ҳимоя қилишга қаратилган. Агар корхоналарни рақобатдош қарама-қаршиликда фаол иштирок этиш нуқтаи назаридан кўриб чиқсак, уларнинг тўрт турини ажратиб кўрсатишимиз мумкин:
Бозор иқтисодиёти шароитида рақобатнинг функциялари Келинг, иқтисодиётда рақобатнинг қандай функциялари мавжудлигини қисқача кўриб чиқайлик жойлаштириш функцияси. Маҳсулотлари талабга эга бўлган корхоналар ўртасида ресурслар ва молияни тақсимлайди. Замонавий технологияларни жорий этиш орқали маҳсулот сифатини оширишга ҳисса қўшмоқда.
Ғолибларга кубокларни беради ва заиф корхоналарни ерюзидан йўқ қилади.Бозорда монополия пайдо бўлишининг олдини олади. Тадбиркорларга эркинлик беради, истеъмолчилар ҳуқуқларини бузмайди.Ва энди эркинликлар ҳақида батафсилроқ. Рақобат эркинлиги: мукаммал ва номукаммал Мукаммал рақобат – бу истеъмолчи ҳамма нарсани ҳал қиладиган рақобат. Бозор иштирокчиларининг ҳеч бири воқеалар ривожига ҳеч қандай тарзда таъсир қила олмайди. Умуман олганда, ғолиблар ва мағлублар аниқ кўринадиган тоза ва шаффоф тизим. Номукаммал рақобат (монополистик) – бу ўйин қоидаларини бировнинг ўзи белгилайдиган рақобат. У бизнинг олдимизда турли шаклларда намоён бўлади.
Номукаммал рақобат шакллари Монополия – битта сотувчининг кучи (унинг тескариси мавжуд, монопсония – битта харидорнинг кучи). Олигополия – бозор молияни ўзаро келишув ва қайта тақсимлаш орқали тўпни бошқарадиган бир нечта фирмаларга тегишли. Монополиянинг қандай турлари мавжуд Бу фирмалар тўғри рақобатлаша олмаса, барча лауреатларни ўз сегментида энг яхшисини бера оладиганлар йиғиб олишади. Барча иқтисодий манфаатлар бир қўлда бўлганда.Бу монополия қисқа муддатли. Бу қисқа вақт ичида истеъмолчилар орасида шов-шувга сабаб бўлган маҳсулотнинг долзарблигига боғлиқ.
Монополиянинг ижобий ва салбий томонлари.Бу эрда, ҳар қандай бошқа йўналишда бўлгани каби, икки томон бор: ижобий ва салбий. Ишлаб чиқариш кўламини, ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш орқали юқори фойда; Ишлаб чиқариш жараёнларининг технологик базасининг жадал ривожланиши; Рақобат фойдасиз бўлган соҳада жамоатчилик манфаатларини самарали рағбатлантириш. Энди салбийни кўриб чиқамиз:
Сунъий равишда кам таъминот, юқори нархлар; Маҳсулот сифатининг пасайишига олиб келадиган соғлом рақобат мавжуд эмас; Бозор сегменти "муваффақиятсиз" бўлиб, бу мамлакатнинг бутун иқтисодий ҳолатига салбий таъсир қилади. Рақобатнинг ривожланиш кўламига қараб турлари Агар рақобат турлари ҳақида гапирадиган бўлсак, уни шартли равишда қуйидагиларга бўлиш мумкин:Бунда бир бозор иштирокчиси товар ва хизматларни сотиш ва сотиб олиш орқали яхши яшаш шароитига эга бўлади;
Бундай ҳолда, бир вақтнинг ўзида бир нечта (ва ундан кўп) тадбиркорлар бир ҳудудда тўпланишади; Бунда бир тармоқдаги фирмалар ортиқча фойда олиш учун рақобатлашадилар; Бундай ҳолда, ҳар бир мижоз учун кураш бошланади. Тармоқ ичидаги ва тармоқлараро рақобат Иқтисодий муносабатларнинг энг яхши намунаси сифатида саноати юқори ривожланган, бозор иқтисодиёти тушунчаси узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган ва ҳеч қандай шаклга ўтмаган мамлакатлардир.
Келинг, тармоқ ичидаги ва тармоқлараро рақобат ҳақида гапирайлик. Тармоқ ичидаги рақобат – бу бир тармоқдаги (бир сегмент) компанияларнинг ортиқча фойда олиш учун рақобати. Унинг асосий вазифалари: Бозорда товарлар нархини тартибга солиш; Илмий-техника тараққиётининг ривожланишини рағбатлантириш; Самарадорликни ошириш учун ишлаб чиқарувчига иқтисодий зарба; рақобатбардош бўлмаган ишлаб чиқарувчиларни кесиш; Бозорда этакчилик кучини минималлаштириш.