Тошкент архитектура курилиш институти

15. Мензула билан топографик план олиш

Мензула билан план олиш мензула ва кипригель ёрдамида бажарилади. У бевосита далада қалам билан топографик план олиш имкониятини беради.

Мензула билан план олишнинг асосий авзаллиги план олиш жараёнида жой аниқ кўриниб туриши, жойнинг тузилаётган план билан таққослаш мумкинлиги ва план тузишининг юқори сифатлиги. Бу усулнинг камчилиги қуйидагилар: ишнинг асосий қисми далада бажарилиши, об-ҳавонинг қорли, ёмғирли кунларида ишлаш имконияти йўқлиги ва мензула асбобларининг кўплиги.

15.1. Қўлланиладиган асбоблар

Мензула штатив, таглик ва планшетдан иборат жиҳозлардан ташкил топган.
Металл таглик (15.1-шакл) цилиндрик қисм 5 га маҳкамлаш учун учта винт 3 билан юқори қисм 4, учта кўтариш винти 7 ва қотириш винти 2 ва 6 тўғрилаш винтидан иборат. Кўтариш винтлари пластик пружина 1 орқали ўтади.
М
ензула штативи (15.2-шакл) учта оёқ 12, унинг боши металл қалпоқ 15 билан тугайди. Ўрнатиш винтини охиригача қаттиқ буралса мензула таглиги ва унга маҳкамланган планшет айланиши тўхтайди.
И ш тугагандан кейин тахта-планшет тагликдан олиниб, намликлардан ҳимоя қилиш учун пленкага ўраб брезент хилофга солиб қўйилади.
Кипрегель – қараш трубасига, вертикал доирага ва адилакли металл чизғига эга бўлган асбобдир.
К
ипригель. Кипригель – қараш трубаси, вертикал доира ва адилаги бўлган металл чизиқдан иборат асбоб. Кипрегель КН (15.3-шакл) реденцияли қараш трубасининг битта вазиятида нисбий баландлик ва масофани аниқлаш учун мўлжалланган. Кипрегель КН билан ишлаганда 3 метрли йиғиладиган рейка ишлатилади.

С
аноқ олишдан олдин вертикал доирадаги адилак ўртага келтирилади. Масофани аниқлаш учун рейкадаги бошланғич айлана ва тўр иплари вертикал штрихи бўйича масофа айланаси ўртасидаги бўлаклар сонига тенг саноқ олинади. Мисол (расм. ) Sқ23,5 см х 100 қ 23,5 м.

Нисбий баландликларни аниқлаш аниқлиги вертикал доира нол ўрнига (НЎ) боғлиқ. Шунинг учун 2-3 нуқтага қаратилиб НЎ аниқланади ва қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

НЎ қ (ЎД-ЧД)/2 (15.1)
Бу ерда: ЎД-ўнг доирадан олинган саноқ;
ЧД-чап доирадан олинган саноқ
Ага нол ўрни (НЎ) 1’ дан катта бўлса уни 0 га келтириш керак. Унинг учун қараш трубаси ўнг доира вазиятида бирор нуқтага қаратилади ва йўналтирувчи винтни айлантириб вертикал доира кўринадиган саноқни қуйидаги формула билан аниқлайдиган қиялик бурчаги қийматига қўйилади:
V қ (ЎД-ЧД) /2
VқЎД-НЎ (15.2)
VқЧД-НЎ
Вертикал доирадаги адилак тўғрилаш винтлари билан адилак пуфакчаси ўртага келтирилади. Вертикал доира адилак пуфакчасини ўртага келтириб, труба йўналтириши винти ёрдамида қараш трубаси кўриш майдонида НУ га тенг саноқ қўйиш мумкин. Вертикал доира винти бўраш билан труба кўриш майдонидаги саноқ нолга келтирилади. Кейинчалик вертикал доира адилаги тўғрилаш винтлари б илан адилак пуфакчаси ўртага келтирилади.
Нисбий баландлик қуйидаги формула билан ҳисобланади:
h l_n  i – H (15.3)
бу ерда, Н – бошланғич айлана ёрдамида рейка бўйича саноқ
i- асбоб баландлиги
Агар i қ H бўлса, H_hқ K l_n
КН кипрегель учун асбоб баландлиги нол белгига қўйиладиган тагликдан иборат махсус рейка ишлатилади. Масофа ва нисбий баландликни аниқлашда бошланғич айланани рейканинг нол белгисига қаратилади. Ўлчаш чап доирада (ЧД) бажарилади. Нисбий баландликни топиш (15.4-шакл) мисолда кўрсатилган: h(-10)7cм0,70м