Тошкент архитектура-қурилиш институти Архитектура факултети “Иқтисодиёт ва кўчмас мулкни бошқариш” кафедраси “Ҳорижий инвестиция” фанидан

Тошкент архитектура-қурилиш институти Архитектура факултети

“Иқтисодиёт ва кўчмас мулкни бошқариш” кафедраси “Ҳорижий инвестиция” фанидан  

Мустақил иш  Мавзу: Инвестиция муносабатлари қатнашчиларининг хуқуқий ҳолати. Гуруҳ: 8-16 Dў Бажарди : Ашрапова Н.  Ўқитувчи: Меликулов Ғ.     Ўқув йили 2019-2020

Инвестиция муносабатлари қатнашчиларининг хуқуқий ҳолати.

REJA

• Investitsiya faoliyati tushunchasi
• Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

3. Horijiy investorlar huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari.

Investitsiya faoliyati tushunchasi

• Investitsiya soxasidagi qonunchilik.
• Investitsiya turlari va uning obyektlari .
• Investitsiya shartnomasi tushunchasi.
• Investitsiya shartnomasi asosida javobgarlik.

Investitsiya faoliyati tushunchasi

Investitsiya faoliyati tushunchasi va uning subyektlari “Investitsiya” so’zi ingliz tilidan olingan bo’lib “kapital qo’yilmasi”degan ma’noni anglatadi. Investitsiyalar iqtisodiy va bo’shqa faoliyat obyektlariga kiritiladigan moddiy va nomodiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar hisoblansa, investitsiya faoliyati subyektlarining investitsiyalarini amalga oshirish bilan bog’liq harakatlari majmuyi investitsiya faoliyati deb yuritiladi.

Investitsiya faoliyati tushunchasi

Investitsiya faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning bir ko’rinishidir. Shuning uchun ham tadbirkorlikka xos bo’lgan belgilar:

• Mulkiy mustaqillik, tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo’lgan xususiyatdir.
• Investitsiya faoliyatining subyektlaridan biri investor bo’lib u o’z mablag’larini , qarzga olingan va jalb etilgan mablag’larni, mulkiy boyliklarni va ularga doir huquqlarni, shuningdek, intellektual mulkka doir huquqlarni investitsiya faoliyati obyektlariga jalb etishni amalga oshiradi.

Investitsiya faoliyati tushunchasi

Investitsiya faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning bir ko’rinishidir. Shuning uchun ham tadbirkorlikka xos bo’lgan belgilar:

• Mulkiy mustaqillik, tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo’lgan xususiyatdir.
• Investitsiya faoliyatining subyektlaridan biri investor bo’lib u o’z mablag’larini , qarzga olingan va jalb etilgan mablag’larni, mulkiy boyliklarni va ularga doir huquqlarni, shuningdek, intellektual mulkka doir huquqlarni investitsiya faoliyati obyektlariga jalb etishni amalga oshiradi.
• Bunday o’ziga xos faoliyat subyektlarining yana bir katta guruhi mavjud bo’lib, ular investitsiya faoliyati ishtirokchilari, deb yuritiladi va ularning asosiy vazifasi investorning buyurtmalarini bajaruvchi sifatida investitsiya faoliyatini ta’minlash bo’lib hisoblanadi

Investitsiya faoliyati tushunchasi

Investor va investitsiya faoliyatining ishtirokchilari- subyektlari quyidagilar bo’lish mumkin:

• O’zbekiston Respublikasining rezidentlar- fuqarolari, yuridik shaxs;
• Mahalliy davlat hokimiyat organlari va davlat boshqaruvi organlari;
• xorijiy davlat, xalqaro tashkilotlar va chet ellik yuridik shaxslar hamda fuqarolar, shuningdek, fuqaroligi bo’lmagan shaxslar va O’zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari;
• hamkorlikda investitsiya faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, davlatlar va xalqaro tashkilotlar.

Investitsiya faoliyati tushunchasi

Investor va investitsiya faoliyatining ishtirokchilari- subyektlari quyidagilar bo’lish mumkin:

• O’zbekiston Respublikasining rezidentlar- fuqarolari, yuridik shaxs;
• Mahalliy davlat hokimiyat organlari va davlat boshqaruvi organlari;
• xorijiy davlat, xalqaro tashkilotlar va chet ellik yuridik shaxslar hamda fuqarolar, shuningdek, fuqaroligi bo’lmagan shaxslar va O’zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari;
• hamkorlikda investitsiya faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, davlatlar va xalqaro tashkilotlar.
• Investorlar buyurtmachi (mablag’ kirituvchi), kreditor, sotib oluvchi bo’lishlari, shuningdek, investitsiya faoliyati ishtirokchisi vazifasini bajaruvchi ham bo’lishlari mumkin.

Investitsiya faoliyati tushunchasi

O’zbekiston Respublikasi hududida chet ellik investorlarning daromad olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklari hamda ularga doir huquqlari, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlari, shuningdek, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad tushuniladi.

2. Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

Chet el investitsiyasilari davlat yoki xususiy investitsiyalar shaklida bo’lishi mumkin. Birinchi shaklda davlat investitsiyalar ishtirok etib, bunday bir davlat boshqa davlatga kreditlar yoki boshqacha shakldagi qarzlar berishi mumkin. Bunday munosabatlarga xalqaro huquq normalari qo’llaniladi. Ikkinchi shaklda esa, bir mamlakat xususiy firmalar, kompaniyalar yoki fuqarolari boshqa mamlakatning tegishli subyektlariga beradigan investitsiyalar tushuniladi. Investitsiya munosabatlari shu darajada murakkab va ko’p qirraliki, ko’pincha davlatlar o’rtasidagi munosabatlar xususiy shaxslar o’rtasidagi munosabatlar bilan uzviy bog’langan bo’ladi. Bunday aloqa subrogatsiyada, ya’ni investor huquq va talablarni davlatga topshirganda yaqqol ko’rinadi.

2. Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

Investitsiya faoliyati davlat tomonidan tartibga solinadi. Davlat investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish, soliq to’lovchilar va soliq solish obyektlarini, soliq stavkalari va ularga doir imtiyozlarni tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo’llash, normalarni, qoidalar, standartlarni belgilash, monopoliyaga qarshi choralarni qo’llash, kredit siyosati va narx siyosatini o’tkazishga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish shartlarini belgilash va boshqa yo’llar bilan bunday faoliyatni amalga oshiradi. Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir.

2. Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

Investitsiya faoliyatining obyekti moddiy va nomoddiy ne’matlar ishlab chiqarish obyektlari hisoblanadi. Respublikamizda bozor munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanishi, tadbirkorlikning taraqqiyoti mavjud mablag’larini ixtiyoriy investitsiyalash asosida faoliyat yuritishni taqoza etadi. Investitsiya shu jumladan , chet el investitsiyalarini huquqiy tartibga solish, birinchidan, milliy qonun hujjatlari bilan, ikkinchidan, xalqaro shartnomalar bilan amalga oshiriladi.

2. Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

Investitsiyaning quyidagi turlari mavjud: kapital, innovatsiya va ijtimoiy investitsiya. Kapital investitsiya jumlasiga asosiy fondlarni vujudga keltiruvchi va takror ishlab chiqarishga, shuningdek, ishlab chiqarishning boshqa shakllarini ishlab chiqarishga qo’shiladigan investitsiyalar kiradi .

2. Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

Xorijiy investitiyalar – bu chet el investorlari tomonidan yuqori daraja daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir. Xorijiy investitsiyalar qo`shma korxonalar tashkil etish, xorijiy investorlarga to`liq tegishli bo`lgan korxonalarni yaratish, xususiylashtirishda qatnashish, xorijiy sheriklar bilan bank tuzish, qimmatbaxo qog`ozlarni sotib olishi, yer va boshqa tabbiy resurslardan foydalanish xuquqiga ega bo`lishda, erkin iqtisodiy xududlarda faoliyat olib borishda juda katta va muxim axamiyatga egadir.

2. Investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning obyekti va subyekti.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy va aylanma ishlab chiqarish fondlarida investitsiyalarni moliyalashtirishning o`ziga xos manbalari shakillantirilgan bo`lib bunday manbalar korxonalarning o`z ozini moliyalashtirish tamoyillariga asoslanadi. Investitsiyon loixalarni moliyalashtirishning korxonalar uchun samarali bo`lishiga iqtisodiy infratuzilmaning markaziy bug`ini bo`lgan soliqlar mexanizmi xisoblanadi. Chunki soliqlar xam, xar bir korxonamiqyosida tuzilgan investitsiya loixalarning iqtisodiy samarasi taqdirini xalqilishga asosiy o`rinni egallaydi. O`zbekistonda xam investitsiya loixalari tuzish va moliyalashtirish uchun qulay investitsiya muxitni yaratish bo`yicha izchil chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda.

3. Horijiy investorlar huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari.

Xorijiy investitsiyalar iqtisodiy jarayonlar xisoblanib, jaxon bozori bilan o`zaro yaqin va to`liq bog`liq bo`ladi. Shu nuqtayi nazardan u ko`pgina iqtisodiy jarayonlarni o`zida qamrab oladi. Xorijiy investitsiyalar bozori munosabatlariga o`tayoitgan mamlakatlar iqtisodiyotini tarkibiy qayta ko`rish suratlarini tezlashtirish imkoniyatini beradi. Eng muxim yo`nalish sifatida xorijiy investitsiyalarni jalb etishni o`z ichiga olgan investitsiya faoliyatini jadallashuvi bugungi kunda o`tish davrini boshidan kechirayotgan mamlakatlar uchun ayni muddao.Xorijiy investitsiyalarni jalb etish u yoki bu mamlakatlarda olib borilayotgan siyosiy va ijtimoiy – iqtisodiy isloxotlarga bog`liq.

3. Horijiy investorlar huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari.

Xorijiy investorlarning xuquqlarini kafolatlash va ximoyalash maqsadida yaratilgan shart sharoyitlaridan tashqari, Respublika tomonidan Adliya vazirligiga ularning manfaatlarini ximoya qiluvchi davlat organi vakolati berildi. Jumladan, Adliya vazirligining tarkibida 2003 yildan boshlab chet el investitsiyalari manfaatlariga zarar yetish xolatlarini oldini olish bo`yicha maxsus bo`linmalar tashkil etildi. Olib borilayotgan amaliy ishlar natijasida, iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha xorijiy kapitalning tarkibida ma`lum bir siljishlar yuz berdi.

3. Horijiy investorlar huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari.

Xorijiy investorlarga tabiiy boyliklarni qidirish, ishlab chiqarish va foydalanish va boshqa xo’jalik ishlarini yuritish uchun koncessiyalar berilishi mumkin. Konsession shartnomalar xorijiy invastorlar bilan O`zbekiston Respublikasi davlati boshqaruvining vakil qilingan organlari o’rtasida tuziladi. Xorijiy investitsiyalari bo’lgan korxonadan chiqish yoki bunday korhonalarning tugatilishi xollari xorijiy investorlar shu korxona mulkidan o’zining hissasini korxona mulki bilan qiymatiga mutanosib ravishda pul yoki natura tariqasida qaytarib olish xuquqiga ega bo’ladi. Xorijiy investitiyalar ishtirokida tuzilgan korxonalarning hujalik ishlarida hisob-kitoblar O`zbekiston Respublikasining qonunchiligi asosida olib borilishi lozim.

3. Horijiy investorlar huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari.

Xorijiy investorlarga tabiiy boyliklarni qidirish, ishlab chiqarish va foydalanish va boshqa xo’jalik ishlarini yuritish uchun koncessiyalar berilishi mumkin. Konsession shartnomalar xorijiy invastorlar bilan O`zbekiston Respublikasi davlati boshqaruvining vakil qilingan organlari o’rtasida tuziladi. Xorijiy investitsiyalari bo’lgan korxonadan chiqish yoki bunday korhonalarning tugatilishi xollari xorijiy investorlar shu korxona mulkidan o’zining hissasini korxona mulki bilan qiymatiga mutanosib ravishda pul yoki natura taida qaytarib olish xuquqiga ega bo’ladi. Xorijiy investitiyalar ishtirokida tuzilgan korxonalarning hujalik ishlarida hisob-kitoblar O`zbekiston Respublikasining qonunchiligi asosida olib borilishi lozim.

3. Horijiy investorlar huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari.

O`zbekiston Respublikasi xorijiy investitsiyalarni milliylashtirish va rakveziciya qilinmasligiga kafolat beradi. Xorijiy investitsiyalar faqat favqulodda holatlarda,avariya, epidemiya tarqalgan vaqtlarda Vazirlar Mahkamasining qarori bilan rekvizitsiya qilinishi mumkin. Bu holat investorga ko;rsatilgan zarar miqdorida kompensatsiya qilinadi.

Xorijiy investorlarning qonuniy faoliyatlari orqali qilinadigan daromadlari xorijiy valyuta, chegaralanmagan miqdorda chegaradan olib o’tishlari davlat tomonidan kafolatlanadi.