Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

3-jadval

		McKinsey matritsasi
				Biznesning kuchi
			yuqori		oʻrtacha		past
Bozorning	yuqori		Investitsiya		Investitsiya		Tanlangan
jozibadorligi			imkoniyatlari		imkoniyatlari		nazorat
	oʻrtacha		Investitsiya		Tanlangan		Imkoniyatlarni
			imkoniyatlari		nazorat		yoʻqotish
	past		Tanlangan		Imkoniyatlarni		Imkoniyatlarni
			nazorat		yoʻqotish		yoʻqotish
		62

			4-jadval
Boston konsalting guruhining matritsasini loyihaviy sharhlash
Bozorning oʻsish	yuqori	Bozor ulushini saqlab	Kelajakda xavfni
sur’ati		qolish uchun oʻsish	oshirish loyihalari
		loyihalari ("yulduzlar")	("savol belgisi")
	past	Mahsulotni rivojlantirish	Ajralishlar ("itlar")
		boʻyicha loyihalar - pul
		resurslari donorlari
		("sogʻin sigirlar")
		yuqori	Past
		Bozor ulushi

Loyihalar, dasturlar va loyiha portfellari tizimli shakllanishlar hisoblanadi. Ular tarkibiy va sabab-ta’sir belgilardan boʻlgan aloqalar elementlaridan iborat.

Loyiha menejmenti oʻzaro ta’sirga ega boʻlgan komponentlari boʻlgan bir qator jarayonlardan iborat. Ba’zi bir jarayonlarning natijalari loyihalarni boshqarishning tizimli xususiyatini oʻz ichiga olgan boshqalarni kiritish kabi xizmat qiladi.

Loyihaning natijalari, shuningdek, loyiha koʻrsatkichlarining oʻzaro bogʻliqligi matritsasida koʻrsatilganidek, oʻzaro bogʻliqdir.

Loyiha strategiyasini ishlab chiqish marketing, moliya, investitsiyalar, resurslar va operatsiyalarning eng asosiysi tuyulgan, missiya va funksional strategiyalarni shakllantirishni oʻz ichiga oladi.

Loyihalar kompaniyaning biznes strategiyasini amalga oshirish vositasidir.

Ushbu strategiyaning turi tashkilotning loyiha tuzilishiga ta’sir qiladi. Tashkilotning bir qator loyihalari guruhlari mavjud: strategiyaga qaratilgan loyihalar; biznes tuzilmaviy loyihalar; samarali bozor loyihalari.

Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar

1. 
   Bashoratning asosiy tamoyillari nima?
   

2. 
   Rejalashtirish usullarini tavsiflang.
   

3. 
   Biznes-rejaning asosiy qismlarini sanab oʻting.
   

4. 
   Biznes-rejaning moliyaviy qismi nimani oʻz ichiga oladi?
   

5. 
   Biznes-strukturaviy loyihalarni tavsiflab bering.
   

63
VI BOB. TASHKILOTNING LOYIHA BOSHQARUV TIZIMI


6.1. Tizimlarni boshqarish


Tizimlarni boshqarish (systema pproach and integration) loyiha boshqaruv funksiyasi boʻlib, korxona va loyiha umumiy vazifalar va proseduralar bilan bogʻliq boʻlgan tizimlar majmuasi sifatida qaraladi.

Korxonaning rahbariyati va loyiha jamoasi tomonidan tizimlarni integratsiyalashuvi ularning loyiha maqsadlariga erishish boʻyicha yagona yoʻnaltirilganligini ta’minlaydi.

Murakkab tizimlar boʻlgan loyihalarni boshqarishga muntazam yondoshish nazariyasi umuman olganda vaziyatlar va murakkab munosabatlarning disiplinlerarası va holistik nuqtai nazarini oʻz ichiga oladi, bu bizga muammolarni formulasini soddalashtirish uchun haqiqatni taqsimlash imkonini beradi.

Tizimlarning umumiy nazariyasi 40 yildan ortiq vaqtdan beri mavjud edi, ammo uning amaliy qoʻllanilishi loyihani boshqarishning boshlanishi bilan bogʻliq. Ludvig von Bertalanfay 1951 yilda anatomiyadan terminologiyani qoʻllagan holda, ochiq sistemalarni tasvirlab berdi. Inson tanasining qismlari, skeletlari, mushaklari, asab va qon aylanish tizimi, inson miyasi va boshqalar insoniy tizimning quyi tizimlari sifatida tasvirlangan. Shunday qilib, turli xil kichik tizimlar bilan bir qatorda butun tizimning ishlashi bilan oʻzaro tushunish mumkin edi.

1956 yilda Kenneth Balding tizimlarni integratsiyalash jarayonida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan aloqa muammolarini aniqladi. Professor Bolding quyi tizimlar (fiziklar, iqtisodchilar, kimyogarlar, sotsiologlar va boshqalar) sohasidagi mutaxassislarning har biri boshqasidan farq qiladigan oʻz konseptual apparatiga ega ekanligi haqida tashvishlanardi. U muvaffaqiyatli integratsiya qilish uchun quyi tizimlar sohasidagi barcha mutaxassislar matematikatchilar kabi "bir xil tilda" gapirishlari kerakligini ta’kidladi [10].

Buning uchun IPMA, PMI va boshqa xalqaro tashkilotlarning bilimlari qoʻllaniladi. Tizimlarning umumiy nazariyasi biznesni loyihalash, marketing, ishlab chiqarish, moliya va boshqalarning koʻpgina jihatlarini qamrab olgan metodologiyani

64
yaratishni oʻz ichiga oladi.Bu texnikani tizimni boshqarish, loyihani boshqarish yoki matritsalarni boshqarish tizimi deb atashadi.

Aloqa shartlariga va chegaralar mavjudligiga koʻra, tizimlar yopiq, tashqi muhitdagi boshqa tizimlardan butunlay ajratilgan va tashqi muhit tizimlari bilan oʻzaro aloqada bu’lgan ochiq tizimlarga boʻlinadi.

Barcha ijtimoiy tizimlar ochiq deb hisoblanadi. Ochiq tizimlarning oʻziga xos xususiyati - chegaralarning shaffofligi.

Loyiha boshqaruviga tizim yondashuvini mantiqiy va muntazam ravishda muammoni hal qilish jarayoni sifatida tavsiflash mumkin. Bu holda boshqaruv resurslar oqimini (pul, asbob-uskuna, bino, xodimlar, axborot, xom-ashyo va materiallarni) aniqlaydigan ma’lumotlarni kiritish, qayta ishlash va chiqimlari bilan tavsiflanadigan kichik tizimlarni rivojlantirishning doimiy funksiyasi boʻlib xizmat qiladi. Tizim yondashuvi ushbu kichik tizimlar bilan aloqalarni koʻrib chiqishga imkon beradi. Muntazam yondoshuvdan foydalanib, ajratilgan qismlar birma-bir jamlangan va muammolar eng maqbul yechimni topadi.

Tizimlarni boshqarish oʻzgarish, tashxis qoʻyish, tanlash va sintez qilish bosqichlarini oʻz ichiga oladi. Tizim yondashuvining muhim tarkibiy qismlari quyidagilardir: maqsadning mavjudligi;

talab - talabning bajarilishini ta’minlaydigan ehtiyoj maqsadlar; muqobil - talabni bajarish usullaridan biri;


tanlash mezonlari - muqobillarni baholashda foydalaniladigan omillar; muqobilni ta’minlashi kerak boʻlgan shartlarni ta’riflovchi toʻxtatuvchi omil.

Tizim tahlillari (6-rasm) istalgan maqsadga erishish bilan bogʻliq boʻlgan muqobil xatti-harakatlarni solishtirish va taqqoslash bilan boshlanadi. Shundan soʻng, muqobillar xarajatlar va natijalar bilan taqqoslanadi. Aylanish teskari aloqa orqali bilan tugaydiki, qaysi bu korxonaning muqobilligi va maqsadlariga muvofiqligini belgilaydi

Tizimiy fikrlash muvaffaqiyatli loyihani amalga oshirish uchun zarur omil hisoblanadi. Loyiha boshqaruv tizimlari muqobil texnik, texnikaviy va boshqa yechimlar nuqtai nazaridan loyiha ehtiyojlarini tahlil qilishning yangi usullarini talab

65
qiladi. Loyihani butunlay tahlil qilish, uning alohida boʻlimlarida haddan ortiq konsentratsiyani oldini olish qobiliyati loyihaning maqsadlariga erishishning eng muhim shartidir.

Tizim yondashuv nazariyasi qaysi tizimlarning eng muhim ekanligini aniqlay olmasligini unutmang. Nazariya faqat korxona bir-biriga bogʻliq boʻlgan quyi tizimlardan iborat boʻlib, tashqi muhit bilan oʻzaro munosabatlarda ochiq boʻlgan tizimdir.

Tizimning ayrim elementlari loyiha maqsadlariga erishish boʻyicha ta’sir darajasini aniqlamaydi. Tizimlarni loyiha boshqaruviga toʻgʻri ishlatish uchun menejer korxona va loyiha oʻrtasida oʻzaro munosabatlar tamoyillarini bilishi kerak.

Ishlab chiqarish sharoitida loyiha yangi ob’yektni yaratish va ulardan foydalanish (ekspluatatsiya qilish, foydalanish), shuningdek ishlab turgan ob’yektni yaxshilash, qayta qurish, rekonstruksiya qilish, kengaytirish yoki modifikatsiya qilish uchun tizimiy tadbir hisoblanadi.

Loyiha bajarilishning ma’lum bir tartibiga, maqsadlarni, bosqichlar mazmunini, ish hajmini, usullarini va vositalarini, har bir bosqich uchun ketma-ketlik va muddatlarni koʻrsatib, amalga oshirilishi kerak. Loyihalar ta’lim metodologiyasida aks ettirilgan turlar, turlar va xilma-xillik boʻyicha keng tasnifga ega.

Shunday qilib, faoliyatning turli sohalari boʻyicha loyihalar bir necha turga boʻlinadi: tadqiqot, konstruktorlik, texnologik, tashkiliy, tatbiq etilishi (amalda roʻyobga chiqarish) va odamlarni boshqarish.