Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

Valyuta xatarlari (tavakkalchiliklari) bir chet el valyutasining almashinuv kursining boshqa biriga nisbatan oʻzgarishi bilan bogʻliq valyuta zararlarining xavfini anglatadi. Chet elda xorijiy valyutadagi mahsulotni sotib olgan va sotadigan korxonalar ushbu turdagi xavfga duchor boʻladilar; xorijiy filiallari boʻlgan korxonalar; valyuta operatsiyalari bilan shugʻullanadigan moliyaviy institutlar. Valyuta xavfining uch turi mavjud: operatsion, translyatsion va iqtisodiy.


Operatsion valyuta xatari - savdo operatsiyalari va moliyaviy investitsiyalar va dividend toʻlovlari uchun naqd operatsiyalar bilan bogʻliq. Naqd pul oqimlari va daromad marjlari operatsion xavf ostida qolmoqda.

Chet elda investitsiyalar va tashqi kreditlar bilan bogʻliq translyatsion xatari.

21. 
    milliy valyutaga aylantirilganda balans va zararlar toʻgʻrisidagi hisobotlarni ta’sir qiladi.
    

Iqtisodiy xatar kelajakdagi shartnoma bilan bogʻliq. Uzoq muddatli xarakterga ega, u korxonaning istiqbolli rivojlanishi bilan bogʻliq va taxmin qilish oson. Bunday tavakkalchilik korxonaning rivojlanish strategiyasi uchun salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin - kelgusida operatsiyalar boʻyicha daromadlarning pasayishi va xorijiy ishlab chiqaruvchilar bilan taqqoslaganda narx raqobatbardoshligining ma’lum bir qismini yoʻqotish. Jarayon tugagandan soʻng, toʻgʻridan-toʻgʻri iqtisodiy tavakkal operatsiya qilinmoqda.
104
Moliyaviy daromadlarni yoʻqotish xatari, hodisani (sugʻurta qilish) roʻyobga chiqmaslik yoki iqtisodiy faoliyatni toʻxtatib qoʻyish oqibatida bilvosita (ikkinchi darajali) moddiy zarar (yoʻqotilgan foyda) yetkazish xavfi hisoblanadi.


Investitsiya xatari - birja bozori xavfi. Investitsion tavakkalchilikning mohiyati investitsiya kapitalining yoʻqolishi xavfi yoki kutilayotgan daromadlar bilan ifodalanadi. Investitsiya xavfining quyidagi turlari mavjud:

• 
  kapital - qimmatli qogʻozlarga boshqa aktivlarga (koʻchmas mulk) nisbatan investitsiya kiritish xavfi;
  

• 
  selektiv - muayyan zaxiralar, obligatsiyalarga investitsiya kiritish xavfi;
  

• 
  qimmatli qogʻozlarni sotib olish muddati bilan bogʻliq boʻlgan vaqtinchalik
  

muddat;

• 
  qonunchilikdagi oʻzgarishlar (xususiylashtirish qoidalari, soliq qonunlari);
  

• 
  qimmatli qogʻozlarning joriy qiymatiga ta’sir koʻrsatadigan bank depozitlari boʻyicha foizlar oʻzgarishidan kelib chiqqan foizli;
  

• 
  likvidlik - qiyinchiliklar yoki aktsiyalarni sotish imkoniyati yoʻqligi tufayli kapital yoʻqolishidan;
  

• 
  kredit - qimmatli qogʻozlar boʻyicha foizlarni toʻlamaslik xavfi yoki aksiyalar bahosidagi oʻzgarishlar natijasida yetkazilgan zararlar.
  

• 
  loyiha - loyihaning prognozlangan versiyasiga nisbatan zarar yoki yoʻqotish ehtimoli. Bir qator loyiha xavfi mavjud: loyiha uchun yagona xatar - ushbu loyiha kompaniyaning yagona aktivi boʻlgan taqdirda, loyiha uchun xavf tugʻdirish;
  

kompaniya ichidagi xatar - loyihaning kompaniyaning umumiy tavakkalchiligiga ta’sirini aks ettiradi, loyihaning kompaniyaning daromadlaridagi oʻzgarishlarga ta’siri bilan oʻlchanadi; bozor xatari (yoki beta riski) - bu diversifikatsiya qilish yoʻli bilan bartaraf etilishi mumkin boʻlmagan loyiha xavfining bir qismi, ya’ni turli investitsiya loyihalarining investitsiya portfeliga integratsiyalashuvi.

Investitsiya portfeli - daromadlarni ishlab chiqarish maqsadida daromadli ob’yektlarga kapital mablagʻlarini investitsiyalash uchun investor tomonidan investitsiya loyihalarida investitsiya loyihalari boʻyicha qimmatli qogʻozlar va investitsiyalar toʻplami. Agar investitsiya portfeli ma’lum darajadagi tavakkalchilik

105
darajasi yoki daromadning minimal xavfi uchun mumkin boʻlgan eng yuqori daromadni ta’minlasagina samarali hisoblanadi.