Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

8.4. Operatsion tizimning autentifikatsiya usullari
Autentifikatsiya, avtorizatsiya, audit
Autentifikatsiya (authentication) – bu xohlamagan kishini tarmoqqa kirishini oldini olish va qonuniy foydalanuvchi uchun kirishga ruhsat berishdir. «Autentifikatsiya» atamasi lotin tilidan tarjima qilinganda «aslini o‘rnatish» so‘zini anglatadi.
Autentifikatsiyani identifikatsiyadan farqlash zarur.
Identifikatsiya o‘zida tizim foydalanuvchisini identifikatorini aks ettiradi, bu vaqtda autentifikatsiya esa - bu foydalanuvchini o‘zi ekanligini tasdiqlovchi, ya’ni kiritilgan identifikator unga tegishliligini aniqlash demakdir.
Windows operatsion tizimida parol siyosati
8.5- jadval

Parametr	Odatda	Tavsiya qilinadi
Parol tarixidan fodalanish	Eslab qolish 1 parol	Eslab qolish 24 parol
Parolning maksimal muddati	42 kun	42 kun
Parolning minimal muddati	0 kun	2 kun
Minimal parol uzunligi	0 belgi	8 belgi
Parol murakkablik talablariga javob berishi kerak	O‘chiq	Yoqish

Hisobga olishni ta’qiqlash siyosati
8.6- jadval

Parametr	Odatda	Tavsiya qilinadi
Akkauntni bloklash muddati	belgilanmagan	30 minut
Akkauntni bloklash darajasi	0	5 urinish
Bloklangan akkauntni qayta tiklash	belgilanmagan	30 minut

Hisoblashtarmoqlaridaautentifikatsiyajarayonidasturiyvositalary ordamidahamtashkilqilinadi, bujarayonavtorizatsiyadebataladi.
Autentifikatsiyaqonuniyvanoqonuniyfoydalanuvchilarnianiqlasa, avtorizatsiyaesafaqatqonuniyfoydalanuvchilar, ya’niautentifikatsiyajarayonidanmuvaffaqiyatlio‘tganlarbilanishko‘rad i.
Avtorizatsiyatiziminingasosiymaqsadiharbirqonuniyfoydalanuvc hiuchuntizimma’muritomonidanbelgilangankirishdarajasivaresurslarg amurojaatqilishimkoniyatidarajasidajarayonnitashkilqilibberishhisobla nadi.
Audit- himoyalangan tizim resurslariga kirish bilan bog‘liq bo‘lgan holatlarni tizim holat jurnaliga yozib borish jarayoni. Zamonaviy OT larda audit tizimi ma’murni qiziqtirgan holatlarni belgilangan tartibda qulay qilib grafik interfeys ko‘rinishida hisobot beradi.
Audit hisobga olish va kuzatish vositasi eng muhim xavfsizlik bilan bog‘liq holatlarni hosil qilish, kirishga urinish yoki tizim resurslarini o‘chirishga urinishlarni aniqlash va yozib qolishda qo‘l keladi. Audit asosan, har qanday amalga oshmay qolgan xavflarni ham o‘zida yozib qoladi.

8.2- rasm. Windows OTda audit tizimi ko‘rinishi
Operatsion tizimning audit tizimi quyidagi talablarni qanoatlantirishi zarur:

• 
  Faqat operatsion tizimning o‘zi audit jurnaliga ma’lumotlarni qayd qilishi mumkin;
  
• 
  Nafaqat operatsion tizim balki boshqa subyektlar ham audit jurnalidagi alohida ma’lumotlarni o‘zgartirish va o‘chirish imkoniyatiga ega emas;
  
• 
  Faqat tegishli huquqlarga ega bo‘lgan auditor-
  

foydalanuvchilar audit jurnalini ko‘rishi mumkin;

• 
  Faqat auditor-foydalanuvchilar audit jurnalini tozalashi mumkin. Jurnal tozalangandan so‘ng avtomatik ravishda jurnalga uning qachon va kim tozalaganligi to‘g‘risida ma’lumot yoziladi;
  
• 
  Audit jurnalining to‘lishi oqibatida operatsion tizim favqulodda o‘z ishini yakunlaydi.
  

Parollar
Foydalanuvchi identifikatorini aniqlashda eng keng tarqalgan yondashuv parollardan foydalanish hisoblanadi. Foydalanuvchi o‘zini foydalanuvchi identifikatori yoki hisob qaydnomasi nomi bilan aniqlasa, undan parol so‘raladi. Agar foydalanuvchi tomonidan taqdim etilgan parol tizimda saqlangan parolga mos kelsa, tizim ushbu hisob egasi tizimga kirish huquqiga ega deb taxmin qiladi. Parol tizimlari ko‘pincha kompyuter tizimidagi obyektlarni himoya qilish uchun foydalaniladi. Ularni kalit yoki imkoniyatlarning alohida holati deb hisoblash mumkin. Masalan, parol har bir resursga (masalan, faylga) bog‘lanishi mumkin. Ularni kalitlar yoki imkoniyatlarning maxsus holati deb hisoblash mumkin. Masalan, parol har bir resursga (masalan, faylga) bog‘liq bo‘lishi mumkin. Resursdan foydalanish so‘ralganda, parol talab qilinadi. Agar parol to‘g‘ri bo‘lsa, kirish huquqi beriladi. Turli xil parollar turli xil kirish huquqlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Masalan, fayllarni o‘qish, fayllarni qo‘shish va fayllarni yangilash uchun turli xil parollardan foydalanish mumkin.
Biometrik parollar (barmoq, ko‘z va boshqalar) eng yaxshi himoya usuli hisoblanadi.