Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

7.3. Tarmoq kompyuterlarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlari
Peer-to-peer arxitekturasi
Garchi bugungi kunda Internetda mavjud bo‘lgan ko‘pgina dasturlar mijoz-server arxitekturasidan foydalanishsada, "peer-topeer" (P2P) deb nomlangan arxitekturani ishlatish g‘oyasi e’tiborni jalb qildi. Ushbu arxitekturada ikki tengdosh kompyuter (noutbuk, ish stoli yoki mainframe) o‘zaro almashish xizmatlari uchun bir-biri bilan aloqa o‘rnatishi mumkin. Ushbu arxitektura ba’zi sohalarda, masalan, mijoz audio-video fayli kabi katta faylni uzatmoqchi bo‘lsa, mijozserver arxitekturasi server mashinasiga juda ko‘p yuklama berilganida. Ikkita tengdosh serverga bormasdan bir-birlariga ixtiyoriy fayl yoki ma’lumot almashishi kerak bo‘lsa, bu g‘oya qiziq hisoblanadi. Shu bilan birga, P2P arxitekturasi mijoz-server arxitekturasini e’tiborsiz qoldirmasligini ta’kidlashimiz kerak.
Aslida, bu jarayonda ishtirok etishni istagan ba’zi foydalanuvchilar tomonidan server vazifasini bo‘lishishdir. Masalan, bir nechta mijozlarga ulanishga ruxsat berishning o‘rniga va har biri katta faylni yuklab olishning o‘rniga, server har bir mijozga faylning bir qismini yuklab olishga va keyin uni bir-birlari bilan bo‘lishishga ruxsat berishi mumkin. Faylning bir qismini yuklab olish yoki yuklab olingan faylni almashish jarayonida kompyuter mijoz va boshqa serverning rolini o‘ynashi kerak. Boshqacha aytganda, kompyuter bir lahzada ma’lum bir dastur uchun mijoz, boshqa vaqtda esa server bo‘lishi mumkin. Ushbu dasturlar endi tijorat tomonidan boshqariladi va Internetning rasmiy qismi emas.
DHCP
TCP/IP protokoli to‘plamidan foydalanadigan har bir kompyuter o‘z IP manzilini bilishi kerak. Agar kompyuter sinfsiz manzilni ishlatsa yoki tarmoqostining a’zosi bo‘lsa, shuningdek, uning quyi tarmoq maskasini bilishi kerak. Bugungi kunda aksariyat kompyuterlar ikkita ma’lumotga muhtoj: boshqa tarmoqlar bilan bog‘lanish uchun standart protokol manzili va manzillar o‘rniga nomlardan foydalanish uchun serverining manzili. Boshqacha qilib aytganda, odatda to‘rtta ma’lumot kerak:

• 
  Kompyuterning IP manzili;
  
• 
  Kompyuterning tarmoqosti maskasi;  Marshrutizatorning IP manzili;
  
• 
  Nomlar serverining IP manzili.
  

Ushbu to‘rtta ma’lumot konfiguratsiya faylida saqlanishi mumkin va yuklash jarayonida kompyuter tomonidan unga kirish mumkin. Ammo disksiz ish stansiyasi yoki birinchi marta ishga tushirilgan diskka ega kompyuter haqida nima deyish mumkin?
Disksiz kompyuter bo‘lsa, operatsion tizim va tarmoq dasturlari faqat o‘qish uchun xotirada saqlanishi mumkin (ROM). Biroq, yuqoridagi ma’lumotlar ishlab chiqaruvchiga ma’lum emas va shuning uchun uni ROM-da saqlash mumkin emas. Ma’lumotlar mashinaning shaxsiy konfiguratsiyasiga bog‘liq va mashina ulangan tarmoqni belgilaydi. DHCP xost konfiguratsiyasining rasmiy protokoli bo‘lishidan oldin, ushbu taklif uchun ba’zi boshqa protokollar ishlatilgan. Biz ularni bu yerda qisqacha tasvirlaymiz.
RARP
Internet davrining boshida, yuklangan kompyuter uchun IP manzilini ta’minlash uchun Reverse Address Resolution Protocol (RARP) protokoli ishlab chiqilgan. RARP aslida ARP ning versiyasi bo‘lib, ARP IP manzilni fizik manzilga xaritada joylashtiradi: RARP fizik manzilni IP manzilga xaritada joylashtiradi. Biroq, bugungi kunda RARP ikkita sababga ko‘ra eskirgan. Birinchidan, RARP ma’lumotlar bog‘lanish sathining uzatish xizmatidan foydalangan, ya’ni RARP serveri har bir tarmoqda bo‘lishi kerak. Ikkinchidan, RARP faqat kompyuterning IP manzilini taqdim qilishi mumkin, ammo bugungi kunda kompyuter yuqorida aytib o‘tilgan barcha to‘rtta ma’lumotga muhtoj.
BOOTP
Bootstrap Protocol (BOOTP) - bu DHCP ning dastlabki avlodidir. Bu RARP protokolining ikkita kamchiliklarini bartaraf etish uchun mo‘ljallangan mijoz-server protokoli. Birinchidan, u mijozserver dasturi bo‘lganligi sababli BOOTP serveri Internetning istalgan joyida bo‘lishi mumkin. Ikkinchidan, yuqorida biz aytib o‘tgan barcha ma’lumotlarni, shu jumladan IP manzilni ham berishi mumkin. Yuqorida tavsiflangan to‘rtta ma’lumotni berish uchun, u RARP protokoli bo‘yicha barcha cheklovlarni olib tashlaydi. BOOTP - bu statik konfiguratsiya protokoli. Mijoz o‘z IP manzilini so‘raganda, BOOTP serveri mijozning fizik manzili va uning IP manzili bilan mos keladigan jadvalga murojaat qiladi. Bu fizik manzil va mijozning IP manzili o‘rtasidagi bog‘lanish allaqachon mavjudligini anglatadi. Ulanish oldindan belgilanadi.
Dinamik konfiguratsiya protokoli kerak bo‘lgan ba’zi holatlar mavjud. Masalan, xost bir fizik tarmoqdan boshqasiga o‘tganda, uning fizik manzili o‘zgaradi. Boshqa bir misol sifatida, host vaqtincha IP manzilidan foydalanilishini xohlaydigan holatlar mavjud. BOOTP bu vaziyatlarni bajara olmaydi, chunki fizik va IP manzillar orasidagi bog‘lanish statik va ma’mur tomonidan o‘zgartirilmaguncha jadvalda o‘rnatiladi. DHCP ushbu kamchiliklarni bartaraf etish uchun ishlab chiqilgan.
DHCP
Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) - bu disksiz kompyuter yoki birinchi marta ishga tushirilgan kompyuter uchun to‘rtta ma’lumotni berish uchun yaratilgan mijoz-server protokoli.
DHCP BOOTP ning vorisi hisoblanadi. BOOTP eskirgan deb hisoblansa ham, konfiguratsiya uchun BOOTP dan foydalanadigan ba’zi tizimlar mavjud bo‘lishi mumkin. DHCP mijozi va serveri bitta tarmoqda yoki turli tarmoqlarda bo‘lishi mumkin. Keling, har bir holatni alohida muhokama qilaylik.