Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Xavfsizlikni asosiy texnologiyalari. Shifrlash
Shifrlash — bu axborot xavfsizligi xizmatlarida eng muhim asosiy g‘oya, ya’ni tizimni xuddi autentifikatsiyalash yoki avtorizatsiyalash, himoyalangan kanalni hosil qilishdagi vosita yoki ma’lumotlarni xavfsiz saqlash usullariga o‘xshash vosita. Shifrlash aloqa xavfsizligi muammolarining keng doirasini hal qilganligi sababli, ko‘pincha zamonaviy kompyuterlarning ko‘pgina jihatlarida qo‘llaniladi. U tarmoq bo‘ylab xabarlarni xavfsiz ravishda yuborish, shuningdek ma’lumotlar bazasi ma’lumotlari, fayllar va hatto disklarning tarkibini ruxsatsiz obyektlar tomonidan o‘qishdan himoya qilish uchun ishlatiladi. Shifrlash algoritmi yuborilgan xabarni faqatgina ma’lum bir kalitga ega kompyter o‘qishini ta’minlaydi. Albatta, xabarlarni shifrlash qadimgi amaliyot bo‘lib, qadimgi zamonlardan beri ko‘plab shifrlash algoritmlari mavjud. Ushbu bo‘limda biz muhim zamonaviy shifrlash tamoyillari va algoritmlarini tavsiflaymiz. Shifrlash algoritmi quyidagi komponentlardan iborat:

• 
  K – kalitlar to‘plami;
  
• 
  M – xabarlar to‘plami;
  
• 
  C – shifrlangan matnlar to‘plami.
  

Shifrlash funksiyasi E: K → (M → C). Ya’ni, har bir k K uchun Ek xabarlardan shifrlangan matnlarni yaratish funksiyasidir. Har qanday k uchun E va E_k ikkalasi ham samarali hisoblash funksiyalari bo‘lishi kerak. Umuman olganda, E_k - bu xabarlardan shifrlashlargacha bo‘lgan tasodifiy xaritadir.
Deshifrlash funksiyasi D: K → (C → M). Ya’ni, har bir k K uchun D_k shifrlangan matnlardan xabarlar yaratish funksiyasidir. Har qanday k uchun D va D_k samarali hisoblanadigan funksiyalar bo‘lishi kerak.
Shifrlash algoritmi ushbu muhim xususiyatni ta’minlashi kerak:
agar c C shifrlangan matn bo‘lsa, kompyuter m ni E_k (m) = c bo‘lsa, agar u kalitga ega bo‘lsa hisoblashi mumkin.
Shifrlashni har qanaqa jarayoni oddiy «tushunarli» ko‘rinishdan axborotni «o‘qilmaydigan» holatga olib kelish, shifrlangan ko‘rinishga albatta qo‘shimcha jarayon shifrlangan matnni tushunarli ko‘rinishga olib keladigan deshifrlash jarayoni mavjud. Shunday qilib, kalitni o‘z ichiga olgan kompyuter deshifrlagan matnlarni oddiy matnga shifrlay oladi, lekin k kompyuteri bo‘lmagan kompyuter shifrlangan matnlarni deshifrlay olmaydi.
Shifr matnlari odatda ochiq bo‘lganligi sababli (masalan, tarmoq orqali yuborilgan), shifrlangan matnlardan kalitlarni olishning iloji yo‘qligi juda muhimdir. Shifrlash algoritmlarining ikkita asosiy turi mavjud: simmetrik va assimetrik.
Shifrlash va deshifrlash jarayoni kriptotizim deb ataladi. Shifrlash va deshifrlash jarayonida ishtirok etadigan axborotni shartli
ravishda «matn» deb ataymiz, lekin bu axborot raqamlar to‘plami yoki grafik ko‘rinishidagi ma’lumot bo‘lishi mumkin. Zamonaviy shifrlashda aniq asosiy parametr bu — maxfiy kalit. Agar real vaqtda kalitga yetib borish imkonini beruvchi jarayon topilsa, bunda shifrlash algoritmi ochiq deb hisoblanadi. Algoritm ochilishini qiyinligi kriptotizimni muhim xarakteristikalaridan biri hisoblanadi va kriptoustuvorlikdeb nomlanadi.