Toshkent axborot texnologiyalari

Linux operatsion (amaliy) tizimi. O`zagi Unix operatsion tizimi asosida ishlangan, tarmoq operatsion tizimi .Linux ilk bor 1991 yili LiniusTorvalds tomonidan chiqarilgan. Linuxning muhim xususiyatlaridan biri – u bepu ldasturiy ta`minot Fondi doirasida, GNU oshkora litsenziyasiga ko`ra bepul tarqatiladi. Asosan, Internetda va intret tarmoqlarda serverlar yaratish uchun qo`llanadi.

UNIX operatsion (amaliy)tizimi.Bell laboratoriyasi tomonidan yaratilgan tarmoq operatsion tizimi. Ilk bor UNIX operatsion tizimi Bell Laboratory tomonidan

1969

yili

taklif

qilingan,

azaldan

tarmoqlarda

ishlatish

Uchun mo`ljallangan edi. Hozirgi kunda UNIX,

Si

tilida

yozilgan

Ko`p foydalanuvchili

va ko`p masalali operatsion tizim.Tizimningbosh

tarkibiy

qismi

bo`lib

mikroozak

hisoblanadi.

Uning ichiga tarmoqlar aro uzatishni boshqarish bayonnomasini

bajaruvchi

modul

joylashtirilgan.

UNIX

operatsion

tizimi

bir

qanchaijobiyxislatlagaega,ulardanbirinchi navbatdaquyidagilarniko„rsatishzarur:

-amaliydasturlarni birturdagi kompyuterdanboshqaturdagisigako„chiribo„tkazaolish;

- ma‟lumotlarni tarqoq ishlovini bajarish imkoniniberadigantarmoqxizmatlariningkeng yig„masi;

- bir vaqtning o„zida turli xildagi fayl majmualariningmavjudbo„lishi;

• 
  yuz berayotganishlov jarayonlarini foydalanuvchilar tomonidan rejalash imkoni;
  
• 
  RISC protsessorlari bilan yaxshi uyg`unlashuvi;
  

-

xar

xil

ishlab

chiqaruvchilar

tomonidan

taqdim

qilinganmahsulotlarniosonishlatish;

-rivojlanishvakengayishuchunochiqlik;

UNIX super kompyuterlari, ishchi-stansiyalar va

Maxsus shaxsiy kompyuterlarda keng ishlatiladi.

UNIXWare operatsion(amaliy)tizimi. UNIX

operatsion

Tizimining Novell

korporatsiyasi

tomonidan

ishlabchiqilgan

rusumi.

UNIXWare tizimi birinchi navbatda Net Ware tarmoqlarida ishlatish uchun yaratilgan.Shu bilan birga, bu operatsion tizimining muhitida hududiy

tarmoqlarning	bayonnomalari	ham	bajariladi.		UNIXWare
Oddiy grafik interfeysga ega. Bu32-xonali tizim«ish stoli»				deb ataluvchi				muhitda
ishlaydi. UNIXWare ko`p masalali, ko`p foydalanuvchili, ko`p oqimli tizimdir.
Solaris operatsion(amaliy)tizimi.SUN				Microsystems		korporatsiyasi
tomonidantaklif	qilingan UNIX	operatsion tizimining rusumi.					Solaris
simmetrik multiprotsessorli ishlovbajaradi, tasvirlarbilanishlash						vositalariga

ega, ma‟lumotlar xavfsizligini ta`minlaydi. Tizim Internet tarmog`i, elektron

pochta, shu jumladan, nutqiy pochta, faksimil aloqa bilan o`zaro ishlay oladi.Yuqori unum va

masshtablanuvchilik xususiyatlariga ega.

Windows operatsion (amaliy)tizimi.Microsoft korporatsiyasi tomonidan shaxsiy kompyuterlar uchun taklif qilingan operatsion tizimlar oilasi.Windows tizimi ko`p masalali va

Ko`p oqimli bo`lib,qulay grafik interfeys bilan tavsiflanadi, virtual xotiraning

boshqaruvini taqdim qiladi va ko„pgina tashqi qurilmalarni qo`llab-

quvvatlaydi. Windowsni ishlatib, foydalanuvchi birdaniga bir necha amaliy jarayonlar bilansamarali ishlash imkoniyatiga ega bo`ladi. Dunyoda 90% ga yaqin kompyuterlar Windows operatsion tizimi boshqaruvida ishlaydi.

Windows95 operatsion(amaliy)tizimi.Windows 95 aloqa va muloqot uchun ishlab chiqilgan birinchi operatsion tizimdir.Ilk bor1995yilning24 avgustida chiqarilgan Microsoft korporatsiyasining operatsion tizimi, amaliy tizimi. Windows 95 o`zining imkoniyatlariga ko`ra o`zidan avvalgiWindows3.1.operatsion tizimi, amaliy tizimini ancha ortda qoldirgan. Foydalanuvchining yangi interfeysiga qo`shimcha ravishda, Windows 95 o`zichiga ko`pgina muhim angitdan kiritilgan funksiyalarga ega.U,32-xonali qo`llanmalarni quvvatlaydi, bu esa, maxsus shu operatsion tizim uchun

yaratilgan	qo„llanmalar	yanada tezroq ishlashini anglatadi. Shu bilan birga,
Windows	95, Windows	va DOSning eski qo„llanmalarini bajara oladi.
Windows 95da, DOS dagi asosiy xotira 640Kva fayl nomining uzunligi 8 belgi
Bo`lishi kerakligi kabi cheklovlar bekor qilingan.
Windows98		operatsion(amaliy)tizim. Azalda,bu

Operatsion tizimni Memphis,so`ngra Windows	97 deb ataldi, ammo Microsoft
kompaniyasi, operatsion tizim muddatida ,1997	Yilda tayyor	bo`lmaganligi
sababli,		uning

Nomini o`zgartirishga majbur bo`lgan. Windows 98ko`pgina yangi texnologiyalarni quvvatlash imkonini beradi,shu jumladan, FAT32,AGP, MMX, USB, DVD va ACPI texnologiyalarni ham. Uning eng sezilarli xossasi bo`lib, veb- brauzer (Internet Explorer)ni operatsion tizim bilan uyg`unlashtiruvchi, «Faol ish stoli» (ActiveDesktop)tushunchasibo`ladi.

mlari safidagi mahsulot, Windows NT

operatsion tizimi, amaliy

tizimining

takomillashtirilgan

rusumi.

Windows

2000ni

ko`pincha

W2K

Shaklida belgilanadi.Windows 2000 operatsion

tizimi, amaliy tizimining to`rt rusumi bor:

Professional–stoldagi va mobil tizimlar uchun operatsion

tizim.

Qo`llanmalarni ishlatish, Internet bilan ulanish, fayllar, printerlar

va tarmoq

resurslaridan erkin foydalanish uchun ishlatiladi.

Server

– veb-server

sifatida

ham,

mahalliy

Tarmoq serveri sifatida ham ishlatiladi.

WindowsCE operatsion (amaliy) tizimi. Microsoft Windows operatsion

tizimi, amaliy tizimining mobil PDA(personal digital assistants)ga o`xshash

kompyuterlar uchun, qisqartirilgan rusumi, Windows CE ning grafik

interfeysiWindows95gao„xshash.

WindowsNT operatsion(amaliy)tizimi.Windows New Technology

(Windows ningyangi texnologiyasi) 32-bitli operatsion tizim bo„lib,						Microsoft
korporatsiyasi	tomonidan Windows95 va MS-DOSlarning o`rnigataklif
qilingan.WindowsNTning auditoriyasi, kuchli			Operatsion tizimga talabibo`lgan,
foydalanuvchilarning	eng	qiziquvchan		10%	qismidir.
WindowsNTningasosiyustunliklari quyidagilardir:

-funksionaluyg„unlik;

-mobillik;

-masshtablanuvchanlik;

-tizimningboshqarilishi;

-ochiqinterfeys;

- sanoatstandartlariniquvvatlash.

Windows NT ning ikki rusumi mavjud: Windows NT Server,

tarmoqlarda serversifatida ishlash uchun va Windows NT Workstationalohidayokimijozishstansiyalari uchun ishlangan.

WindowsXPoperatsion(amaliy)tizimi.Microsoftkorporatsiyasitomonidan2 001yildataqdim qilingan operatsion tizim. Microsoft, Windows XPni Windows 95 chiqarilgandan buyon eng muhim dasturiy mahsulot deb atadi. Windows XP,

Windows 2000ning o`zagida qurilgan bo`lib, yangi tashqi ifodaga va grafik

interfeysga ega. Windowsning avvalgi rusumlariga nisbatan o`zaro yuqori barqarorlik va ishonchlilikni mujassamlashtirgan.

Windows XPning ikki rusumi mavjud: Home va Professional. Microsoft

har ikkala rusumning mobilligiga katta e`tibor qaratdi,shu jumladan, qo`shdi. Simsiz tarmoqlarga ulanish uchun “plug-and play” vositasini ham, Windows Xpda «XP» «eXPerience»ni anglatadi.

Mavzu:2 Windows tarixi

Barchamiz windows operatsion tizimidan foydalanamiz, lekin uning tarixi haqida hech qiziq ko`rmaymiz. Uning tarixi quyidagicha:

1-qism: Windows Dawn

Nyu-York shahridagi Plazma mehmonxonasida, 10 noyabr 1983 yilda, Microsoft korporatsiyasi Microsoft Windows-ni, grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI) va IBM kompyuterlari uchun juda ko'p ish muhitini ta'minlaydigan keyingi avlod operatsion tizimini rasmiy ravishda e'lon qildi.

Interface Manager dasturini tanishtirish

Microsoft 1984-yil aprel oyiga qadar yangi mahsulotni sotuvga qo'yishni va'da qildi. Windows-ning Interface Manager-ning asl ismi ostida chiqarilgan bo'lishi mumkin edi, agar Rowland Hanson Microsoft-ning asoschisi Bill GeytsniWindowsning juda yaxshi nomga ega ekanligiga ishonmasa edi.

Windows-ning eng yaxshi ko'rinishi bormi?

1983 yilning noyabrida Bill Geyts Windowsning beta versiyasini IBMning bosh honchosiga ko'rsatdi. Ularning javoblari, ehtimol, o'zlarining "Top View" operatsion tizimida ishlayotgani sababli, juda sust bo'lgan. IBM Microsoft-ga Microsoft-ga xuddi shu rag'batni Microsoftga bermagan, ular Microsoft-ning IBMga bergan boshqa operatsion tizimiga bergan. 1981-yilda MS-DOS IBM kompyuteriga ega bo'lgan juda muvaffaqiyatli operatsion tizimga aylandi.

Top View 1985-yilning fevral oyida DOS-ga asoslangan multitasking dastur menejeri sifatida GUI xususiyatlariga ega bo'lmagan holda chiqarildi. IBM, Yuqori ko'rinishning kelajakdagi versiyalarining GUIga ega bo'lishini va'da qildi. Ushbu va'da hech qachon saqlanib qolmagan va dastur ikki yil o'tib to'xtatilgan.

Apple'dan bir bayt

Shubhasiz, Bill Geyts IBM kompyuterlari uchun qanchalik muvaffaqiyatli GUI bo'lishini tushunib etdi. U Apple-ning Lisa kompyuterini, so'ngra muvaffaqiyatli Makintosh yoki Mac kompyuterini ko'rgan.

Ikkala Apple kompyuterida ajoyib grafik foydalanuvchi interfeysi ham mavjud edi.

Wimps

Side Note: Erta MS-DOS diehards MacOS (Makintosh operatsion tizimi) Windows, Icons, Sichqonchasi va Pointers interfeysi uchun "WIMP" qisqartmasi sifatida murojaat qilishni ma'qul ko'rdi.

Musobaqa

Yangi mahsulot sifatida Microsoft Windows kompaniyasi IBMning Yuqori ko'rinishidan va boshqalardan potentsial raqobatga duch keldi.

VisiCorp ning qisqa muddatli VisiOn, 1983 yil oktyabrida chop etilgan, birinchi kompyuterga asoslangan GUI edi. Ikkinchisi 1985 yilning boshida Digital Research tomonidan chop etilgan GEM (Graphics Environment Manager) edi. GEM va VisiOn ham muhim ahamiyatga ega bo'lgan uchinchi tomon ishlab chiqaruvchilari tomonidan qo'llab-quvvatlanmadi. Hech kim operatsion tizim uchun dasturiy ta'minot dasturlarini yozishni istamagani uchun hech qanday dastur ishlatilmaydi va hech kim uni sotib olishni xohlamaydi.

Microsoft nihoyat 20 noyabr kuni 1985 yilda Windows 1.0-ni, dastlabki va'da qilingan chop etilgan kundan deyarli ikki yil o'tgach, jo'natdi.

"Microsoft 1988-yilda eng yaxshi dasturiy ta'minot sotuvchisi bo'ldi va hech qachon qaytib kelmadi" - Microsoft Corporation

Apple Bytes Orqaga

Microsoft Windows versiyasi 1.0 buggy, xom va sekin deb baholandi. Ushbu qo'pol ishga tushirish Apple kompyuterlaritomonidan tahdid qilingan da'vo bilan yomonlashdi. 1985-yil sentyabr oyida Apple huquqshunoslari Bill GeytsgaWindows 1.0 ning Apple mualliflik huquqi va patentlarini buzganligi va uning korporatsiyasi Apple savdo sirlarini o'marganligi haqida ogohlantirgan. Microsoft Windows shunga o'xshash ochilgan menyularga, karavotli oyna va sichqonchani qo'llab-quvvatlashga ega edi.

The Century of the Deal

Bill Geyts va uning bosh maslahatchisi Bill Neukom Apple kompaniyasining operatsion tizimining xususiyatlarini litsenziyalashga qaror qilishdi. Apple kelishib oldi va shartnoma tuzildi.

Microsoft korporatsiyasining Microsoft Windows versiyasi 1.0 versiyasida va kelajakda Microsoft dasturiy ta'minot dasturlarini ishlatish uchun Microsoft litsenziya shartnomasini yozgan. Ma'lum bo'lishicha, Bill Geytsning bu harakati Seattle Computer Products'dan QDOS sotib olish va uning ishonchli IBMga Microsoft-ning MS-DOS litsenziyalash huquqini saqlab qolishiga ruxsat berishga qaror qilgani kabi ajoyib edi. ( MS-DOS- dagi bizning xususiyatimizdagi ushbu silliq harakatlar haqida hamma narsani o'qib chiqishingiz mumkin.)

Windows 1.0 bozorda 1987 yil yanvar oyigacha, Aldus PageMaker 1.0 deb nomlangan Windows-mos dastur chiqarilgandan so'ng ishga tushirildi. PageMaker PC uchun birinchi WYSIWYG ish stoli nashriyot dasturi bo'ldi. Keyinchalik o'sha yili Microsoft Windows bilan ishlaydigan elektron jadvalni Excel deb e'lon qildi. Microsoft Word va Corel Draw kabi boshqa ommabop va foydali dasturlar Windowsni rag'batlantirishga yordam berdi, biroq Microsoft Windows ning yanada rivojlanishga muhtojligini tushundi.

Microsoft Windows versiyasi 2.0

1987-yil 9-dekabrda Microsoft Windows asosidagi kompyuterlar Mac-ga o'xshab ketadigan juda rivojlangan Windows versiyasini 2.0 chiqardi. Windows 2.0 dasturlari va fayllarini aks ettirish uchun simvollar, kengaytirilgan xotira qurilmalari va oynalari yopilgan derazalar uchun ishlab chiqilgan qo'llab-quvvatlandi. Apple Computer kompaniyasi 1985 yildagi litsenziya shartnomasini buzganlikda ayblanib, Microsoftga qarshi 1988 yilda da'vo arizasini ko'rib chiqdi.

Sizni nusxalash

O'z himoyasida, Microsoft, litsenziya shartnomasi aslida ularga Apple xususiyatlaridan foydalanish huquqini berdi. To'rt yillik suddan keyin, Microsoft g'alaba qozondi. Apple, Microsoftning 170 mualliflik huquqlarini buzgan deb da'vo qilmoqda. Sudlar litsenzion kelishuv Microsoft-ga to'qqizta mualliflik huquqidan foydalanish huquqini berdilar va Microsoft keyinchalik boshqa mualliflik huquqlarining mualliflik huquqi qonunlari bilan qamrab olinmasligi kerakligini sudlarga ishontirdi. Bill Geyts, Apple Xerox tomonidan ishlab chiqilgan Xerox ning Alto va Star kompyuteri uchun ishlab chiqilgan grafik foydalanuvchi interfeysidan g'oyalar olganini ta'kidladi.

1993 yil 1 iyunda Shimoliy Kaliforniya shtatidagi AQSh tuman sudining sudyasi Vaughn R. Uolker "Microsoft" ning Microsoft va Hewlett-Packard mualliflik huquqini himoya qilish bo'yicha kostyusida Microsoft foydasiga qaror qildi. Hakam Microsoft va Hewlett-Packard kompaniyasining Microsoft Windows 2.03 va 3.0 versiyalari hamda HP NewWave versiyalariga nisbatan mualliflik huquqining buzilishi bo'yicha oxirgi marta bekor qilingan da'vosini bekor qilishni so'radi.

Agar Microsoft da'volardan mahrum bo'lsa, nima sodir bo'lishi mumkin edi? Microsoft Windows hech qachon bugungi kunda hukmronlik qiladigan operatsion tizimga aylanmasdi.

1990 yil 22 mayda tanqidiy qabul qilingan Windows 3.0 versiyasi chiqarildi. Windows 3.0-da ishlab chiqilgan dastur menejeri va ikonalar tizimi, yangi fayl menejeri, o'n olti rangli qo'llab-quvvatlash va tezkorlik va ishonchlilik yaxshilandi. Eng muhimi, Windows 3.0 keng tarqalgan uchinchi tomonni qo'llab-quvvatladi. Dasturchilar Windows-ning mos keluvchi dasturiy ta'minotini yozishni boshlashdi, bu esa oxirgi foydalanuvchilarga Windows 3.0 ni sotib olish uchun sabab bo'ldi. Bir yil ichida uch million nusxada sotilgan va Windows nihoyat yoshga to'lgan.

1992 yil 6-aprelda Windows 3.1 chiqarildi. Dastlabki ikki oyda uch million nusxada sotilgan. Multimedia qobiliyati, obyektni ulash va joylashtirish (OLE), dasturni qayta ishga tushirish qobiliyati va yana ko'p narsalar bilan bir qatorda TrueType miqyosli shrift qo'llab quvvatlash qo'shildi. Windows 3.x 1997-yilgacha Windows 95 tizimini ishga tushirgan paytgacha kompyuterlarda o'rnatilgan raqamli operatsion tizim bo'ldi.

Windows 95

1995-yil 24-avgustda Windows 95 sotib olish isitmasida juda yaxshi bo'ldi, hatto uy kompyuterlari bo'lmagan iste'molchilar ham dastur nusxalarini sotib oldilar. Chikago kodi, Windows 95 juda foydalanuvchilar uchun qulay hisoblanadi. Integral TCP / IP stack, dial-up tarmog'i va uzoq fayl nomini qo'llab-quvvatlashni o'z ichiga olgan. Bundan tashqari, MS-DOS- ni oldindan o'rnatishni talab qilmaydigan Windows-ning birinchi versiyasi ham edi.

Windows 98

1998 yil 25 iyunda Microsoft Windows 98 ni chiqazdi. Bu Windows-ning MS-DOS yadrosiga asoslangan so'nggi versiyasi edi. Windows 98 ning Microsoft Internet-brauzeri "Internet Explorer 4" o'rnatilgan va USB kabi yangi kirish qurilmalariga ega.

Windows 2000

Windows 2000 (2000-yilda chop etilgan) Microsoft-ning NT texnologiyasiga asoslangan.

Microsoft endi Windows 2000 dan boshlab Windows uchun Internet orqali avtomatik dastur ta'minoti yangilanishlarini taklif qildi.

Windows XP Microsoft-ga ko'ra, "Windows XP-da XP shaxsiy kompyuter foydalanuvchilari uchun taqdim etadigan innovatsion tajribalarni tasvirlaydi." Windows XP 2001-yil oktyabrida chiqdi va yaxshi multimediali qo'llab-quvvatlash va ishlashni oshirdi.

Windows Vista

Codenamed Longhorn rivojlanish bosqichida, Windows Vista - Windowsning so'nggi nashridir.

AXMEDOV XUMOYUN RUSTAM O`G`LI