Toshkent bank kolleji
Download 0.95 Mb. Pdf ko'rish
|
marketing asoslari
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT BANK KOLLEJI Z.YA. XUDOYBERDIYEV, YU.S. XO‘JANAZAROV MARKETING ASOSLARI Ikkinchi nashr O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlarining iqtisodiyot yo‘nalishida tahsil oluvchi talabalari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan O‘ZBEKISTON FAYLASUFLARI MILLIY JAMIYATI NASHRIYOTI TOSHKENT 2010 2 Marketing o‘quv qo‘llanmasida bozor munosabatlari sharoitida marketing- ning zarurligi va mohiyati, bozor iqtisodiyoti sharoitida marketing faoliyatini tashkil qilish, korxona mahsulot va xizmatlari reklama faoliyatini amalga oshirish kabi bir qator masalalar ko‘rib chiqilgan. O‘quv qo‘llanmaning amaliy ahamiyati shundaki, undagi ma’lumotlardan iqtisodiy yo‘nalishlarda ta’lim olayotgan talabalar keng foydalanishlari mumkin. Taqrizchilar: H.T. Muhiddinov – Toshkent Iqtisodiyot kolleji direktori, i.f.n., dotsent, D.E. Norbekov – Toshkent Bank kolleji direktorining o‘quv ishlari bo‘yicha muovini, i.f.n., dotsent. 65.290-2 X-87 Xudoyberdiyev Z. Ya. Marketing asoslari. Kasb-hunar kollejlarining iqtisodiyot yo‘nalishida tahsil oluvchi talabalari uchun o‘quv qo‘l./ Z.Ya. Xudoyberdiyev, Yu.S. Xo‘janazarov; O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta’lim vazirligi, Toshkent Bank kolleji. –T.: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010. – 200 bet I. Xo‘janazarov Yu.S. BBK 65.290-2 ISBN 978-9943-319-33-2 © “O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2007. © “O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010. 3 K I R I SH Mazkur o‘quv qo‘llanma Toshkent Bank kollejining 10 yilligiga bag‘ishlanadi. Ko‘pgina rahbarlar va tadbirkorlar o‘z biznes muammolari va kundalik faoliyatlari bilan shunchalik band bo‘ladilarki, bozordagi o‘z holatlarini baholash uchun vaqt sarflashni xohlamaydilar yoki vaqt topa olmaydilar. Shuni anglash kerakki, marketing tadbirkorlar uchun o‘z biznesini yaxshi anglash, o‘z mijozlariga yaqinlashish, yangi bozorlarni zabt etgan holda muvaffaqiyatli raqobatlashish va rivojlanish uchun muhim ahamiyat- ga ega. Shuni inobatga olib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Vazirlar Mahkamasining majlisida qilgan ma’ruzalarida: «Turli korxona va tarmoqlar faoliyatini tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, qayerda rahbarlar marketing va marketing tadqiqotlari bilan jiddiy shug‘ullanayotgan bo‘lsalar, o‘sha joyda barqaror faoliyat ta’minlanmoqda, foyda va dividend olinmoq- da, o‘z vaqtida ish haqi to‘lanmoqda» 1 – deb ta’kidlagan edilar. Marketing – iste’molchilarning hozir va kelajakdagi talablarini qondirishga qaratilgan tovarlar ishlab chiqarish va sotish, xizmatlar tashkil etish, nati- jada foyda olish bilan bog‘liq faoliyat turidir. Bularning barchasi endi ish boshlayotgan biznesmenlardan tortib, katta hayotiy tajribaga ega bo‘lgan tad- birkor, siyosatchi, san’atkor, sportchiga qadar marketing – bozor jarayoni to‘g‘risida chuqur bilimga ega bo‘lishni talab qiladi. Marketingning nazariy va amaliy asoslarini chuqur bilish tijorat xavf-xatarini o‘z vaqtida his qilish va kamaytirish, uning variantlarini hisoblashda mavjud bo‘lgan turlardan eng maqbulini tanlash, raqobat sharoitida bozorni yuqori sifatli tovar va xizmat- lar bilan to‘yintirish, doimiy talab mavjud bo‘lgan sharoitda xaridorlarning turli guruhlari uchun sotish, narxini aniqlash va oqibatda ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yordam beradi. Bizning iqtisodiy adabiyotimizda marketing muammolariga bag‘ishlangan izlanishlar yetarli darajada emas. Chunki tom ma’nodagi bozor munosa- batlari mamlakatimizda asta-sekin rivojlanib bormoqda. Sobiq sotsialistik jamiyatdagi ishlab chiqarish, savdo va umuman milliy iqtisodiyotning ko‘pgina sohalarida yakkahokimlik, reja va yuqoridan boshqarishning hukm- ronligi sababli marketing tushunchasi tom ma’noda amaliyotga kirib kel- magan edi. Lekin keyingi yillardagi o‘zgarishlar – iqtisodiy taraqqiyotimiz bozor iqtisodiyotisiz mumkin emasligini har tomonlama isbotlab berdi. 1 «O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning 1998-yilgi yakunlari va 1999-yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlari». «Toshkent oqshomi» gazetasi. ¹ 19, 1999-yil 17-fevral. 4 Bu esa o‘z navbatida qisqa davrda uning asoslarini o‘rganishimiz zarurligini ko‘rsatmoqda. Mana shunday biz uchun qiyin davrda, xorij marketing masalalarini yechishda to‘plangan boy tajribasidan foydalanmaslik kechirib bo‘lmas xato bo‘lar edi. Shuni ham unutmaslik kerakki, biz eng katta taqchillikni – vaqt taqchilligini ham yengishimiz zarur. Ayrim iqtisodchi- lar marketing faqat rivojlangan bozor sharoitidagina faoliyat ko‘rsatishi mumkin deb hisoblashishadi. Bizning fikrimizcha, aynan shu marketing jamiyatga tez, tejamli va talafotlarsiz bozor iqtisodiyotining kirib kelishi uchun ko‘proq yordam beradi. O‘tish davrida bozor iqtisodiyoti holatini aks ettiruvchi marketing prinsi plari bizga vaqtni boy bermasdan bozorni o‘zlashtirishda o‘z mustaqil yo‘limizni aniqlab olishimizga va huquqiy dav- lat qurishimizga yordam beradi deb umid bildiramiz. Qo‘lingizdagi qo‘llanma keyingi yillarda mamlakatimiz va xorij marketingini tashkil etish va amalga oshirishda to‘plangan boy bilimlarni o‘rganish asosida yuzaga keldi. Bu qo‘llanmaning maqsadi tadbirkorlarga marketing rejasini tayyor- lashda, uni ishlab chiqishda foydalaniladigan asosiy tamoyillar bilan ta- nishishga yordamlashishdan iborat. Mamlakatimizda kichik tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchilarni bozorda o‘zlarining munosib o‘rinlarini egallashlarida marketingni samarali tashkil etish muhim ahamiyat kasb etadi. Iste’molchilarning didiga mos tovarlarni va xizmatlarni shakllantirishda, raqobat kurashida muhim va hal qiluvchi ahamiyatga molik bo‘lgan marketing faoliyatini amalga oshirish hozirgi kunda eng dolzarb masalalardan biridir. Marketing – bozorda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni faol- lashtirish shakllarini, tovarlarni ishlab chiqarish hamda sotish muammo- larini yechish, bozorda vujudga keladigan o‘zgarishlarga tezda moslashish, iste’molchilarga tabaqali yondoshish, raqobatbardosh yangi tovarlarni vujudga keltirish va ularni ishlab chiqarishni tashkil etish, bozor konyunkturasini o‘rganish va bashorat qilish hamda ta’sirchan reklamani rivojlantirish masalalarini o‘rganishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Marketing iste’molchilarning hozirgi va kelajakdagi talablarini qondirishga qaratilgan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish hamda sotish natijasida foyda olish bilan bog‘liq faoliyat turidir. Marketing fani raqobatni, iste’molchilar xulqini modellashtirishni, tovarning sifatini, uning raqobatbardoshligini, mijozlarni rag‘batlantirishni, reklamani va bozorni chuqur o‘rganadi. Marketing bu biznes falsafasi, fikrlash tarzi va iqtisodiy tafakkur yo‘nalishi, tadbirkorlik faoliyati va butun iqtisodiyot bo‘yicha amaliyot faoli- yatidir. Ushbu o‘quv-amaliy qo‘llanma Respublikamizda mavjud barcha o‘rta maxsus kasb-hunar kollejlarining iqtisodiyot yo‘nalishida tahsil oluvchi o‘quvchilarga mo‘ljallangan. 5 I MAVZU. MARKETING VA UNING IQTISODIY AHAMIYATI Reja: 1.1. Marketingning mohiyati va ahamiyati. 1.2. Marketing – biznes falsafasi. 1.3. Marketingning boshqaruv funksiyasi. 1.4. Bozorni tanlash. 1.1. Marketingning mohiyati va ahamiyati Marketing – (Marketing) ingliz tilidan olingan bo‘lib, bozor faoli- yatini o‘rganish ma’nosini anglatadi. Marketing – bozorda iste’molchilarga mahsulotlarni to‘g‘ri shakllangan narxlarda yetkazib berishni o‘rgatadi. Marketing – ayirboshlash yo‘li bilan ehtiyoj va talablarni qondirishga yo‘naltirilgan inson faoliyatining turi, bo- zordagi barcha qatnashchilarning o‘zaro manfaatlariga asoslangan harakat- larini, talabni shakllantirish va qondirish uchun birlashtirishdir. Marketing – bu tovar harakatining barcha bosqichlarini o‘z ichiga oluvchi, talab va taklifni o‘rganish, mahsulot ishlab chiqarish dasturini yaratish, sotish va iste’mol qilish bilan bog‘liq bo‘lgan turli xildagi xizmatlar ko‘rsatish va iste’moldan chiqqandan keyin utilizatsiyalashni tashkil qilish kabi bozor muammolarini yechishda yaxlit-tizimli (kompleks-sistemali) yondashishdir. Marketing XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida xaridor talabini qondirishga mo‘ljallangan, korxonalarning ishlab chiqarish-sotish, savdo faoliyatlarini tashkil qilish va boshqarish tizimi sifatida paydo bo‘lgan. Bi- roq, sobiq sotsialistik, moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini reja asosida, ma’muriy boshqarish asos bo‘lgan jamiyatda, marketingni eng dastlabki tashkil bo‘lish zarurati, negizi ham o‘z-o‘zidan yaroqsiz, keraksiz holga keldi. Ayniqsa, 50–80-yillardagi xo‘jalik yuritishda baholashdagi yalpi miqdoriy ko‘rsatkichlarning ustunligi, yirik xo‘jalik va vazirliklarning yakkahokimli- gi noshud, kun sayin yemirilib borayotgan, «kasallangan» xo‘jalik mexa- nizmining yaratilishiga olib keldi. Xarajatlarning o‘sib borishiga asoslan- gan iqtisodiyot – asosiy maqsad sifatli tovar ishlab chiqarish, pirovard mo‘ljal, xaridorlar talabini qondirish va fan-texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy qilishni tezlashtiruvchi o‘zgaruvchanlik, moslashuvchan- lik kabi ishlab chiqarishni rag‘batlantiruvchi harakatlardan mahrumdir. Ishlab chiqarish va umuman xo‘jalik yuritishga marketing nuqtayi nazaridan yondashish xaridorga ta’sir qilishning keng jabhalarini o‘z ichiga oladi. Bu bozor uchun bo‘lgan raqobat kurashining o‘ziga xos xususiyatlarini aniq- lashga olib keladi. Bozor doirasida sabab-natija aloqalarini tahlil qilishning 6 maxsus usullarini qo‘llab, xaridorlar talabi, ehtiyoji, didi va ta’bi to‘g‘risida axborotlar to‘plab, korxona va tashkilotlar, marketing konsepsiyasi u yoki bu tovarga va xizmatga xarid qiziqishini shakllantirish uchun iqtisodiy, tashkiliy, texnik va ijtimoiy (sotsial) yo‘nalishlarni tashkil qiladi. Ular talabni mum- kin bo‘lgan rivojlanish istiqbolini aniqlaydilar, uni maqsadli yo‘nalishini shakllantirish uchun qarorlar qabul qiladilar va ko‘rilgan tadbirlar samara- dorligini albatta nazorat qiladilar. Xarid masalaga marketingli yondashishdagi har tomonlama tahlilning o‘ziga xosligi, bozordagi yuz beradigan jarayonlar- ni hisobga olishgina emas, balki ishlab chiqarish korxonalari, tovarlarni yetkazib beruvchi vositachilar, ulgurji va chakana savdo korxonalari hamda ular bilan bog‘liq boshqa barcha tashkilotlarning bozor bo‘g‘inlari tizimidagi tezkor va uzoq vaqtga mo‘ljallangan aniq maqsadlarini o‘zgarishini tahlil qilishdir. Marketing xo‘jalikning ma’lum bir tarmog‘iga, masalan, ishlab chiqarishga yoki savdoga taalluqli deb o‘ylash noto‘g‘ri bo‘lur edi. U bozorga xizmat ko‘rsatuvchi barcha xo‘jalik subyektlarini o‘z ichiga oladi va ulardan birgalikda va yaxlit (kompleks) foydalanilganda, birgalikdagi faoliyatning so‘nggi natijasi uchun umumiy strategik yo‘nalishi mavjud bo‘lgan holdagina uning vosita va usullari samarali natija beradi. Bizning iqtisodiyotimiz sharoitlaridan kelib chiqqan holda, bunday natijalar quyidagilar bo‘lishi mumkin: bozor va milliy iqtisodiyot man- faatlaridan kelib chiqqan holda iste’mol tovarlari ishlab chiqarish va xiz- matlarni tashkil qilish, tovar aylanishi miqdori va tarkibini shakllantirish, bozor talablari nuqtayi nazaridan milliy iqtisodiyotning istiqbolini aniq- lash va hokazolar. Marketingli yondashish, markazdan turib boshqarish va rejalashtirishdan nima bilan farq qiladi? Bunda korxona va tashkilotlarning ish amaliyotida bozor talabi umuman hisobga olinmas edi. Marketing esa sotish uchun taklif qilinayotgan tovarning ham, unga almashinadigan va aholining turlicha bo‘lgan tabaqalarining daromadlariga asoslangan pul oqi- mining ham aniq manzili bo‘lishini talab qiladi. Markazlashtirilgan rejalashtirishdagi yalpi-qiymatli yondashuv pul va ayniqsa, tovar masalasini hech qanday boshqarmaydi, aksincha, uni ma’nosiz o‘rtacha xaridor deb ataluvchi xaridorga yo‘naltiradi. Hattoki, yetarli imkoniyatlar mavjud bo‘lgan holda ham, talab va taklif orasida muvozanat bo‘lmaydi, chunki korxonalar shunday sharoitda faoliyat ko‘rsatadiki, ular uchun bozor talablariga moslashishning keragi yo‘q bo‘lib qoladi. Faqat ishlab chiqarish rejasini bajarish va oshirib bajarish kerak bo‘ladi. Keyin bozorning o‘zi unga kelib tushgan tovarni yutib ketadi. Biz- ning iqtisodiyotimizda mavjud bo‘lgan doimiy taqchillilik qonuni shundan iborat edi. Bordi-yu ishlab chiqarilgan tovarning biron-bir qismi bozorda o‘ziga xaridor topa olmasa, korxona hech qanday zarar ko‘rmas va u hech qanday moddiy javobgarlikka tortilmas edi. Bunaqa «ish»dan kelib tushadi- gan zarar jamiyat «yelkasiga» og‘ir yuk bo‘lib tushar edi, xolos. 7 Marketingli qarorlar qabul qilish korxonalardan bozorga mumkin qa- dar moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to‘liq javob berish bilan birga, ishlab chiqarishning samaradorligi va foydaliligini oshirish, mehnat natijalaridan moddiy manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o‘zining rivoj- lanish strategiyasini ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilishni har vaqt talab qiladi. Nima uchun bunday hol sodir bo‘ladi? Chunki, marketingli yondashuvda qiymat qonuni va tovar ishlab chiqarishning boshqa iqtisodiy qonunlari qat’iy amal qiladi. Ana shu asosida faqat bozorgina tovar-pul al- mashinuvini ta’minlaydi. Ishlab chiqilgan moddiy boyliklar pul ekviva- lentiga almashtirilmas ekan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish tugallangan va to‘liq bo‘lmaydi va yangi ishlab chiqarish davri sikli boshlanishi o‘z- o‘zidan mumkin emas. Eng kam xomashyo, materiallar, mehnat va moliya resurslar sarfi bilan talabni ko‘proq, to‘laroq qondirishga imkon beradigan marketing strategiyasining ma’nosi ham ana shunda. Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish korxona manfaatlari va maqsadlarini, jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiradi, iqtisodi- yot taraqqiyotiga mikro va makroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. Respublikamiz o‘zining ijtimoiy maqsadlari va iqtisodiy dasturlarini faqat bozor mexanizmi orqaligina amalga oshirishi mumkin. Bunga bizni keyingi vaqtdagi tovar-pul munosabatlari va bozor iqtisodiyotining rivoji ham ishontirmoqda. Bozor – tovar xo‘jaligining iqtisodiy kategoriyasi bo‘lib, tovar ish- lab chiqarish va muomalasi qonunlari asosida tashkil etilgan ayirbosh- lashdir. Boshqacha qilib aytganda, bozor sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) va xaridor (iste’molchi) lar o‘rtasida sodir bo‘ladigan barcha iqtisodiy mu- nosabatlar yig‘indisini o‘z ichiga oladi. Bozor aloqalari va munosabatlari oldi-sotdi akti sifatida oddiy tovar ayirboshlashdan tubdan farq qiladi. Bu avvalambor tovar-pul munosabatlarini takror ishlab chiqarishning mum- kinligi va zarurligi hamda tovar xo‘jaligini yuritishning sharoitlarida ko‘rinadi. Bozor mexanizmi xaridor talabini qondirishga, ishlab chiqarish xara- jatlarini qoplay olishga, barqaror ishlayotgan har bir korxonaning foy- daliligini ta’minlashga, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga man- faatdorligini paydo qilishga va mahsulot sifatini oshirishga qodir xo‘jalik yuritish qurolidir. Boshqaruvning iqtisodiy usullari amal qilgan sharoitda milliy iqtisodi- yotning asosiy bo‘g‘ini bo‘lmish korxona va birlashmalarning huquq va mas’uliyatlari kengayadi, ularning tovar ishlab chiqaruvchilar sifatidagi roli oshadi. Tovar-pul munosabatlarining bundan keyingi rivoji iqtisodi- yotning nodavlat sektori (kooperativlar, hissadorlik jamiyatlari, ijarachi- lik, xususiy ishbilarmonlik) ning kengayishi bilan bog‘liqdir. Respublika- miz korxonalarining chet el firmalari bilan hamkorligi, ishlab chiqarish vositalari bilan erkin ulgurji savdoga o‘tish ham tovar-pul munosabatlari- 8 ning mustahkamlanishiga va respublikamizda bozor munosabatlarining taraq- qiyotiga xizmat qiladi. Tayyor mahsulotlarni sotishni – marketingning asosiy vazifasi de- yishimiz unchalik to‘g‘ri bo‘lmaydi. Chunki, sotishgacha har bir tadbirkor bozordagi muhitni, ya’ni iste’molchilarning sotib olish qobiliyati, didi, iste’molchilarga kerak bo‘ladigan mahsulotlar va ularni ishlab chiqarish- gacha bo‘lgan jarayonlarni o‘rganib, ularni bozorga olib kelishlari va undan keyingina sotishni amalga oshirishlari mumkin. Marketing nafaqat mahsulotlarni reklama qilish yoki ularni sotish, balki bozorni o‘rganish asosida olib borayotgan faoliyatimizdan manfaat ko‘rish va faoliyatimizni rejali, tartibli olib borib yaxshigina foyda olishimiz ham demakdir. Marketingning asosiy maqsadlari talabni shakllantirish va rag‘batlantirish, sotish, bozordagi ulush va foydaning hajmini kengaytirish maqsadida qabul qilinayotgan boshqaruv qarorlari va tadbirkorlik faoliyati ish rejalarining asoslanishini ta’minlashdan iborat. Kichik tadbirkorlik faoliyatlarini boshqarish jarayonida marketing bo‘yicha yondoshishning asosiy shiori bu – “ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish emas, balki sotiladigan mahsulotni ishlab chiqarish” degan ibora mavjud. Bu tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish- ni boshlash jarayonidan oldin aniq iste’molchilar ehtiyojlarini mukammal o‘rganishlari kerakligini, olingan ma’lumotlarga muvofiq mahsulotlarning kamchiliklarini tuzatishlari va takomillashtirishlari, faqat shundan keyin ushbu mahsulotni bozorga chiqishi kerakligini bildiradi. Marketing faoliyatida iste’molchilar asosiy o‘rinni egallaydilar. Tadbirkor o‘z iste’molchilari sonini ko‘paytirib borishga doim harakat qiladi. Buning uchun esa, u bozorni o‘rganib, yangi iste’molchilarga va o‘zlarining doimiy mijozlari uchun tovarlar va xizmatlar ko‘rsatish tur- larini kengaytirib borishlari kerak. Marketingning mohiyati deganda, tadbirkorlik faoliyatini olib borish jarayonida ishlab chiqariladigan tovarlar yoki ko‘rsatiladigan xizmatlarni iste’molchilarga ularning iqtisodiy-ijtimoiy darajasiga qarab va sotib olish im- koniyatlaridan kelib chiqqan holda faoliyat olib borish tushuniladi. Tadbirkor o‘z faoliyati davomida marketing tadqiqotlarni olib borishni yaxshi anglashi kerak va ushbu sohani yaxshi bilishi lozim. Kichik tad- birkorlik faoliyatlarida faqatgina marketing bo‘limini olib borayotgan mar- keting tadqiqotlari qoniqtirmasligi kerak. Marketing tushunchasi keng qamrovli bo‘lib, buni nafaqat kichik tad- birkorlik faoliyatlaridagi marketing bo‘limi yoki xodimining ish olib bori- shi, balki hamma soha vakillari o‘z bilimi va vakolati doirasida olib borgan faoliyatlari yig‘indisigina bozorda ishonchli natijani kutish mumkin. Tadbirkorlikning samarali vositasi hamda asosi bo‘lib, marketing hisobla- nadi, chunki u tadbirkorlik faoliyatida qaror qabul qilish va uni ishlab 9 chiqishda hamda tadbirkorlik faoliyatini boshqarish tizimida, uni tashkil etishda, rejalashtirish va nazorat qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Marketing asosida bozorni har taraflama o‘rganish yo‘nalishlarining asosiylaridan quyidagilarni ko‘rsatib o‘tish zarur: talabni o‘rganish; bozor tarkibini aniqlash; tovarni o‘rganish; raqobat sharoitlarini tadqiq qilish; sotish shakli va uslublarini tahlil etish. Marketing tadbirkorlik faoliyatining bozorda ishlash uslubi bo‘lib, iste’molchilar va ularning talab istaklarini o‘rganish, ularga mos tovarlar yaratish, narx belgilash, tovarlarni yetkazib berish, taqdim etish, sotish, xizmat ko‘rsatishni uyushtirish usullari, vositalari, tartib-qoidalari maj- mui hisoblanadi. Bularning hammasi birinchi asosiy maqsadga talab bilan taklifni o‘zaro muvofiqlashtirishga xizmat qiladi. Marketing – iste’molchilar, bozorning aniq segmentlari talabini hisobga olish, aniqlangan talablarga mos yangi tovarni ishlab chiqish, rag‘batlantirish va reklama tadbirlari asosida uni sotishni tashkil qilish hamda tovarlar ha- rakatini aniqlash konsepsiyasidir. Jahon amaliyoti tajribalari asosida o‘tkazilgan izlanishlar va statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, tashkil qilingan xususiy korxonalar- ning 50–60 foizi faoliyat yuritishning dastlabki 3 yili ichida inqirozga uchrashi mumkin. Agarda siz shu kabi xususiy korxonaning rahbari bo‘lsangiz va bu holatga duchor bo‘lmay desangiz o‘z ustingizda va ko‘zda tutgan re- jalaringiz ustida ko‘p mehnat qilishingizga to‘g‘ri keladi. Xususiy korxonalarning inqirozga uchrashiga va yopilib ketishiga bir qancha sabablar ta’sir qiladi. Bu sabablar ichida asosiy o‘rinlardan birini marketing egallaydi. Xo‘sh marketing o‘zi nima? Bozormi? Sotuvlarmi? Yo‘q. Marketing — xaridorlar ehtiyojini qondirish va daromad olish maqsadida mahsulot, xizmat, qimmatli qog‘ozlar bozorida olib boriladigan keng qamrovli faoli- yat turidir. Marketing ishlab chiqarish jarayonini bozor talablariga mos- lashtirish uchun xizmat qiladi. Marketing faoliyatini amalga oshirish muhiti quyidagi besh qismga bo‘linadi: – nazorat qilinadigan omillar; – nazorat qilinmaydigan omillar; – o‘z maqsadiga erishishni tashkil qilishda yutuqlar yoki muvaffaqi- yatsizliklar darajasi; – teskari aloqalar; – moslashuvchanlik. Kichik tadbirkorlik faoliyatini nazorat qilish jarayoni omillariga tad- 10 birkor tomonidan boshqarishni quyidagicha amalga oshirishi, ya’ni o‘zaro faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan qarorlarini amaldagi qonunchilikka binoan qabul qilishi, yuqori tashkilot rahbariyati tomonidan aniqlik kiritiladi. Ushbu nazoratni quyidagi chizmada ko‘rishimiz mumkin: Biznesda marketing tadqiqotlari Marketing tashqi muhiti Bozor tadqiqoti Imkoniyatlari Maqsadli bozor M a r k e t i n g d a s t u r i Nazorat Samara- Budjet Xodim- Kommu- Taqsi- Baho Tovar Basho- turlari dorlik xarajati lari nikativ mot siyo- siyo- rat siyosati siyosati sati sati qilish Tadbirkorlik faoliyati rejasi Yangi tovarlar Tovarlarni ishlab chiqish Kommunikativ siyosat Taqsimlash Bozor Iste’molchilar 1-chizma. Marketing faoliyatining chizmasi. Mamlakatimizda marketingning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1. Ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida raqobatning kuchsizligi. Download 0.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling