Toshkent davlat agrar

Summa, ming soʼm

1	2	3	4
Xaridor va buyurtmachilarning qarzi (4000dan 4900ning ayirmasi)	12345,65	Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga qarz	2036,51
Xodimlarga berilgan boʼnaklar	4291,53	Olingan boʼnaklar	12725
Byudjetga soliq va yigʼimar boʼyicha boʼnak toʼlovlari	2564,43
Xodimlarning boshqa operatsiyalari boʼyicha qarzi		Byudjetga toʼlovlar boʼyicha qarz	2147,47
Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga berilgan boʼnaklar	45155,04	Maqsadli davlat jamgʼarmalariga toʼlovlar boʼyicha qarz	2564,34
Maqsadli davlat jamgʼarmalari va sugʼurta boʼyicha bnak toʼlovlari	1229,89	Mehnatga haq toʼlash boʼyicha qarz	4638,33
		Qisqa muddatli bank kreditlari
Boshqa debitorlik qarzlari		Boshqa Kreditorlik qarzlarii (6950dan tashqari)	1917,84
Jami	65586,54	Jami	26029,49
Kreditorik qarzlarining debitorlik qarzlaridan ortiqchaligi		Debitorlik qarzlarinnig Kreditorlik qarzlaridan ortiqchaligi	39557,05
Balans	65586,54	Balans	65586,54

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida xo`jalik subyektining debitorlik va kreditorlik qarzlari balansini tahlil qilib chiqishimiz mumkin bo`ladi. Ma’lumotlardan ko`rinadiki, o`rganilayotgan davrda korxonada jami debitorlik qarzlari 65586,54 ming so`m bo`lgan bo`lsa, jami kreditorlik qarzlar esa 26029,49 ming so`mni tashkil etgan. Ya’ni debitorlik qarzlari kreditorlik qarzlaridan 39557,05 ming so`mga ko`p bo`lgan. Bu albatta ijobiy hol bo`lib hisoblanadi. Chunki undirib olishi lozim bo`lgan qarzi to`lashi kerak bo`lgan qarzidan ko`pdir.

Debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi tahlili
2-jadval

Koʼrsatkichlar	Yillar		Farqi (+;-)
	2017 yil	2018 yil
1	2	3		4
1. Jami debitorlik qarzlari, ming soʼm	81164,78	60651,53		-20513,25
2. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan sof tushum, ming soʼm	388057,04	392968,15		4911,11
3. Joriy aktivlar, ming soʼm	368420,89	225484,24		-142936,65
4. Muddat oʼtgan debitorlik qarzlari, ming soʼm	1225	1225		0
5. Debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsienti (2/1)	1229,80	1206,60		-23,2
6. Debitorlik qarzlarining aylanish davri, kun hisobida (1x360/2)	1299	1255		-44
7. Joriy aktivlar tarkibida debitorlik qarzlari ulushi, % (1/3x100)	1248	1227		-21

Ma’lumotlardan ko`rinadiki, o`rganilayotgan davrda biz tahlil qilayotgan xo`jalik yurituvchi subyektda debitorlik qarzlarining holati o`tgan yilning shu davriga nisbatan 20513?25 ming so`mga kamaygan, ya’ni debitorlik qarzlari o`tgan yilga nisbatan deyarli 1.2 marotabaga kamaygan. Ayni vaqtda mahsulot sotishdan olingan sof tushum summasi o`tgan yilning shu davriga nisbatan 4911,11 ming so`mga o`sganligini kuzatish mumkin. Buning ta’sirida debitorlik qarzlarining undirilish davri o`tgan yilga nisbatan 23 kunga qisqargan. Ya’ni debitorlik qarzlarining undirib olinishi ancha tezlashgan. Bu albatta ijobiy holat deb baholanadi.

Debitorlik qarzlarining aylanish koeffisienti va aylanish davri o`zgarishining omilli tahlili
3-jadval

Koʼrsatkichlar	Oʼt-gan yil	Shartli hisobot yili	Hiso-bot yili	Oʼzga-rishi (+;-)	shu jumladan
					sotishdan olingan sof tushum summasining oʼzgarishi hisobiga	debitorlik qarzlari summasining oʼzgarishi hisobiga
1.Debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsienti	6,80		8,6	1,80	+0.1	+1.7
2. Debitorlik qarzlarining aylanish davri, kun hisobida	76		57	-23		-23

Debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o`tgan yilga nisbatan 1.8 koeffitsiyentga oshgan.

Kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi tahlili
4-jadval

Koʼrsatkichlar (+;-)	Yillar			Farqi
	2017 yil	2018 yil
1	2	3	4
1. Jami Kreditorlik qarzlari, ming soʼm	1306,09	1892,84	586,75
2. Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxi, ming soʼm	180487,76	120772,23	-59715,53
3. Jami majburiyatlar, ming soʼm	30310,71	19879,49	-10431,22
4. Muddat oʼtgan Kreditorlik qarzlari, ming soʼm	0	0	0
5. Kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsienti (2/1)	1388,5	1372,5	-16

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida biz tahlil qilayotgan xo`jalik subyektida kreditorlik qarzlarining aylanishiga baho berishimiz mumkin bo`ladi. Ma’lumotlardan ko`rinib turibdiki, korxonada kreditorlik qarzlari o`tgan yilning shu davriga nisbatan 586,75 ming so`mga qisqargan. Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi esa joriy yilda 59715,53 ming so`mga kamatgan. Bularning natijasida korxonada kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o`tgan yilgi 1388,5 koeffitsiyentdan hisobot yiliga kelib 1372,5 koeffitsiyentgacha ko`tarilgan. Ya’ni kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi bir necha marotabaga tezlashgan. Bunday natijalarni korxona uchun ijobiy baholash lozim.

Korxonaning to`lov qobiliyati tahlili

2021 yil.
5-jadval

Toʼlov mablagʼlari	Hisobot yili oxiriga summasi, ming soʼm	Toʼlov qarzlari	Hisobot yili oxiriga summasi, ming soʼm
1. Pul mablagʼlari, yaʼni kassadagi va hisob raqamidagi pul mablagʼlari	14811,37	1. Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga toʼlanadigan schyotlar (qarzlar)	2011,51
2. Tovar-moddiy zaxiralari	8522,93	2. Byudjetga toʼlovlar boʼyicha qarzlari	2122,47
3. Qisqa muddatli investitsiyalar, boshqa pul mablagʼlari va joriy aktivlar	145173,4	4. Maqsadli davlat jamgʼarmalariga toʼlovlar boʼyicha qarzlar	2539,34
4. Debitorlik qarzlari	65586,54	5. Mehnatga haq toʼlash boʼyicha qarzlar	4613,33
		6. Qisqa muddatli kredit va qarzlar
Jami toʼlash uchun mablagʼlar	2340944,24	Jami toʼlov qarzlari	11286,65
Toʼlov mablagʼlaridan toʼlov majburiyatining koʼpligi		Toʼlov qarzlaridan toʼlov mablagʼlarining koʼpligi (ortiqchaligi)	2329657,59
Balans	2340944,24	Balans	2340944,24

Jadval ma’lumotlaridan ko`rinadiki, biz tahlil qilayotgan xo`jalik subyekti joriy davrda to`lov qobiliyatiga ega hisoblanadi. Korxonaning jami to`lov mablag`lari 234944,24 ming so`m bo`lgani holda, jami to`lov qarzlari 11286,65 ming so`mni tashkil qilgan. Bundan ko`rinadiki korxonada to`lov qarzlariga nisbatan to`lov mablag`lari 2329657,59 ming so`mga ko`p bo`lgan. Bu esa korxonaning mutlaq to`lov qobiliyatiga ega ekanligidan dalolat beradi.

Sof foyda va uning o`zgarishining omilli tahlili

Bozor munosabatlari sharoitida har bir xo`jalik subyekti o`z faoliyati natijasida sof foydaga erishishni ko`zlaydi. Shu sababli ham sof foyda miqdorini o`rganish va unga ta’sir etuvchi omillarga baho berish korxona samaradorligini oshirishga olib keladi. Korxona ixtiyorida qola- digan va uning erkin tasarrufidagi foyda sof foyda deyiladi. Ushbu ko`rsatkich soliq to`loviga qadar bo`lgan foyda summasidan foyda (daromad)dan soliq va boshqa soliqlar va ajratmalar summasini chegirish asosida aniqlanadi. Sof foyda tahlilida uning o`tgan yillarga, shuningdek, korxona biznes-rejasi ko`rsatkichlariga nisbatan o`zgarishlari o`rganiladi. Moliyaviy natijaviylikning ushbu yakuniy qatori barcha ichki va tashqi axborotdan foydalanuvchilar e’tiboridagi masala hisoblanadi.
Tashqi axborotdan foydalanuvchilar korxonaning foydalilik darajasiga, o`z aktivlarini maqsadli boshqarishning shartlarini belgilashga ham jiddiy ahamiyat berishadi. Masalan, korxona mulkida ta’sischi sifatida qatnashuvchilar aksiya egalari kelishuviga yoki xususiy kapitaldagi ulushiga qarab taqsimlanadigan hisob foydasining holatiga hamda korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda bilan qiziqsalar, investitsiya homiylari esa korxona faoliyatining barqarorligi va o`sish darajalariga ko`proq qiziqadilar.

Sof foyda va uning o`zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tahlili

(ming so`mda) 6-jadval

Ko`rsatkichlar	O`tgan yili	Hisobot yili	Farqi (+, –)
1. Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda	54300	68750	+14450
2. Sotilgan mahsulot tannarxi	28172	44219	+16047
3. Davr xarajatlari	13876	24531	+10655
4. Asosiy faoliyatning foydasi	12252	14345	+2093
5. Moliyaviy faoliyatdan foyda va zararlar	0	0	0
6. Favquloddagi foyda va zararlar	-	-	-
7. Foydadan soliq va boshqa soliq hamda ajratmalar	2252	2750	+498
Joriy yilning sof foydasi	10000	11595	+1595

Jadval ma’lumotlaridan shuni xulosa qilish mumkinki, tahlil qilinayotgan xo`jalik subyektining hisobot davridagi sof foyda hajmi o`tgan yilga nisbatan 1595 ming so`mga oshgan. Uning o`zgarishiga har bitta ko`rsatkichning ta’sirini farq qatoriga qarab baholash mumkin. Sof foydaning oshishiga faqat baho sabab bo`lgan. Jadvaldan ko`rinib turibdiki, tannarx, davr xarajatlari va soliq xarajatlari ham oshgan va buning natijasida sof foyda sezilarli darajada oshmagan.

XULOSA
Men Xasanova Zulfizar 3-98 guruh talabasi ishlab chiqarish amaliyotni o`tash davrida buxgalteriya fani juda ma'suluyatli, muhim, jamiyat uchun kerakli va qiziqarli fan ekanligiga amaliy jarayonlar orqali guvoh bo'ldim. Amaliyot o'tash davri qisqa bo'lganiga qaramay kopgina bilim va ko'nikmalarga ega bo'ldim deb ishonch bilan ayta olaman. Men amaliyot o'tagan xo'jalik yurituvchi sub'ekt rolik ishlab chiqaruvchi korxona bo'lib, ko'z bilan qaraganda oddiy bir rolik sifatida korishimiz mumkin lekin shu oddiy koringan mahsulotni tayyor holga kelguncha kozga korinmas bir qancha bosqichlardan o'tib keladi. Tayyor mahsulotni tayyor holiga kelguncha mehnat resurslaridan, moddiy resurslardan foydalanamiz va ta'minot, ishlab chiqarish jarayonlaridan o'tib tayyor holga keladi so'ngra realizatsiya jarayoni orqali xaridorlar tayyor mahsulot bilan ta'minlanadi. Ishlab chiqarish bosqichlari amalga oshishi o'ziga tegishli hujjatlar bilan asoslanib boriladi. Amaliyot davrida shu hujjatlar bilan ishlashni, ularni qay tartibda to'ldirish kerakligini, elekron shakllari bilan ishlashni o'rganib oldim. Hujjat ishlari o'ta sinchkovlikni, aniqlikni talab qilar ekan. Shuni qo’shimcha qilib aytamanki men amaliyot o’tagan xo’jalik yurituvchi sub’ekt uncha ham ilg’or texnika va texnologiyalar bilan ta’minlanmaganligiga guvoh bo’ldim. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’z faoliyatini yanada samaraliroq olib borishi uchun so’ngi avlod texnologiyalarini ish jarayoniga jalb qilishi kerak. Shu bilan birga yangi texnologiyalardan oqilona foydalanish uchun ishchi-xodimlarning malakasini ham oshirish kerak deb o’ylayman shundagina ish unumdorligi ham sifati ham oshadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI

1. 
   “Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi qonun” 2016 y
   
2. 
   Akramov E.A Korxonalarning moliyaviy holati tahlili. O’quv qo’llanma. – T., 2007.
   
3. 
   Bobojonov O, Jumaniyozov K. “Moliyaviy hisob” -T.: ”Moliya” nashiriyoti, 2002. -672 b.
   
4. 
   Do’stmurodov R., Mengliqulov B., Davletov I. Moliyaviy hisob. – T .: ToshDAU taxririyat-nashriyot bo’limi, 2007.
   
5. 
   “Iqtisod va hisobot" jurnali 1992-94 yil sonlari.
   
6. 
   Sotvoldiyev A.S “Zamonaviy buxgalteriya hisobi” 3 tomli, 1 tom. – T.: “Sharq”, 2004.
   

Internet saytlari:
1. www.agro.uz – O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi sayti
2. www.mf.uz – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti
3. www.soliq.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi sayti
4. www.norma.uz – “Norma” MCHJ sayti
5. www.mehnat.uz – O`zbekiston Mehnat vazirligi sayti
6. www.stat.uz – Davlat Statistika Qo`mitasi sayti