Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

BOB. PERSONAL FAOLIYATINI BAHOLASH 
 
7.1.  Personal faoliyatini baholashning mohiyati va zarurati 
 
Bozor  iqtisodiyoti,  modernizastiyalash  va  diversifikastiyalash  sharoitlarida 
personal,  ayniqsa,  boshqaruv  xodimlari  va  rahbarlari  faoliyatini  obyektiv  baholash 
alohida  ahamiyat  kasb  etmoqda.  Tashkilot  personalini  boshqarishda  bir  qancha 
savollarga  javob  berish  zarur  bo’ladi:  Tashkilotda  hodimning  ish  haqini  qachon 
oshirish  kerak?  Uning  mansabini  qachon  oshirish  va  qachon  uning  maqomini 
pasaytirish  yoki  boshqa  ishga  o’tkazish  kerak?  Qanday  holatlarda  personalni  ishdan 
bo’shatish  kerak?  Bu  savollarga  javobni  albatta  perosnal  mehnati  natijalarini 
baholash  asosida  olish  mumkin.  O’zbekistonlik  olima  G.G.Nazarova  ko’p  hollarda 
baholashlar tasodifan to’planadigan subyektiv kuzatuvlarni ifoda etishini ta’kidlaydi.
5
  
Shunday ekan hodimlardan foydalanishning yuqori samaradorligini ta’minlash 
uchun  u  bilan  ishlashda  muntazam  auditni  o’tqazib  borish  zarur.    Personal  kasbiy 
faoliyatini  baholash  mexanizmi  tashkilotning  ichki  tartib  qoidalariga  oid  me’yoriy 
xujjutlarda  mehnat  jamoasi  muhokamasi  va  tasdiqlangan  jamoa  shartnomasi  asosida 
belgilab qo’yiladi. 
Baholash mexanizmi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

  barcha darajadagi personal faoliyati samaradorligi ko’rsatkichlari; 

  tashkilotning  tasdiqlangan  yillik  rejasidan  kelib  chiqadigan  personalning 
yillik mehnat faoliyati ko’rsatkichlari;  

  xodim bilan tuziladigan mehnat shartnomasi va ish haqini belgilash tartibi; 

  hodimlar  kasbiy  faoliyati  ko’rsatkichlarining  joriy  va  yakuniy  natijalari 
monitoringi va hisobot natijalari; 

  xodimlar faoliyati natijalari va ko’rsatkichlarini baholash usullari va shakllari; 

  rahbarlar  tomonidan  boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilish  maqsadida  personal 
faoliyatini tekshirish natijalarini tahlili; 
                                                             
5
 
Nazarova G.G., Salixova N.M., Ismailova N.S. Inson rеsurslari mеnеjmеnti/ o’quv qo’llanma,   - T .:TDIU, 
2010 y. - 51 b.
 

---

 
134 

  baholash  natijalarining  oshkoraligi,  baholash  natijalaridan  rahbar  kadrlar 
faoliyatini attestastiya qilishda foydalanish.
6
 
Amaliy  jihatdan  olganda  personal  korxonaning  eng  zarur  resursi  hisoblanib, 
uning salohiyatidan samarali foydalanish har bir ishlovchi bajaradigan konkret ishlab 
chiqarish  jabhalarining  xususiyatlaridan  kelib  chiqadigan  maxsus  audit  o’tkazishni 
talab qiladi.  
Ushbu auditning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:  

 ish vaqtidan foydalanish haqidagi ma’lumotlarni tekshirish; 

 xodim  harakatining  shakli,  dinamikasi  va  sabablarini,  mehnat  intizomining 
ahvolini o’rganish; 

 
qo’l mehnatida, malakasiz va og’ir jismoniy mehnatda band bo’lganlar soni va 
dinamikasini aniqlash; 

 mehnat faoliyatining ijtimoiy harakatlarini tadqiq qilish; 

 mehnat motivastiyasi, kasb-malaka jihatidan o’sish;  

 mehnatdan qoniqish va hokazo. 
Mavjud  ishchi  kuchidan  yanada  to’laroq  foydalanish,  mehnat  unumdorligini 
oshirish,  ishlab  chiqarishni  jadallashtirish,  ishlab  chiqarish  jarayonlarini  kompleks 
mexanizastiyalash  va  avtomatlashtirish,  ancha  umumiyroq  ishlab  chiqarish 
texnikasini  joriy  etish,  texnologiyani  va  ishlab  chiqarishni  tashkil  etishni 
takomillashtirish  hisobiga  korxonani  mehnat  resurslari  bilan  ta’minlashdagi 
keskinlikni  birmuncha  bartaraf  etish  mumkin.  Yuqorida  sanab  o’tilgan  tadbirlarni 
o’tkazish  natijasida  personalga  bo’lgan  ehtiyojni  qisqartirish  zahiralari  aniqlanishi 
lozim. 
Bozor  iqtisodiyoti  tomon  tanlangan  yo’l,  ijtimoiy  ishlab  chiqarishni 
jadallashtirish  va  modernizastiya  qilish,  uning  iqtisodiy  samaradorligini  va  sifatini 
oshirish  barcha  mavjud  imkoniyatlarni  mobillashtirishni  talab  qiladi.  Mazkur  talab 
esa  korxonalar  mehnat  jamoalarining  xo’jalik  tashabbuskorligini  maksimal 
rivojlantirishni oldinga suradi. 
                                                             
6
 
Вечер Л.С. Кадровые технологии в управлении персоналом государственной службы// Сборник трудов 
Академии управления при Президенте Республики Беларусь. – Минск: 2010.
 

---

 
135 
Iqtisodiy rivojlanishining zamonaviy bosqichida juda kamchilik mehnat jamoasi 
o’z  biznes  rejasining  qay  yo’sinda  bajarilganligiga  to’liq  javob  beradi.  Avvalo 
topshiriqlarni  bajarilishida,  mehnatdan  foydalanishda  ro’y  bergan  o’zgarishlarni 
aniqlab  olish  zarur.  Jamoa  mehnatidan  foydalanishning  o’zgarishi  ikki  tasnifda 
bo’lishi mumkin: ijobiy yoki salbiy. 
Korxona  personalidan  foydalanish  darajasini  audit  tekshiruvida  eng  avvalo 
barcha  o’zgarishlar  aniqlanadi,  ular  tasnifi  va  kelib  chiqish  sabablari  o’rganiladi, 
oqibatlarini  tugatish  bo’yicha  chora  tadbirlarni  ishlab  chiqish  imkoniyati  bo’ladi. 
Korxona  miqyosida  ishchi  kuchiga  to’g’ri  baxo  berish  sarflangan  mehnatga  taaluqli 
rag’batni amalga oshirish, mavjud bo’lgan imkoniyatlarni aniqlash imkonini yaratadi. 
Bu holat biznes rejada kerakli o’zgarishlar kiritish va yangi rejalarni belgilashga olib 
keladi. 
Ushbu  ko’rsatkichlarning  axborot  manbai  bo’lib  kadrlar  bo’limi  ma’lumotlari, 
statistik  hisobotlar,  sex,  bo’lim  va  shaxobchalardagi  kadrlar  harakati  bo’yicha, 
mehnat resurslariga taaluqli boshqa ma’lumotlar xizmat qiladi. 
Ma’lumki,  korxona  miqyosida  personalga  taaluqli,  uni  tasniflovchi 
ko’rsatkichlarni  ishchi  kuchidan  foydalanish,  ish  vaqti  va  mehnat  unumdorligi  kabi 
ko’rsatkichlar bilan birgalikda tahlil qilishning asosiy maqsadi: 

  korxona ishchi kuchi va mehnat resurslariga obyektiv baho berish; 

  mehnat  resurslarining  mehnat  ko’rsatkichlariga  ta’sir  etuvchi  omillarini,  son 
ko’rsatkichlarining o’zgarishlarini va o’zaro ta’sirini aniqlash; 

  aniqlangan  omillarni  bartaraf  etish,  salbiy  omillarni  yo’qotish,  ijobiy 
omillarni mustahkamlash chora-tadbirlarini izlab topishdan iborat. 
Demak  korxona  miqyosida  foydalanmayotgan  imkoniyatlarni,  rezervlarni 
aniqlash  ularni  yo’qotish  yoki  harakatga  keltirish  tahlil  etishni  asoslanganligini 
bildiradi.