Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

Nazorat uchun savollar
1. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni prognoz qilish qanday tizimlarga 
asoslanadi?
2. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni prognozlashtirish mamlakatning 
makroiqtisodiy holatini aks ettiruvchi qaysi ko’rsatkichlariga asoslanadi?
3. Mintaqalami ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni prognozlash muddatiga 
ko’ra qanday turlarga ajratish mumkin?
4. Uzoq muddatli prognozlashning uslubiyati qanday?
5. O’rta muddatli prognozning uslubiyati asoslari nimadan iborat?
13

---

6. Qisqa muddatli prognozlar deganda nimani tushunasiz?
Foydalanilgan adabiyotlar
1. I.A.Karimov Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston 
sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari-T.: O ’zbekiston, 56 b.
2. Abdullaev A.M., Irmatov M.M., Haydarov M.T., Ashurova D.S. 
Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish. O’quv qo’llanma. - 
Т.: TDIU, 2006. - 249 b.
3. 
Irmatov 
M.M., 
Haydarov 
M.T. 
Iqtisodiy 
va 
ijtimoiy 
rivojlantirishning prognozlashtirish. O ’quv qo’llanma. - Т.: TDIU, 2004.
4. Li A.N. Maqalliy tuzilmalami ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni 
prognoz qilish. O’quv qo’llanma. O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi 
Adabiyot jamharmasi nashriyoti. - Т.: 2004.
5. Vasileva O.V. Prognozirovanie i planirovanie v usloviyah rinka. 
Uchebnoe posobie. - М.: 2005.
14

---

I ll BOB. IJTIMOIY-IQTISODIY RIVOJLANISHNI
PROGNOZLASHTIRISHNITASHKIL ETISH TARTIBI VA
YO’NALISHLARL
3.1. Davlat va mintaqa miqyosida prognozlashtirish va uni tashkil
etish tartiboti.
Davlatning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishini 
prognozlashtirish- 
tizimlashtirilgan 
ilmiy 
asoslangan 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish 
yo’nalishlari va bozor iqtisodiyoti qonunlariga asoslanadi. O’zbekiston 
Respublikasi hukumati tomonidan davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish 
prognozlashtirishda uzoq, o’rta, qisqa muddatli prognozlami o ’z ichiga 
oladi.
O ’zbekiston 
Respublikasi 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishni 
prognozlashtirish:
— asosiy iqtisodiyotni strukturasining umummilliy qiziqishlarini 
bajarilishiga yo’naltirilgan davlat dasturlari.
— demografik qolat tahlili, ilmiy-tehnikaviy saloqiyat, milliy boylik, 
ijtimoiy struktura, tashqi qolatlar, tabiiy resurslaming kompleks tahlili 
dasturlari.
Prognoz jarayonini shakllantirish teskari aloqa tamoyiliga asoslanadi: 
iqtisodiy siyosat yo’nalishlari va xo’jalik sub’ektlari faoliyatlarini hisobga 
olgan holda hudud strategiyasini ishlab chiqiladi. Ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishni prognozlashtirish tizimi quyidagi asosiy talablami qondirishi 
lozim:
— maqsadga erishish uchun barcha xo’jalik tarmoqlari va sektorlarini 
hamrab olib yahlit iqtisodiyotni boshharish.
— bozor mehanizmlaridan foydalanib xo’jalik sub’ektlari faoliyatini 
balanslashtirish.
— ishlab chiqarish qolatiga ko’ra tartibga solishni tabaqalashgan 
usulidan foydalanish.
Davlatning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishini 
prognozlashtirish 
quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
1) 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning strategik maqsad va bosh
vazifalami prognozlashtirishning yo’naltirilganligi;
2) 
prognozning uzluksizligi;
3) 
makroiqtisodiy balanslashtirishni ta’minlash maqsadida jami
talab prognozlarini va ishlab chiqarishni raqbatlantirishni hisobga olish;
4) 
echimlami qabul qilishda kompleks yondoshuv;

---

5) 
prognozning elastikligi va egiluvchanligi, tashqi va ichki 
sharoitlarga ta’sirini hisobga olish;
6) 
ustuvor yo’nalishlarda nazoratni ta’minlash;
7) 
pronozlarning ilmiy asoslanganligi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognoz qilishni ishlab chiqishda 
quyidagilardan foydalanish talab etiladi:
1) 
makroiqtisodiy tahlil usullari, qaysiki ulami predmeti bo’lib, 
makroiqtisodiy ko’rsatkichlar, proporsiiyalar, iste’mol va jamharmalar, 
iqtisodiy o’sish omillari, iqtisodiyot sektorlari va rivojlanish tarmoqlari 
hisoblanadi;
2) 
prognozning optimal variantlarini hisobga olishda ekonometrik 
tahlil va iqtisodiy-matematik modellashtirish usullardan foydalanish;
3) 
statistik ahborotlami zamonaviy tehnologiyalami qo’llagan 
holda statistik tahlil usullariga asoslanish;
4) 
statistik tahlilning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlari 
omili dinamikasiga ta’sirini ekspert baholash usuliga asoslanish.
Asosiy iqtisodiy proporsiiyalar o’zgarishlarini prognoz qilishda 
qiymat va natural balanslar tizimi o’z ahamiyatini saqlab qoladi, 
iqtisodiyotda iste’mol nisbatlari va resurslami baholash, iqtisodiyot 
tarmoqlari va 
sektorlari rivojlanishini maqsadliligini ta’minlashda 
dasturlami ishlab chiqish va ulami tartibga solish instrumenlari tizimi 
asosiy hisoblanadi.