Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

 
-
Davlat 
byudjetida 
xarajatlaming daromadlardan ustun bo’lishi byudjet taqchilligi deb ataladi.
Yalpi milliy mahsulot
 
-
YaMM (gross national product
 
-
GNP)
 
-  
iste’molchilaming yil davomida mahsulot yaratish uchun qilgan xarajatlari 
qiymatini jamlash orqali, ya’ni, mahsulotni umumiy pul qiymati 
aniqlanishi orqali hisoblanadi. Hozirgi yalpi milliy mahsulotga davlatning 
tovarlar va xizmatlami sotib olishga qilgan xarajatlari hamda xususiy 
investitsiyalar ham qo’shiladi. Daromadlaming, ya’ni, ish haqi, foiz, renta 
va foyda jamiyat tomonidan mahsulotlar uchun qilingan xarajatlar sifatida 
qaralib, ularni jamlash orqali hisoblanadi. Hozirgi vaqtda yalpi mahsulotni 
hisoblashda jamiyatda iqtisodiy o ’sishi aniqlanadi, yalpi va xususiy 
investitsiya tushunchalami qo’llanmoqdaki, bunda ular yil davomida 
qurilgan uylar, fabrika, zavod, mashinalar ifoda etadi.
176

---

Nominal YaMM (novinal GNP)
 
- joriy narxlarda aks ettirilgan yalpi 
milliy mahsulot.
Real YaMM (real GNP)
 
- Solishtirma doimiy narxlar orqali aks 
ettirilgan YaMM. U joriy narxlarda hisoblangan YaMMni narxlaming 
o’zgarishi ko’rsatkichi (inflyatsiya darajasi) hisobiga to’g‘rilash yo’li bilan 
hisoblanadi.
Potensial YaMM (potential GNP)
 
- mavjud sarmoya resurslari va 
ishchi kuchi hisobiga erishishi mumkin bo’lgan ishlab chiqarish hajmi.
YaMM darajalardagi farqlar ( GNP gap)
 
- potensial va real 
YaMMni darajalar orasidagi farq.
Tashqi dunyo
 
- shu mamlakatni tashqi iqtisodiy aloqalar olib 
boruvchi iqtisodiy agentlar bilan birlashtiruvchi institutsional sektor.
Alternativ variantlardan tanlov (tradeoff)
 
- tanlab olingan variantni 
altemativ variantdan voz kechish evaziga amalga oshirilishini taqozo 
etuvchi qaromi qabul qilish zarurati. Makroiqtisodiy terminiar doirasida 
iqtisodiy terminiar siyosatni chora-tadbirlarini ishlab chiqish jarayonida u 
yoki bu g6oyalami tanlov-muammolarini belgilash uchun ishlatiladi. 
Masalan, ishsizlikning o’sishi va inflyatsiya jadalligi, foydaning o’sishi 
yoki ish xaqining olishi orasidagi tanlov muammosi.
Devalvatsiya (devaluation)
 
- mamlakat savdo va to’lov balans in ing 
keskin yomonlashuvi, valyuta kursining pasayishi bilan bogMiq holda 
milliy pul birligi qiymatining rasmiy tartibda pasaytirilishi.
Pul bazasi