Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

5.5. Makroiqtisodiy prognozlash modellari.
Makroiqtisodiy darajada iqtisodiy prognozlami tuzishda iqtisodiy -
matematik modellar keng qo’llaniladi. Bularga bir va ko’p omilli iqtisodiy 
o’sish modellari, MD ni taqsimlash modellari, tarkibiy tarmoq va asosiy 
fondlami qayta tiklash modellari, investitsion oqim harajati modeli, 
turmush darajasi va iste’mol tarkibi modellari, kengayib borayotgan eko 
siyosat modeli, ish haqi va daromadlami taqsimlash modellari kiradi.
Xalq 
xo’jaligi 
balansini 
prognozlashlashtirishni
mukammalashtirishning muhim yo’nalishi iqtisodiy o’sishning asosiy 
parametrlarini prognozlashtirishni verifikatsion- statistik yondashish 
dinamik vaqt qatori ma’lumotlaridan maksimal foydalanishga asoslangan 
holda 
ulaming haqiqiy iqtisodiy jarayonlar bilan mosligini va 
baholanayotgan sharoitlar ma’nosini tekshirishni ko’zda tutadi. Iqtisodiy 
prognozlashtirish makroiqtisodiy modellar tizimida bu usuldan foydalanish 
xalq xo’jaligining balanslashtirilganligi, tarkibiy va omilli jihatlarini 
o’rganish va ulaming optimallik prinsipi asosida sintezlash bilan bogliq.
Xalq 
xo’jaligi 
balanslashtirilgan 
omili jihatidan 
mahsulotni 
chiqaruvchi ob’ekt hamda ishlab chiqarish omillari harajatlari (asosiy 
fondlar va mehnat resurslari)orasidagi bogliqliqqa asoslanadi. U ishlab 
chiqarish omillari orasida ma’lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarishni 
ta’minlab turuvchi proporsiyani aniqlashga borib taqaladi.
31

---

Balanslashtirilganlik (vaqt oraligi) jihati ishlab chiqarish omillari 
sarflarini vaqt bo’yicha taqsimlash va ular o ’zaro bog^iqligida 
erishiladigan samaraga asoslanadi. Asosiy vaqt oralig'i xususiyatlari 
asosiy fondlami qayta tiklash bilan bog‘liq. Vaqt oraligida balanslashishga 
erishish uslubi harajatlar va ular keltiradigan samaraning kechikib kelishini 
hisobga oladigan tenglamalardan foydalanishga asoslangan hamda asosiy 
fondlami, takror ishlab chiqarish jarayonini aniqlovchi vaqt oralig4iga 
bogcliq ko’rsatkichlaming o’sish suratini hisobga olish bilan bog‘liq. 
Ushbu usul asosiy fondlaming qayta ishlab chiqarish jarayonini, vaqt 
oralig‘i xususiyatlarini ifodalovchi, narx indekslarini, kapital quyilmalar 
va asosiy fondlaming tushish va chiqib ketish manbalari va miqdorini 
hisoblash va kechikish usullari bilan farqlanuvchi 
modellar gumhini 
tuzish imkonini beradi.
Balanslashtirilganlikning tarkibiy jihatidan ijtimoiy qayta ishlab 
chiqarishni birinchi va ikkinchi bo’limlari orasidagi proporsiyalar hamda 
tarmoqlararo tarkibiy modellar ishlab chiqarish fondlari, ishlab chiqarish 
qo’yilmalari va mehnat resurslarining tarmoq strukturasini prognozlash 
tizmidan keng foydalaniladi.