Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti e. A. Akramov korxonalar moliyaviy holati

 
22-jadval 
Kreditorlik qarzlari ko‘rsatkichlari (ming so‘m) 
Ko‘rsatkichlar 
Joriy davr 
O‘tgan 
davr 
Dinamika, 
fanz 
1. Qarzlarning umumiy hajmi: 
1000 
800 
125,0 
Shu jumladan:
Muxlatli, 60 kungacha 
Hajmi 
600 
500 
120,0 
Salmog‘i, foiz 
60,0 
62,5 
96,0 
Muxlati o‘tgan 
Hajmi 
400 
300 
133,3 
Salmog‘i, foiz 
40,0 
37,5 
106,7 
Ulardan:
60 kundan 1 yilgacha 
Xajmi 
100 
100 
100 
Salmog‘i, foiz 
25,0 
33,3 
75,0 
1 yildan 3 yilgacha 
Xajmi 
200 
150 
133,3 
Salmog‘i, foiz 
50,0 
50,0 
100,0 
3 yildan oshgan 
Hajmi 
100 
50 
200,0 
Salmog‘i, foiz 
25,0 
16,7 
149,7 
2. Umumiy qarzlardan: 
Ta’minotchilar bilan hisob-kitoblar 
Hajmi 
600 
500 
120,0 
Salmog‘i, foiz 
60,0 
62,5 
96,0 
Olingan avanslar (bo‘naklar) 
Hajmi 
100 
100 
100 
Salmog‘i, foiz 
10,0 
12,5 
89,3 
Mehnatga to‘lov bo‘yicha 
Hajmi 
250 
150 
166,6 
Salmog‘i, foiz 
25,0 
18,7 
133,7 
Boshqa qarzlar 
Hajmi 
50 
50 
100 
Salmog‘i, foiz 
5,0 
6,3 
79,4 
Jadval ma’lumotlariga ko‘ra quyidagi xulosalarga kelish mumkin: 
- kreditorlik qarzlarining ko‘payib borishi ham muhlatli, ham muhlatdan o‘tgan 
qarzlar hisobidan bo‘lgan, lekin muhlati o‘tgan qarzlarning ko‘payishi yuqoriroq 
sur’atda bo‘lgan; 
- muhlati o‘tgan qarzlar tarkibida bir yildan o‘tgan qarzlarning ko‘payishi 

---

81 
korxonada muammoga aylangan. Ayniqsa, shuni ta’kidlash kerakki, muhlati 3 yildan 
oshgan qarzlar 49,9 % ga ko‘paygan. Ma’lumki, kreditorlik qarzlarining tasdiqlangan 
qaytarib berish muddati 3 yil hisoblanadi. Demak, bu korxona boshqa korxonalarga 
nisbatan, iqtisodiy aloqalarni biroz bo‘lsa ham (50 ming so‘m, 100 ming so‘m) 
adolatsizlikka olib boryapti va u korxonalarni moliyaviy holatiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatyapti; 
- kreditorlik qarzlarning asosiy qismi ta’minlovchilarga to‘g‘ri keladi. Bu 
qarzlarning salmog‘i 62,5 % dan 60,0 % ga kamaygan bo‘lsa-da, ular qarzlarning 
yarmidan ko‘pini tashkil etmoqda. Ta’minotchilar bilan aloqalar yaxshilanmasa, 
korxona og‘ir ahvolga tushib qolishi mumkin, chunki ta’minotchilar mahsulot 
bermay qo‘yadi; 
- korxonada mehnatga to‘lov va ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha ham vaziyat yaxshi 
emas. Bu qarzlar 33,7 % ga ko‘paygan. Demak, o‘z vaqtida ish haqi berilmayapti. 
Ko‘rinib turibdiki, korxonada bozorga oidlilikni ko‘tarish maqsadida kerakli 
tadbirlar amalga oshirilishi lozim. 1995 yil 2 mayda qabul qilingan O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning «Xalq xo‘jaligida hisob-kitoblarni o‘z 
vaqtida o‘tkazilishi uchun korxona va tashkilotlarning rahbarlari javobgarligini 
ko‘tarish to‘g‘risida»gi farmoniga binoan, hamma mulk shakllaridagi xo‘jalik 
sub’yektlarida o‘z mahsulotlaritni iste’molchilarga oldindan 15 % ni to‘lovlarsiz 
jo‘natish man qilinganligiga qaramasdan iste’molchilarga mahsulot jo‘natilishi 
davom etayapti. Shu sababli debitorlik qarzlarni alohida sabablar bo‘yicha tahlil 
qilish katta ahamiyatga ega. Kreditorlik qarzlarini ham alohida sabablari bo‘yicha 
tahlil etishning ahamiyati kattadir. 
Shunday qilib, korxonalarning ishchanligini va bozorga oidligini tahlil etish 
bozor munosabatlari talablariga javob berib, uni o‘tkazish moliyaviy tahlilning 
alohida bosqichiga aylanishi qonuniy zaruriyat bo‘lib, bu korxona va tashkilotlarning 
moliyaviy holati tahlilini chuqurlashtirishga va uni har tomonlama ifodalashga 
yordam beradi.