Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. Amonboyev, D. I. Abidova, N. A. Jurayeva turizm iqtisodiyoti

20.2 Turizmda agentlik shartnomalarini tuzish usullari. 
 
Jahon tajribasida tashkilot usullarining agentliklar bilan o‗zaro 
aloqasi va agentlik tarmoqlarining qurilishi tashkil topgan va yaxshi 
ishlangan. Bu murakkab zanjirning hamma xalqalari agentlik shartnoma 
asosida, ba‘zilari odatdagi turlarni sotish shartnomasidan farq qilgan holda 
bir-biriga ta‘sir qiladi. Qoida bo‗yicha agentlik shartnomasida ikkita 
qatnashuvchi bo‗ladi. Mohiyati va ichki tabiatiga ko‗ra agentlik 
shartnomasi ahdnoma topshirig‗iga yaqin, har qanday holatda ham agentlik 
shartnomasi - bu ishlab chiqaruvchi va agent sotuvchi orasidagi ahdnoma 
bo‗lib, agentlik rag‗batlantirish shartlari bo‗yicha turlarni sotish va 
jo‗natish ishlarini amalga oshiradi.
Agentlik bitimini tuzish shartlari har bir davlatning fuqarolik 
kodeksida bo‗ladi va agentlik shartnomalariga topshiriq va komissiya 
ahdnomalari haqidagi qoidalar qo‗llanishi belgilangan. Bunga mos 
ravishda agentlik shartnomasi quyidagi sharoitlarga ega bo‗lishi mumkin; 
- bir tomon (turagent) o‗z nomidan va boshqa tomon hisobiga 
(turoperator) belgilangan yuridik kuchni bajarish majburiyatini o‗z 
zimmasiga oladi; 
- bir tomon (turagent) mukofotlash uchun boshqa tomon (turoperator) 
topshirig‗i bo‗yicha yuridik va boshqa faoliyatlarni o‗z nomidan va 
turoperator (prinsipial) hisobiga bajarish majburiyatlarini oladi. Bunda agar 
turagent turist bilan turni o‗z nomidan sotish bo‗yicha ahdnoma tuzsa, u 
turist oldidagi huquq va majburiyatlariga turist bilan tuzilgan
bitimda turoperator aytilgan yoki aytilmaganligidan qat‘iy nazar, turistga 
turoperator bevosita xizmat qilishidan qat‘iy nazar ega bo‗ladi.
20.3. Turistik shartnomaning zaruriy shartlariga quyidagilar 
kiradi: 
1. Shartnomani nomlash. Ahdnomaviy ish yuritishda hujjatlarni 

---

202 
individuallashtirish qabul qilingan, shuning uchun har bir shartnoma o‗z 
nomi va ro‗yxat raqamiga ega bo‗lishi kerak. Raqamlashda tomonlar ish 
tartibi bo‗yicha kelishadi, masalan, ikkitalik raqam beriladi: bittasi biror 
sherikning ro‗yxati bo‗yicha, keyingisi boshqa sherik ro‗yxatining chiziq 
raqami orqali. 
2. Bitim joyi va sanasi. Shartnoma haqiqiyligini baholash masalasida 
qo‗llanishi mumkin bo‗lgan huquqni aniqlash uchun albatta uning 
imzolanish joyini, shuningdek sanasini ko‗rsatish kerak bo‗ladi (tuzish va 
bajarish). 
3. Shartnoma ishtirokchilarini ta‘riflash (hujjat preambulasida joylashadi). 
Unda quyidagilar ko‗rsatiladi: 
- shartnoma ishtirokchilarining yuridik nomlari; 
- shartnoma matnida eslatish uchun qisqacha nomlash; 
- ro‗yxatga olish haqida guvoxnoma raqami, sana va ro‗yxat raqami; 
- faoliyatning ushbu ko‗rinishdagi litsenziya raqami va uning berish 
sanasi; 
- hujjatni imzolovchi shaxslarning lavozimlari va familiyalari, ismlari, 
shariflari. Agar hujjatni imzolovchi shaxslar topshiriq bo‗yicha harakat 
qilsa, shartnomaga bu shaxslarning qonuniy huquqqa ega ekanliklarini 
tasdiqlovchi hujjatlar (masalan, notariusda tegishlicha rasmiylashtirilgan 
ishonch qog‗ozi) qo‗shib qo‗yiladi. Bu ishonch qog‗ozi shartnomaning 
ajralmas qismi hisoblanadi. Ishonch qog‗ozining asl nusxasi sherik 
shartnomasining boshqa namunalariga ko‗chirmalar qo‗shib qo‗yiladi. 
Ilovada shartnomaning qaysi nusxasiga ishonch qog‗ozining asl nusxasi 
qo‗shib qo‗yilgani va u sheriklarning qaysi birida joylashganligi 
ko‗rsatiladi; 
- matnda eslatilgan tomonlarni birgalikda nomlash (masalan, nomlangan 
tomonlarni birgalikda sheriklar, ishtirokchilar va boshqalar, lekin har doim 
bir xil nomlanadi