Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti “Menejment va Marketing kafedrasi

Statistik ko’rsatkich
Darajasiga qarab
Aniqlash usuliga ko’ra
Hodisa birliklarini qamrab olishiga ko’ra
Makroiqtisodiy kursatkichlar
Jamlama ko’rsatkichlar
Hosilaviy ko’rsatkichlar
Mutloq son
Mutloq qiymat
Mutloq
Nisbiy
Mikroiqtisodiy ko’rsatkichlar
Individual
Guruhli
Umumiy
O’rtacha

Hududlar	2018	2019	2020	2021
O‘zbekiston Respublikasi	768 520	814 960	841 817	905 211
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	40 108	41 137	39 286	40 272
Andijon	72 387	77 603	81 425	84 664
Buxoro	40 338	41 141	41 555	43 173
Jizzax	33 801	36 457	38 118	41 313
Qashqadaryo	81 919	86 728	90 330	97 079
Navoiy	21 595	22 770	23 888	26 576
Namangan	66 490	71 830	74 720	79 968
Samarqand	98 909	100 656	101 414	110 455
Surxandaryo	68 259	72 680	74 658	80 975
Sirdaryo	18 349	20 744	21 053	23 244
Toshkent	59 300	64 086	65 954	72 659
Farg‘ona	81 414	87 751	93 037	99 146
Xorazm	40 103	41 092	41 978	42 653
Toshkent sh.	45 548	50 285	54 401	63 034

Tug`ilganlar soni-jami
Statistik kuzatish, jamlash va guruhlash amalga oshirilgandan so’ng o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarning hajmini, miqdorini, darajasini taʼriflovchi bir qator ko’rsatkichlarga ega bo’lamiz. Bunday ko’rsatkichlar boshlang’ich hisob maʼlumotlari asosida umumlashtirilgan va qayta ishlangan miqdorlar bo’lib, ular:
• mutlaq;
• nisbiy;
•o’rtacha ko’rinishda bo’lishi mumkin.
Statistik kuzatish natijasida dastlab mutlaq sonlar olinadi, so’ngra shu sonlar asosida nisbiy va o’rtacha miqdorlar hisoblab chiqiladi.
Mutlaq miqdorlar kuzatilayotgan miqdor birliklarini qo’shish
yoki ayirish yo’li bilan aniqlanadi. Birinchi holda mutlaq miqdorlar
„bir“, „ikki “, „uch” „to’rt“ va hokazo tartibda sanaladi va aniqlanadi.
Ikkinchi holda mutlaq miqdorlar
bevosita o’lchash yordamida aniqlanadi.
masalan, etishtirilgan sabzavot va poliz ekinlarining miqdori.
Mutlaq miqdorlar umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarning bir turidir. Statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash natijasida o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarning hajmini, sonini, darajasini va uchrashish tezligini xarakterlovchi miqdorlarga ega bo’lamiz. Bunday miqdorlar mutlaq miqdorlar deyiladi.
Masalan, O’zbekistonning territoriyasi 448,978 ming kvadrat km., aholisi 35 603 443 kishi, Respublikamizda 240 mingdan ortiq korxonalar. Bularning hammasi mutlaq miqdorlardir.
Mutlaq miqdorlar ikki usulda aniqlanadi yoki hosil qilinadi: kuzatish ma’lumotlarini jamlash va maxsus hisob-kitob.
To’plam birliklari kuzatishdan o’tgandan so’ng, ularni bir-biriga qo’shsak yoki ayirsak to’plam birliklari soni aniqlanadi. Bunday ko’rsatkichlar son miqdorlar deyiladi. Ayrim hodisalar sanash bilan emas, o’lchash yo’li bilan chiqariladi. Masalan, sotilgan tovar miqdori, qazib olingan oltin va h.k. Bunday ko’rsatkichlar hajm miqdorlar deyiladi.
Hisob kitob yo’li. Masalan, do’konda sotilgan tovarlar hajmini shu usul bilan ham aniqlash mumkin. Buning uchun bizga oy boshidagi tovar qoldig’i summasi, kelib tushgan tovarlar summasi va oy oxiridagi summa aniq bo’lishi kerak. Ma’lumki, oy boshidagi qoldiq (Ob) bilan kelib tushgan tovarlar (Tk) yig’indisi, sotilgan (Ts) tovarlar bilan oy oxirida qolgan qoldiq (Oq) yig’indisiga tengdir:
Ob+Tk=Ts+O q, bu erdan Ts=Ob+Tk-Oq
Ifodalanishiga qarab mutlaq miqdorlar:
Yakka mutlaq miqdoqlar statistic kuzatish jarayonida olinib, boshlang’ich hisob va kuzatish hujjatlarida qayd qilinadi. Bunday miqdorlar kuzatilayotgan to’plamning alohida birliklarini tavsiflaydi va statistik tekshirish uchun
manba bo’lib hisoblanadi.
Masalan: Guruhdagi har bir talaba, zavoddagi har bir ishchining olayotgan ish haqi va h.k.