Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov

o ’mini ikkinchisining mahsuloti bosa oladigan joylanda ko’zga tashlanadi. Ko’pgina
qishloq xo’jaligj mahsulotlariga talab yakka ravonligi aks ettiradi. Shunday qilib,
narxlardagi o ’zgarishlar talab va taklifga muvofiq ko’tarilib-pasayib turadi,
mahsulot ishlab chiqaruvchilar xohishi bilan narx belgilanmaydi.
Azaldan talab darajasi narxlaming eng yuqori chegarasini ko’rsatadi, ya’ni
bu chegaradan yuqorida tovar ayirboshlash umuman mumkin bo’lmaydi. Ammo
iste’molchilar mahsulotni xayolidagj yagona qat’iy narxda izlaydi. Marketologning
vazifasi ham bozor belgilaydigan chegaralar doirasida maqbul narxlami topish
hisoblanadi. Ko’pgina firmalar bozorlardagi turli narxlami tadqiq etish va
tekshirish, o ’rinbosar tovarlar narxi darajasini raqiblar narxni o ’rganish yo’li
bilan statistik tahlil qilish usuli, grafik ekspert baholovchi usullaridan foydalanib,
talab o ’zgarishini o ’ldhashni o ’tkazishga intiladi.
M a’lumki, xarajatlar ishlab chiqarish hajmining ko’payishi yoki kamayishi
bilan bog’liq holda o ’zgarish-o’zgarmasligia qarab doimiy, shartli-doimiy,
o ’zgaruvchan turlaiga bo’linadi. Doimiy xarajatlar chiqarilgan mahsulot hajmiga
qarab o ’zgarmaydi. Bu xarajatlar tarkibiga qurilma va asbob-uskunalar
amortizatsiyasi, mulk solig’i (daromad soligi), qo’shimcha xarajatlar va boshqa
chiqim turlari kiradi.
O ’zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish hajmiga bog’liq holda o ’zgarib
boradi, unga xom-ashyo, materiallar, ish haqi va boshqalar kiradi. Shartli-
doimiy xarajatlar boshqarish bilan b og’liq ayrim xarajatlar, yordamchi
materiallar olishga ketadigan chiqimlar va boshqalar kiradi.
T o’liq xarajatlar jami doimiy va o ’zgaruvchan xarajatlar yig’indisidan
tashkil topadi. Shuningdek, ishlab chiqarishning chegaralangan