Toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi qadimgi dunyo falsafasida ontologik bilimlar

Qadimgi Xitoyda falsafa maktablarining borliq haqidagi 
 ta’limotlari 
Qadimgi xitoyda markazlashgan davlatchilikning kuchsizlanishi oqibatida 
markaziy boshqaruv 
ma’muriyatning turli soha 
vakillari (joylardagi 
hukmdorlarga ta’sir etish uchun) falsafiy maktablar tashkil etishga kirishdilar 
(1-ilova). Tashkil etilgan maktablar esa, umumiy “Szya” deb nomlana boshladi.
Bu nomlash o‘z vaqtida ularning jamiyatdagi xususiy maqomini belgilab berar 
edi. “Szya” So‘zining asli mohiyati ham “uy”degan ma’noni anglatadi.
1. Konfusiychilik maktabiga olim – intellektual salohiyat egalari va 
hunarmandlar asos solgan bo‘lib, ularning asosiy maqsadi Konfusiy g‘oyalarini 
1
Китайско –русский словарь / 2004. С.832. 

---

targ‘ib qilish va uni rivojlantirish bo‘lgan.shu ma’noda ularning amaliy 
faoliyatida insonparvarlik (Jen) g‘oyalarini targ‘ib qilish bosh masala bo‘lgan.
2. Lao zi asos solgan Dao maktabi. Bu maktabga tarki dunyochilik qilgan 
darveshlar, muvofaqqiyat va mag‘lubiyat, mavjudlik va halokat, qayg‘u va 
baxt, qadimiylik va zamonaviylik yo‘li (Doa)to‘g‘risida yilnomalar tuzish 
tufayli “pokizalik va bo‘shliq”, “kamsitilish va zaiflashish” orqali “shohona 
san’at” o‘z-o‘zini saqlashga yetishgan xronografiya muassasalaridan chiqqanlar 
yaratishgan.
3. In va Yan (zulmat va yorug‘lik) maktabini, (dunyoni tashkil etuvchi, 
boshlovchilar) osmon belgilari, quyosh, oy, yulduzlar, koinot mo‘ljallari, vaqt 
almashuvini 
kuzatuvchilar 
- 
astronomiya 
muassasalaridan 
chiqqanlar 
yaratganlar. 
4. Legizmni, “odob-axloq asosidagi” boshqaruvni (Li) mukofotlar, jazolar, 
muayan qonunlar bilan to‘ldirgan, sud muassasalaridan chiqqanlar yaratishgan.
5.“Ismlar”maktabini, faoliyatlari qadimda mansab va marosimlardagi 
nominallik va reallik mos kelmaganligi bois ularni muvofiqlashtirish bilan 
bog‘liq bo‘lgan, marosimlar muassasasi vakillari yaratishgan. 
6. Moizm maktabiga tejamkorlikni, “ko‘p narsani o‘z ichiga oluvchi 
muhabbat” (Szyan ay)ni “loyiqlarini”(syan) ilgari surishni navyam (guy) qadr - 
qimmatni biluvchi va uni hurmat qiluvchi, (min) “oldindan taqdirga bitilgan” va 
“bir xillikni” inkor etuvchi ibodatxona qorovullaridan chiqqanlar asos solishgan.