Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti sharq mamlakatlari iqtisodiyoti, siyosati va turizm fakulteti

1.2 Saudiya Arabistoni va Turkiya Tashqi siyosatining shakillanish bosqichlari

Saudiya Arabistoni. (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) — Osiyoning janubi-gʻarbida joylashgan davlat. BMT aʼzosi Arabiston yarim orolning taxminan 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoʻltigʻidagi qator qirgʻoqboʻyi orollarni egallaydi. Maydoni 2,25 million km². Aholisi 23,5 Saudiya Arabistoni, (Saudiya Arabistoni Qirolligi) Saudiya Arabistoni Podshohligi mln. kishi (2002). Bulardan 5,3 mln. kishi mamlakat fukarosi hisoblanmaydi. Poytaxti Er-Riyod shahri. Maʼmuriy jihatdan 14 viloyatga boʻlinadi. Saudiya Arabistoni - mutlaq teokratik monarxiya. Davlat boshligʻi -podshoh, ayni vaqtda bosh vazir va qurolli kuchlar oliy bosh qoʻmondoni hamdir. U hukumat (Vazirlar Mahkamasi) ni tuzadi. 1992 yil 1 martda podshoh farmoni bilan 4 yillik muddatga Shoʻro (Maslahat) Kengashi tashkil etilgan. 1997 yilda Shoʻro Kengashi aʼzolarining soni 60 kishidan 90 kishiga yetkazildi. Podshoh Shoʻro Kengashini tarqatib yuborishi va kayta tuzishi mumkin. Podshoh vazirlarni tayinlash, hukumatni tarkatib yuborish va yangidan tuzish vakolatiga ega. Hukumat, asosan, podshoh oila aʼzolaridan tuziladi. Siyosiy partiya va kasaba uyushmalari faoliyati rasman man etilgan. Aholisining 90% ini arablar tashkil qiladi. Hindlar, misrliklar va pokistonliklar, bir necha yuz ming eronlik, fillipinlik, bangladeshlik, yamanlik, indonez, sudanlik, suriyalik, iordaniyalik va boshqa ham yashaydi. S.A.da 200—800 ming oʻzbek istiqomat qiladi, deb hisoblanadi.¹³ Yirik qabila birlashmalari — unayza va shammar; qabilalar — harb, mutayr, huzayl, kaxtan, juhayna, muahib, shararat, manasir, banu asad, tanuh, quraysh, banu shaybon. Rasmiy til — arab tili; ingliz tili ham keng tapqalgan. Davlat dini — islom. Islom dinining muqaddas ziyoratgoh shaharlari — Makka va Madina Saudiya Arabistoni dadir. Har yili bu shaxdrlarda 2 mln. dan ortiq musulmon xaj va umra safarida boʻladi. Shahar aholisi 80,2%. Yirik shaharlari — Ar-Riyod, Jidda, Makka, Madina.¹⁴

Saudiya Arabistonining tashqi aloqalari Saudiya Arabistoni va dunyoning boshqa mamlakatlari o'rtasidagi diplomatik va savdo munosabatlaridir. Saudiya Arabistonining tashqi siyosati neft eksport qiluvchi Fors ko‘rfazi davlatlari bilan hamkorlikka, arab dunyosining birligiga, islom birdamligiga va Birlashgan Millatlar Tashkilotini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Amalda, so'nggi yillarda asosiy tashvishlar AQSh va Turkiya bilan munosabatlar Saudiya Arabistonining Yamanga aralashuvi, Isroil-Falastin mojarosi, Iroq, Eron Islom Respublikasidan tahdid va neft narxining ta'siri bo'ldi. Saudiya Arabistoni musulmon mamlakatlariga rivojlanish uchun katta miqdorda yordam beradi. 1986 yildan 2006 yilgacha mamlakat yordam sifatida 49 milliard funt sterling ajratdi. Qo'shilmaslik harakati a'zosi bo'lsa-da, Saudiya Arabistoni AQSh bilan birlashgan va Misr, Iordaniya va Fors ko'rfazidagi arab davlatlaridan tashkil topgan arab davlatlarining "G'arbparast lageri"ga yetakchilik qiladi. Saudiya Arabistoni va AQSh yaqin strategik ittifoqchilar va hamkorlardir. Biroq, Obama ma'muriyatining so'nggi yillarida munosabatlar ma'lum bir pasayish guvohi bo'ldi, ammo Saudiya qirollik oilasi bilan yaqin aloqalar o'rnatgan prezident Donald Tramp saylanganidan keyin mustahkamlandi. Sunniy islom Saudiyaning asosiy dinidir. Xitoy va Saudiya Arabistoni asosiy ittifoqchilar bo'lib, so'nggi o'n yilliklarda ikki davlat o'rtasidagi munosabatlar sezilarli darajada o'sib bormoqda. Saudiya Arabistoni aholisining aksariyati Xitoy haqida ijobiy fikr bildirishgan. OPEKning asoschisi sifatida Saudiya Arabistonining uzoq muddatli neft narxlari siyosati narxlarni barqaror va mo''tadil darajada ushlab turishdan iborat edi - bu katta miqdorda daromad olish uchun etarlicha yuqori, lekin neft import qiluvchilar orasida muqobil energiya manbalarini rag'batlantirish yoki neft narxini xavf ostiga qo'yadigan darajada yuqori emas. ko'pgina moliyaviy aktivlari joylashgan va Saudiya hukumatiga siyosiy va harbiy yordam ko'rsatadigan G'arb mamlakatlari iqtisodiyoti. Buning asosiy istisnosi 1973 yilgi neft inqirozi paytida Saudiya Arabistoni boshqa arab neft davlatlari bilan birgalikda AQShga Isroilni qo'llab-quvvatlashni to'xtatish uchun bosim o'tkazish uchun neft ta'minotiga embargo qo'ygan edi. Saudiya Arabistoni OPEK, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Arab Ligasi kabi bir qancha ko'p millatli tashkilotlarning asoschisi hisoblanadi. U, shuningdek, bosh qarorgohi Saudiyada joylashgan Ko'rfaz hamkorlik kengashi, Musulmon Jahon Ligasi, Islom hamkorlik tashkiloti va Islom taraqqiyot bankining ta'sischi a'zosidir. Mamlakat Xalqaro valyuta jamg'armasi, Jahon bankida muhim rol o'ynaydi va 2005 yilda Jahon savdo tashkilotiga a'zo bo'ldi. Saudiya Arabistoni so'nggi paytlarda tashqi va xavfsizlik siyosati nuqtai nazaridan uchta sababga ko'ra ancha faollashgan: 2010 va 2011-yillardagi arab qo'zg'olonlari, Obama ma'muriyatining siyosati va neft narxining qulashi bo’ldi.