Тошкент давлат шарқшунослик унверситети

2. Қўлланиш доираси ва усуллари бўйича.
Валюта таснифи учун яна бир асос бу қўллаш доираси ва усули, қайси валютанинг еркин алмаштириладиган, қисман конвертация қилинадиган ва алмаштирилмайдиган бўлинганига қараб.
Эркин алмаштириладиган валюта - (инглизча қаттиқ валюта) - еркин ва муддациз бошқа валюталар ва халқаро тўлов воситаларига ҳар қандай шаклда ва барча турдаги операцияларда еркин алмаштириладиган пул бирликлари.
Олтин стандарти даврида еркин олтинга алмаштирилиши мумкин бўлган валюта автоматик равишда конвертация қилинадиган бўлди. 70-йилларнинг бошларида барча валюталарнинг олтин таркиби ва уларнинг олтин тенгликлари бекор қилинганидан сўнг, конвертация деганда еркин сотилиши ва сотиб олиниши, мавжуд курс бўйича алмашинуви, ҳар хил молиявий активларни яратишда ишлатилиши тушунилади.
Халқаро валюта жамғармаси мамлакатнинг валютасини еркин алмаштириладиган валюта сифатида қабул қилади ва ундан фойдаланишга рози бўлади. Бу шуни англатадики, еркин алмаштириладиган валюта халқаро ва банк операцияларининг барча турларида, ҳам резидентлар томонидан ишлатилиши мумкин.
Эркин алмаштириладиган валютанинг амалда амал қилиши ҳар қандай валюта чекловлари йўқлигини англатади.
Валютани конвертация қилиш даражаси бевосита мамлакатнинг иқтисодий салоҳиятига, унинг ташқи иқтисодий фаолияти даражасига, ички пул муомаласининг барқарорлигига, миллий товар ва пул бозорлари ва капитал бозорларининг ривожланиш даражасига боғлиқ. Бундан ташқари, конвертацияни таъминлашнинг зарурий шарти - бу мамлакат марказий банкининг миллий валютасини АҚШ долларига ёки чет эл валютасининг ҳар қандай саватига нисбатан мақбул даражада ушлаб туриш учун валюта интервенцияларида доимий иштирок етиши.
Қисман конвертация қилинадиган валюта (инглизча қисман конвертация қилинадиган валюта) - бу муайян егалар, шунингдек алмашинув операцияларининг айрим турлари учун кўпроқ ёки камроқ чекланган давлатларнинг миллий валютаси. Ушбу валюта тури фақат баъзи хорижий валюталарга алмаштирилади ва барча ташқи савдо операцияларида қўлланилмайди. Ушбу гуруҳга ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларнинг валюталари киради. Конвертация даражаси давлат томонидан махсус қонун ҳужжатларида белгиланади. Қонунда миллий валютани алмаштириш мумкин бўлган хорижий валюталарнинг тартиби ва рўйхати, шунингдек бундай алмаштиришнинг миқдорий ифодаси, валюта бозорларида валюта сотиб олиш ва сотишга йўл қўйилади, бундай операциялар субъектлари доираси кўрсатилади. Қонунда шунингдек, валюта операцияларини чеклаш даражаси ва даражаси, уларни амалга ошириш шартлари ва тартиби тартибга солинади. Биринчидан, бу ташқи савдо операциялари, хорижий валютани сотиб олиш ва сотиш, валюта ҳисобварақларини очиш ва бошқаларга тегишли.
Шахслар доираси ва валютадан фойдаланиш билан боғлиқ операцияларнинг кенглигига қараб ташқи конвертация тушунчаси ҳам алоҳида ажралиб туради, бу фақат хорижий жисмоний ва юридик шахсларга тегишли бўлиб, фақат жорий ҳисоб-китобларда қўлланилади.
Шунингдек, миллий валютанинг ички конвертацияси тушунчаси мавжуд бўлиб, бу мамлакат фуқаролари ва ташкилотлари учун миллий валюта учун хорижий валютани сотиб олиш ва ташқи савдо операцияларини чекловларсиз тўлаш имкониятини англатади. Хорижий валютага кучли инвестицияларсиз, айниқса амалга оширишнинг дастлабки босқичида, ички конвертацияни амалга ошириш мумкин емас. Масалан, Полша злотиясининг ички конвертациясини жорий қилиш учун муҳим валюта ёрдами кўрсатилди.