Тошкент давлат шарқшунослик унверситети

4. Бозордаги валютанинг позициясига кўра.
Валютани юқорида айтиб ўтилган "заиф" ва "кучли" га яна бир таснифи мавжуд. Бу ҳақида айирбошлаш курси ва валютанинг мавқеи ўртасидаги боғлиқлик валюта бозори.
Бундан ташқари, ушбу атамалар кўпинча халқаро миқёсда заиф деб аташ мумкин бўлмаган валюталарга нисбатан қўлланилади. Шундай қилиб, анъанавий равишда, Европа Иттифоқида "кучли" валюталар: немис маркаси, Британия фунт стерлинги, Швейцария франки, Голландия гилдияси ва "заиф" - француз франки, италян лираси, Белгия франки. Жаҳон валюта бозорида валюталарни тартибга солиш бироз бошқача: АҚШ долларлари ва япон иенаси "кучли" валюталарга қўшилади ва бошқа барча валюталар уларга нисбатан "заиф" деб ҳисобланади.
Айирбошлаш курси бошқа мамлакатнинг пул бирликларида ифодаланадиган бир мамлакатнинг пул бирлигининг қиймати сифатида белгиланади. Айирбошлаш курси товарлар ва хизматлар савдосида, капитал ва кредитлар айирбошлашда валюталарни алмашиш учун зарурдир; жаҳон товар бозорларидаги нархларни, шунингдек турли мамлакатларнинг нарх кўрсаткичларини таққослаш; фирмалар, банклар, ҳукуматлар ва жисмоний шахсларнинг хорижий валютадаги ҳисобларини даврий қайта кўриб чиқиш учун.
Айирбошлаш курси - бу икки валютанинг ўзаро нисбати, масалан 1 АҚШ доллари учун 100 иена ёки 1 АҚШ доллари учун 16 Россия рубли.
Гипотетик равишда бешта валюта курслари тизими мавжуд:
Бепул ("тоза") сузиш;
Қўлда сузиш;
Рухсат этилган курслар;
Мақсад зоналари;
Гибрид алмашинув курси тизими.
Шундай қилиб, еркин сузувчи тизимда валюта курси бозор талаб ва таклифининг таъсири остида шаклланади. Бундай ҳолда, форех бозори мукаммал бозор моделига енг яқин: талаблар ва таклифлар бўйича иштирокчилар сони жуда катта, ҳар қандай маълумот тизимда тезкор равишда узатилади ва бозорнинг барча иштирокчилари учун мавжуд бўлади, марказий банкларнинг бузувчи роли аҳамияциз ва беқарор.
Бошқариладиган навигация тизимида талаб ва таклифдан ташқари, мамлакатларнинг марказий банклари, шунингдек, вақтинча бозордаги бузилишлар ҳам валюта курсига кучли таъсир кўрсатмоқда. Рухсат этилган ставка тизимига мисол 1944-1971 йиллардаги Бреттон-Вудс пул тизими.
Мақсадли зоналар тизими қатъий белгиланган курслар ғоясини ишлаб чиқади. Унинг мисоли - Россия рублининг АҚШ долларига нисбатан 1 АҚШ доллари учун 5,6-6,2 рубл қийматида ўрнатилиши. Бундан ташқари, Европа пул тизимида иштирок етувчи мамлакатларнинг валюта курсларининг ишлаш режимини ушбу турга боғлаш мумкин.
Ва ниҳоят, гибрид алмашинув курслари тизимига мисол замонавий валюта тизими бўлиб, бунда валюта курсини еркин алмаштирадиган, барқарорлик зоналари ва бошқалар мавжуд. Амалдаги турли мамлакатларнинг валюта курсларининг батафсил рўйхати, масалан, ХВЖ нашрларида. Кўп валюта курсларини турли мезонларга кўра таснифлаш мумкин.