Toshkent davlat texnika universiteti «neft va gaz konlarini ishga tushirish va ulardan foydalanish» kafedrasi «neft va gaz qazib olish texnika va texnologiyasi»

6.3. Polimerlarning suvdagi eritmasi yordamida neftni siqib chiqarish.
Bunday usulda asosan poliakrilamidning (PAA) neytrallangan ohaqli eritmasidan foydalaniladi. Ma’lumki, suvga PAAning qo‘shilishi suv qovushqoqligini oshirishga olib keladi. Natijada neftning suvga nisbatan qovushqoqligi past bo‘lgach, suvning siqib chiqarish xususiyati ortadi. Shunday holatda siqib chiqarish fronti barqarorligi ortadi va ko‘proq neft qazib olish imkoni paydo bo‘ladi. Bunday usulni yuqori qovushqoqlikka ega bo‘lgan neftlarda qo‘llash (10—50 mPa·s) maqsadga muvofiqdir. Suvning qovushqoqligi ortganligi natijasida haydovchi quduqlarning suyuqlik qabul qilish xususiyati kamayishini inobatga olib, hamda qatlamda siquvchi agent harakatining qiyinlashuvini ham ko‘zda tutgan holda bu usulni o‘tkazuvchanligi anchagina yaxshi bo‘lgan kollektorlarda (0,1 mkm dan ortiq), asosan g‘ovakli kollektorlarda qo‘llash lozimdir. Shuni e’tiborga olish lozimki, sizilish jarayonida polimerlarning bir qismi g‘ovaklar devorida qolib ketadi. Shuning uchun suvga to‘yinganlik 8-10% dan ortiq bo‘lmagan va oz miqdorda gillar mavjud kollektorlarda, hamda qatlam harorati 70-80^oC bo‘lgan holatlarda bu usulni qo‘llash maqsadga muvofiq.
6.4. Mitsilyar eritmalar bilan neftni siqib chiqarish.
Mitsilyar eritmalarda bir suyuq faza orasiga ikkinchi suyuq faza kirgan bo‘ladi. Fazalardan biri aksariyat suv bo‘lib, ikkinchisi uglevodorodlardan iborat. Aksariyat ikki turdagi mikroemulsiya mavjud bo‘ladi, uglevodorod suvda joylashgan yoki suv uglevodorod orasida joylashgan holatda bo‘ladi. Mikroemulsiyaning barqarorligini aksariyat sirt-faol moddalari yordamida hosil qilinadi. Mitsilyar eritmalar bilan neftni chiqarish jarayonida yuqori neft beraolishlikka asosan quyidagilar hisobiga erishiladi:
- fazalar chegarasida yuza tarangligini anchagina kamaytirish hisobiga;
- siqib chiqariluvchi va siquvchi suyuqlik va muhitning qovushqoqligini boshqarish;
- kollektorlarning o‘tkazuvchanlik xususiyatini qoldiq neftga ta’sir qilish bilan oshirishga erishish;
- siqib chiqaruvchi muhitga qovushqoq, elastik xususiyatlar berish hisobiga;
Mikroemulsiya deb atalayotgan mitsilyar eritmalar yuqorida ko‘rsatilganlardan tashqari ho‘llanish burchagiga ta’sir ko‘rsatadi va emulsiya tarkibiga qarab bu ko‘rsatgich o‘zgarishi mumkin.
Mikroemulsiyalar odatda tiniq suyuqlikdan iborat bo‘ladilar va ularda kaogulyatsiya hodisasi sodir bo‘lmaydi, ular o‘z tarkibiga qarab gidrofil yoki gidrofob holatida bo‘lishi mumkin. Mikroemulsiyaning barqarorligi ko‘p narsalarga bog‘liq bo‘lishi mumkin, lekin shulardan eng asosiysi kamponentlarning tuzilmasidir. Eritmaning konsentratsiyasi va komponentlar tuzilmasiga qarab emulsiyalarning ma’lum harorat orasida barqarorligi ta’minlanishi, yoki inversiya hodisasi ro‘y berishi mumkin (orqaga qaytish - inversiya). Ko‘plab laboratoriya va kondagi tadqiqotlar natijasida quyidagilarni qayd qilish mumkin bo‘ladi:
1. Mitsilyar eritmalar terrigen kollektorlarda karbonat kollektorlarga nisbatan muvaffaqiyatliroq qo‘llanishi qayd etiladi. Kollektorlarning turli tumanligi juda katta bo‘lmasligi taqozo etiladi. Maksimal o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti bilan o‘rtacha o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti orsidagi farq 3-4 martadan ortmasligi lozim. O‘rtacha o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti 50 mkm² dan kam bo‘lmasligi maqsadga muvofiqdir. Qatlamda tuzlar miqdori minimal darajada bo‘lgani ma’qul.
2. Iqtisod nuqtai nazaridan qatlamni qoldiq neftga to‘yinganlik darajasi 25 - 30% dan ortiq bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Neftga to‘yinganlik darajasi qancha ko‘p bo‘lsa, olinadigan natija shuncha yaxshi bo‘ladi.
3. Yuqori qovushqoqolikka ega bo‘lgan neftlarda qo‘llaniladigan mitsilyar eritmalar neftni chiqarish jarayonini juda pasaytirishi va qatlamga suyuqlik haydash texnologiyasini murakkablashtirishi mumkin. Shu nuqtai nazardan kelib chiqqan holda qo‘llanishi lozim bo‘lgan neftlar qovushqoqligi 2-3 dan 10-20 mPa*s orasida bo‘lgani ma’quldir.
4. Qatlam suvlarining sho‘rligi eritmaning tarkibini o‘zgartirishi, barqarorligini kamaytirishi va fazalarga bo‘linishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun qo‘llaniladigan sharoitda tuzlarning miqdori 4—5% dan ortmasligi maqsadga muvofiqdir.
5. Mitsilyar eritmalarning barqarorligi harorat ortgan sari pasayishi mumkin, shuning uchun uning qo‘llanishi 65-75^oC haroratdan ortmasa yaxshi natijalarga erishiladi.
6. Mitsilyar eritmalar qo‘llaniladigan mahsuldor qatlamining chuqurligi 1500-1800 m dan ortmasligi taqozo qilinadi.
7. Quduqlar to‘rining joylashuvi shu tadbirlar bajariladigan joylarda tekis qatorli bo‘lsa, maqsadga muvofiqdir.
8. Mitsilyar eritmalarning uzoq muddat neft bilan birga qolib ketmasligi uchun neftni olish sur’ati jadal bo‘lishlikni toqozo etadi.