ziddiyatsizlik o‘zining birinchi tahririda ancha omonat mavqega ega.
Keyinroq ilgari surilgan fallibilizm tamoyili ziddiyatsizlik imperativining aynan cheklanganligiga qarshi qaratilgan. Ilmiylik mantiqiy
mezonining unsuri sifatidagi to‘liqlik talabida ham jiddiy kamchiliklar6 ko‘zga tashlanadi. Semantik va sintaksik to'liqlik -faol о‘zgaruvchi va
tinimsiz rivojlanuvchi dunyo borlig'i emas, balki borliqni har
tomonlama tavsiflash idealidir. Mustaqillik talabi bilan bir aksiomadan
boshqa aksiomani keltirib chiqarish mumkin emasligi va fanda soddalik
tamoyiliga rioya qilish sharti bog'lanadi. Biroq mustaqillik mantiqiy
mezon unsuri sifatida pirovard natijada olimlarning yoki bu hisoblash
tizimini asosiy deb qabul qilish borasidagi kelishuvi, konvensiyasiga
borib taqaladi.
Izchillik mezoni ham fanda muhim ahamiyat kasb etib, obyektivlik
mezoniga kiradi. E.Agatstsi ilmiy izchillikni «ilmiy fanning barcha
qoidalari asoslangan va mantiqan to‘g‘ri bo‘lishi lozimligini nazarda
tutuvchi shart»1, deb ta’riflaydi.
Ba’zan tabiat qonunlari biron-bir narsa tan olinmaydigan, balki rad
etiladigan taqiqlar bilan taqqoslanadi. Masalan, energiyaning saqlanish
qonuni «Abadiy dvigatel mavjud emas» qabilidagi fikr bilan ifodalanadi.
Biz qonun bilan taqiqlanuvchi hamma narsa mavjud emasligiga,
«yo‘qlik mavjud emas, hech qachon mavjud bo‘lmagan va mavjud
bo‘lishi mumkin emas»ligiga ishonch hosil qilish uchun butun dunyoni
to‘la o‘rganishga qodir emasmiz, shu sababli ilmiylikning empirik
mezoni falsifikatsiyalash taomili bilan bog‘lanadi.Falsiflkatsiya -
gipoteza yoki nazariyaning soxtaligini klassik mantiq qoidalari
yordamida aniqlovchi metodologik tamoyil. Falsiflkatsiya qilish
chog‘ida tizim qaysi shartlarda falsifikatsiyalanadi deb hisoblash
mumkinligini ko'rsatuvchi ilmiy qoidalar ta’riflanishi lozim.
Falsiflkatsiya empirik xususiyatga ega bo'lgan falsifikatsiyalanuvchi
gipotezaga asoslanadi. Shu sababli ilmiylikning uzil-kesil mezonini
topish va e’lon qilishga harakat qiluvchi yondashuv noto‘g‘ridir. Bunday
mezon mutlaq va notarixiy boMadi, chunki fan va amaliyot
rivojlanishining muayyan tarixiy shakli bilan bog'lanmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
