Toshkent davlat transport universiteti iqtisodiyot fakulteti “buxgalteriya hisobi”

Moliyaviy hisobning mohiyati va asosiy vazifalari
Moliyaviy hisob yordamida mavjud moddiy qiymatliklar, pul mablag'larining harakati katiladi va nazorat qilmadi, mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish bilan bog'liq xarajatlar aniqlanadi, xo'jalik faoliyatining moliyaviy natijalari va korxonaning umumiy mulki haqidagi motlar topiladi.Moliyaviy hisob har qanday tizimda ham quyidagi uchta funktsiyani bajaradi: 1) axbomt berich, 7) nazorat qilah, 3) boshqaruv echimlarini ishlab chiqish Bu funktsiyalarm bajarishda moliyaviy hisob har xil usullardan foydalanishi mumkin. Shuningdek, moliya hisobi har xil timory tizimlarda muayyan fizimning maqsadiga qarab har xil vazifalarni bajarishi mumkin.Moliyaviy hisobning asosiy vazifalarini tushunib olish uchun uning ob'ektlarini bilib olish loom boladi. Ushbu ob'ektlar quyidagi 4 ta guruhdan tashkil topgan.1. Korxona mablag' (resurs)lari: mehnat vositalari, tovar-moddiy boyliklar, pul mablag'lari, tayyor mahsulot, ustav fondi (kapitali), boshqa har xil fondlar kelgusidagi xarajatlar va to'lovlar rezervi, korxonalar foydasi hisobidan tashkil qilingan har xil zaxira va hakozolar. Bu mablag'lar korxonaning ishlab chiqarish jarayoni uchun tegishli sharoit yaratib beradi.2. Korxonalarda sodir bo'layotgan muhim jarayonlar: tovar-moddiy boyliklarni tayyorlash, mahsulot ishlab chiqarish, tayyor mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar realizatsiyani, kapital qurilish va boshqa jarayonlar 3. Hisoblashish muomalalari: byudjet, mol etkazib beruvchi va pudratchilar, xaridorlar, ishchi va xizmatchilar, davlat banki va boshqa banklar hamda boshqa tashkilot va shaxslar bilan hisoblashishlar.Korxona xo'jalik faoliyatining moliyaviy natijalari jamoaning daromadı, foyda va zararlari.
Ushbu ob'ektlarni oʻrganish va nazorat qilish jarayonida uning vazifalari yuzaga keladi. Hozirgi davr talabidan kelib chiqqan holda moliyaviy hisob oldiga qo'yilgan talablar asosan quyidagilardan iborat:

• 
  qat'iy bir xillik (unifikatsiyalanganlik);
  
• 
  ishlab chiqarish topshiriqlarining bajarilishini aks ettiradigan ko'rsatkichlarga asoslanishi;
  
• 
  soliq solish bazasini va byudjetga boshqa ajratmalarni to'g'ri hisoblash.
  

Jamiyatda moliyaviy hisob ma'lumotlaridan juda keng miqyosda foydalaniladi. Ushbu foydalanuvchilar o'z navbatida uchta guruhga boʻlinadi.

• 
  korxona boshqaruvchilari,
  
• 
  moliyaviy manfaatdor shaxslar,
  
• 
  moliyaviy manfaatdor bo'lmagan shaxslar
  

Demak, 1-guruh ichki foydalanuvchiga va 2, 3-guruhlar tashqi foydalanuvchiga bo'linadi.
Tashqi foydalanuvchilarni asosan quyidagi ko'rsatkichlar qiziqtiradi
1. Korxona aktivlari va passivlarining tuzilishi:
2. Korxonaning likvidligi
3. O'zining va jalb qilingan kapitalning hissasi;
4. Aktivlarning aylanish tezligi,
5. Barcha aktivlar va realizatsiya qilingan mahsulotning rentabelligi,
6. Korxona ixtiyonda qoladigan sof foyda
7. To'langan dividendlarning hissasi (agar aktsionerlik kompaniyasi bolsa).
Chunki axborotdan foydalanuvchilar o'z manfaatini ko'zlagan holda u yoki bu axborot manbalaridan foydalanadilar. Masalan, soliq organlar soliqqa tortish uchun moliyaviy hisobot, deklaratsiya va tekshiruv malumotlaridan foydalanadilar, xaridor mahsulot narxining asoslanish darajasi moliyaviy hisobotdan oladilar va hokazo. Bozor iqtisodiyotiga o'tish munosabatlari tizimidagi o'zgarishlar, shuningdek fuqarolik- huquqiy doirasining kengayishi buxgaltenya hisobida adekvat (bur sallik) transformatuyalash tamoyillarning zaruriyatini yuzaga chiqarmoqda. Moliyaviy hisob kontseptsiyalan va uning asosida uhlab chiqarilayotgan qonun-qoidalar asosida xo'jalik sub'ektlanda moliyaviy hobning yuritilishim bozor infrastrukturasiga mos elementlarini yaratish zarurligi sezilmoqda.Bu borada O'zbekistonda hisob tizimini bozor iqtisodiyonga mos tarzida tashkil etish vazifalari oldimizga qo'yiladi. Moliya hisobi va moliya hisoboti kontseptsiyasi moliya hisobi va hisobotning xalqaro standartlanga muvofiq, muayyan qoidalar va standartlar noya qilingan holda tashkil etiladi
Moliya hisobi quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilgan:

• 
  mavjud va potentsial sarmoyadorlar va kreditorlaming tushunishi uchun qulay va xolis axborotni taqdim etish;
  
• 
  mavjud va potentsial sarmoyadorlar va kreditorlarga kutilajak daromadlar bilan bog'liq summalar, vaqt va tavakkalchiliklar haqida fikr yuritishga yordam beradigan axborotni taqdim etish:
  
• 
  korxonaning xo`jalik resurslari, uning majburiyatlari, mulk tarkibi va uning hosil bo'lish manbalari, shuningdek, ularning o'zgarishlari haqidagi axborotni taqdim etish