Тошкент давлат транспорт университети

Тоннел жойлашиш ҳудудининг релъефи:

Кескин бўлинган релъефда ёғингарчилик сувларининг асосий массаси ер юзи оқимига кетиб, фақат кичик қисмигина – ер остига сизиб киради.

Бундан ташқари, чуқур эрозион кесимлар сув ўтказгич гаризонтлардан сув чиқиш юзасини камайтириб, уларни сув билан таъминлашни қийинлаштирадилар.

• -тоннел жойлашиш ҳудудининг тектоникаси мавжул ҳудудда региональ ёки локаль тектоник бузилишлар мавжудлиги ёки йўқлиги, қоятош жинслар ёриқлилиги даражаси ва характерини ифодалайди;
• -лойиҳаланаётган тоннелга нисбатан ётиғига ва чуқурлиги бўйича тоғ жинсларининг шамолдан емирилиш ва карстланиш даражаси ва характери.

• Тоннел иншоотларига нисбатан сувўтказиш сатҳларининг қуйидаги асосий турларини қайд этиш мумкин:

• -қатлам сувлари (артезиан сувлари каби);

• ёриқлардаги сувлар

• карст сувлари

• грунт сувлари

• Қатлам сувлари, одатда, аниқ намоён бўлувчи сизилиш ҳусусиятларига эга маълум литологик ўзгаришлар ёки қатламлар комплексида жойлашган бўлиб, бу сувўтказувчи сатҳнинг фазода жойлашувини гидрогеологик карталар ва кесимлар бўйича енгил аниқлаш мумкин.
• Ёриқлардаги сувлар турли генезис ва таркибдаги қоятош ва яримқоятош тоғ жинсларида жойлашган бўладилар. Уларнинг заҳиралари, ҳаракатланиш қонуниятлари, гидравлик тартиби ва ҳатто кимёвий таркиби бу тоғ жинслари ёриқлилигининг жадаллиги ва тавсифи, энг кўп ёриқлар генезиси, тўлдиргичлар тиркиби, шунингдек уларнинг тарқалиш чуқурлигига боғлиқ.

• Карст сувлари сувда эрувчи тоғ жинслари (оҳактошлар, гипслар, доломитлар, тош ва калий тузлари) да учрайдилар. Одатда улар йирик ғовакларда жойлашиб, ҳақиқий ер ости дарёлари ва кўллари ҳосил қиладилар. Шунга кўра, бу сувларнинг ҳаракатланиш қонуниятлари ер ости сувланишига кўра ер юзи сувлари оқимига яқинроқдир.
• Карст ғовакларининг ривожланишига олиб келувчи омиллар – бу тоғ жинсларининг кучли ёриқлилиги, уларнинг эрувчанлик даражаси (енгил эрувчи – тош ва калий тузлари, ўртача эрувчи – гипс ва ангидрит, ёмон эрувчи – оҳактош ва доломит), ер ости сувларининг юқори даражадаги ҳаракат тезлигидир.

• Грунт сувлари, одатда, равоқолди бўлакларида учрайдилар. Бундай сувлар кулсимон-тупроқли таркибга, кичик сув қабул қилиш ва чиқариш қобилиятига эга делювиал қатламли грунтларда жойлашган бўладилар. Уларниг таркиби доимий бўлиб, ёғингарчилик ва қор ёғишига боғлиқ. Бундай сувларнинг тоннелга оқиб кириши ҳавотирли эмас, аммо тоннелни ўраб турган делювиал грунтлар сувланиши натижасида сурилиш жараёни жадаллашиши мумкин.

• Ер ости сувлари, одатда, грунтлар мустахкамлиги ва устиворлигини пасайтиради. Масалан, мергеллар, тупроқлар ва қумлар каби грунтлар, сувланганда мустаҳкамлигини йўқотади. Тоннелларни эксплуатация қилиш тажрибаси шуни кўрсатадики, конструкцияда ҳосил бўлувчи кўпчилик нуқсонлар сувнинг тоннел иншооти ва уни ўраб турган грунт билан ўзаро таъсири натижасида рўй беради.
• Бунинг оқибатида грунтлар ва қоплама бетони цемент тошининг ишқорланиши ва ювилиши, бетон ва арматура занглаши, гидроизоляция қопламасининг бузилиши ва бошқалар содир бўладилар.

• НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ:

• Тоғ массиви гидрогеологик шароитлари ўзгариши тоннел сувланишига қандай таъсир килади?
• Тоннел сувланишини ишончли прогноз қилиш учун қандай маълумотларга эга бўлиш зарур?
• Тоннел трассаси бўйлаб тоғ массивининг сувланишини қандай омиллар аниқлайдилар?
• Тоннел жойлашиш ҳудудининг иқлим шароитлари нима?
• Тоннел шароитларига нисбатан қандай сув ўтказувчи сатҳлар турлари мавжуд?
• Қатлам сувлари нима?
• Ёриқлардаги сувлар нима?
• Карст ғовакларининг ривожланишига олиб келувчи омиллар нималардан иборат?
• Грунт ер ости сувларининг тоннел қопламасига таъсири?