Toshkent davlat universiteti falsafa fakulteti sotsiologiya bo

Maqsadli-oqilona harakat — sub'ekt tomonidan o‗z maqsadini aniq 
anglaganligini, oqilona vositalar tanlaganini taqozo etadi. Ammo, konkret 
inson harakati maqsadli-oqilona harakatga qisman yaqinlashishi mumkin, 
lekin aynan mos kelmaydi. Maqsadli-oqilona harakat o‗ziga xos harakat 
modeli rolini o‘ynaydi, uning yordamida harakatlardagi chetga og‗ishlarni 
aniqlash mumkin. Bu esa harakat qilayotgan sub'ektning haqiqiy 

---

68 
motivlarini tushunish imkonini beradi.  
Qadriyatli-oqilona harakat - etik, estetik, diniy va boshqa ma'lum 
xatti-harakat qadriyatlariga bo‗lgan ishonchga asoslangan ijtimoiy 
harakatdir. Qadriyatli-oqilona harakat doimo ma'lum bir bajarilishi burch 
hisoblangan talablarga bo‗ysunadi. Ma'lum bir qadriyatni anglash bilan 
bog‗liq bo‗lgan bu harakat o‗zining ma'lum bir tartibliligi tufayli rejali, 
oqilona xususiyatga ega bo‗ladi. Qadriyatli-ratsional harakatda odam 
.tashqi dunyodagina emas, balki o‗zining sub'ektiv qadriyatlariga ham mos 
ravishda vosityalar tanlaydi, bu qadriyatlar harakatni tezlashtirishi va 
aksincha, susaytirib qo‗yishi mumkin. 
Affektiv harakat tipi - affektiv harakat tipini sub'ektning ma'lum bir 
emotsional 
holati, 
ma'lum 
affektlar 
va 
his-tuyg‗ular 
bilan 
xarakterlanadigan harakatni ifodalaydi. Bularga sevgi, nafrat, qo‗rquv, 
mardlik, quvonch va boshqalarni kiritish mumkin. Bu harakat ijtimoiy 
mohiyatga ega emas. Affektiv harakatda tashqi bir maqsadlarga intilish 
bo‗lmaydi, balki his-tuyg‗ular tomonidan oldindan mazmun jihatdan 
belgilab qo‗yilgan bo‗ladi. Bunday harakatda eng muhimi-individni 
qamrab olgan his-tuyg‗uni, xohishni zudlik bilan qondirishga bo‗lgan 
intilishdir. Bunday harakat inson harakatining chegarasida turadi. Bu 
chegaradan chiqqan harakat ijobiy harakat xususiyatini yo‗qotadi. Affektiv 
harakat o‗tkinchi xususiyatga egadir.