Toshkent farmatsevtika instituti ekologiya va mikrobiologiya

 
 
 

219 
 
IX.GLOSSARIY 
 
Termin 
O`zbek tilidagi sharhi 
Ingliz tilidagi sharhi 
Abiotik omillar 
jonsiz 
omillar 
–  anorganik  muhit 
omillari:  yorug‘lik,  harorat  namlik, 
tuproq,  bosim  kabilar  tirik  organizm 
faoliyatiga  tasir  etib,  ularning  hayotiga 
moslashuvida muhim ahamiyatga ega. 
A site In a ribosome, a binding 
site that accommodates tRNA 
delivering an amino acid. 
Abssess 
abssess 
( 
abssessis;lot. 
absissit- 
ajralmah.yiringlamoq  sii  apostema)  – 
yiring to‘lgan va atrofdagi to‘qima hamda 
a‘zolarda piogei parda bilan ajralib turgan 
bo‘shliq. 
Abscess An isolated site of 
infection such as a pimple, boil, 
or pustule. 
Abssess 
gangrenozniy 
Gangrenali    abssess  (sin.chirigan)  -
tarkibida  chirigan  yiring,  sikvestrlar  yoki 
detriy bo‘ladigan abesess. 
Abyssal zone In marine habitats, 
the zone of water beneath the 
benthic zone, virtually devoid of 
life except around hydrothermal 
vents. 
Absessografiya 
 absessografiya 
(lot.abssesst 
– 
ajralmoq,yiringlamoq) 
– 
shakillanib 
bo‘lgan  absesessning  unga  kontrast 
modda 
yuborilib 
rentgen 
tasvirida 
tekshirish. 
 
Acellular Noncellular. 
Absolyutno 
smertelnaya 
doza 
 Absolyut o‘ldiruvchi doza   
Acetyl-CoA Combination of 
two-carbon acetate and 
coenzyme A. 
Adgeziya 
 Adgeziya  (lot.  Adhesion  -  yopishish)  – 
qattiq  yoki  suyuq  jismlar  bir  birga 
taqalganida  molekulyar  tortish  kuchlari 
tufayli sirtlarining bir-biriga yopishishi. 
Acid Compound that dissociates 
into one or more hydrogen ions 
and one or more anions. 
Aerobi 
Aeroblar  -    anaeroblardan  farq  qilib, 
erkin kislarodli yashovchi organizimlar. 
Acid-fast bacilli (AFB) (acid-
fast fast rod, AFR) Bacilli that 
retain stain during decolorization 
by acidalcohol, particularly 
species of Mycobacterium. 
Agglyutinasiya 
Agglyutinasiya  (lot.  Agglutination  - 
yopishish)  tibbiyotda  zarralar  bakterialar 
qizil va oq qon tanachalari (eritrositlar va 
leykositlar) 
va 
boshqa 
xujayra 
elimentlarining 
agglyutininlar 
(qon 
zardobi) tasirida bir-biriga yopishib, g‘uj-
g‘uj bo‘lib tushishi. 
Acid-fast rod (AFR) Bacilli that 
retain stain during decolorization 
by acid-alcohol, particularly 
species of Mycobacterium. 
Agressini 
 Agressiv 
omillar 
–  organizmning 
himoya  kuchlariga  ta‘sir  ko‘rsatuvchi 
omillar. 
Acid-fast stain In microscopy, a 
differential stain used to 
penetrate waxy cell alls. 
Albumini 
- 
Albuminlar 
–  hayvon  o‘simlik 
to‘qimalari  tarkibiga  kiradigan  oddiy 
oqsillar. 
Acidic dye In microscopy, an 
anionic chromophore used to 
stain alkaline structures. Works 
most effectively in acidic 

220 
 
environments. 
Anabioz 
 Anabioz  (yunon.  Anabiosis  –  tirik 
qolish)  tiriklik  faoliyatini 
vaqtincha 
susayishi.  Bunda  o‘simlik    yoki  hayvon 
organizimidagi  moddalar  almashinuvi 
juda pasayib ketadi. 
Acidophile Microorganism 
requiring acidic pH. 
Anabolizim 
 Anabolizim 
(yunon. 
Anabole 
- 
ko‘tarilish) 
organizimda 
modda 
almashinuvining  bir  tamonini  tashkil 
etuvchi kimyoviy jarayonlar yig‘indisi. 
Acne Skin disorder 
characterized by presence of 
whiteheads, blackheads, and, in 
severe cases, cysts; typically 
caused by infection with 
Propionibacterium 
Anemiya – 
Anemiya  (an  va  yunon.  Haima  -  qon) 
kamqonlik  –  qonning  xajm  birligida 
eritrositlar  (qizil  qon  tanachalari)  va 
gemoglabinning kamayish xolati. 
acnes. 
Assimilyasiya 
Assimilyasiya 
(lot. 
Assimilatio 
– 
o‘zlashtirish, 
qo‘shilish) 
tirik 
organizimlarning 
tashqi 
muhitdan 
kiruvchi 
moddalarni 
o‘zlashtirishi 
―O‘zimniki qilib olish‖ jarayoni. 
Acquired immunodeficiency 
syndrome (AIDS) The presence 
of several opportunistic or rare 
infections along with infection 
by huma immunodeficiency 
virus (HIV) or a severe decrease 
in the number of CD4 cells 
(<200/μL) along with a positive 
test showing the presence of 
HIV. 
Avitaminoz 
 Avitaminoz  (a..  ,  an..  va    vitamin) 
organizimda 
vitaminlarning 
ko‘p 
yetishmasligi natijasida paydo bo‘ladigan 
kasallik. 
Acquired (secondary) 
immunodeficiency diseases 
Any of a group of 
immunodeficiency diseases that 
develop in older children, adults, 
and the elderly as a direct 
consequence of some other 
recognized cause, such as 
infectious disease. 
Active transport The 
movement of a substance against 
its electrochemical gradient via 
carrier proteins and requiring 
cell energy from ATP. 
Avirulentnost 
avirulentlik  –  kasallik  keltib  chiqarish 
xususiyati 
yo‘qotilgan, 
patogenligi 
pasaygan mikroorganizm. 
Actinomycetes High G + C 
Gram-positive bacteria that form 
branching filaments and produce 
spores, thus resembling fungi. 
Avtoklav 
elektr tarmog‘i orqali suv bug‘ini  yuqori 
bosimda 
ta‘sir 
etirib 
tibbiyotda 
sterilizasiya uchun ishlatiladigan apparat. 
Actinomycosis Disease caused 
by Actinomyces; characterized 
by formation of multiple, 
interconnected abscesses in skin 
or mucous membrane. 
Agar-agar 
 (mahalliy  nomda  agar-agar  -  shilimshiq) 
– qo‘ng‘ir va qizil suv o‘tlarning ba‘zilari 
Activation energy The amount 
of energy needed to trigger a 

221 
 
(masalan  anfelsiya)dan  alohida  usulda 
qaynatib  olinadigan  shilimshiq  modda. 
Tarkibida  85-90%  gacha  uglevodlar  2-3 
%  oqsil  3-5%  bor.  Mikrobiologiyada 
(mikroorganizimlarni  o‘stirish  uchun) 
ishlatildi 
chemical reaction. 
Asepticheskiy 
abssess 
Aseptik 
 
abssess 
yiring 
mikobakteriyalarisiz 
yiringlatuvchi 
moddalar  tushishidan  yuzaga  keladigan 
abesess. 
 
Active site Functional site of an 
enzyme, the shape of which is 
complementary to the shape of 
the substrate. 
Agglyutinasiya 
agglyutinasiya- (lot. Agglitina tio- 
yopishirish )- osilma (muallaq) 
zarrachalar - bakteriyalar, eritrosiylar – 
leykositlar, trombositlar, to‘qima 
hujayralar hamda ustiga antigen  va 
antitelalar adsorbsiyalangan  faol  
zarrachalari yopishtirib olish va cho‘kish. 
 
Agglyuminat 
-  agglyuminat  (lot  agglutinatum  – 
yopishtirmoq) 
– 
agglyutinasiya 
jarayonida hosil bo‘lgan cho‘kma.  
 
Agglyutinogeni Condition in 
which the release of 
inflammatory mediators 
overwhelms the body‘s coping 
mechanisms. 
Agromikrobiolo
giya- 
agromikrobiologiya  (lot.  agti  –  ep+  gr  
miknos  –  kichik  +  gr.  bios-  hayot  +    gr. 
logos-  ta‘limot,  sin.    qishloq    ho‘jaligi 
mikrobiologiyasi) 
- 
mikroorganizimlarning 
yer 
hosildorligidan,  ovqat  mahsulotlardagina 
va 
o‘simliklarni 
qayta 
ishlashdagi 
zaruriyatni 
o‘rganuvchi, 
shunindek, 
mikroorganizimdan  qishloq  xo‘jaligi 
ishlab  chiqarishda  foydalanish  metodini 
ishlab  chiqaruvchi  mikroorganizimning 
bir bo‘lagi. 
Acute inflammation Type of 
inflammation that develops 
quickly, is short lived, and is 
usually beneficial. 
Adaptasiya 
adaptasiya  (lot  Adaptatio  –  moslashish: 
sin  moslashuv)  –    xar  qanday  organizim 
o‘zgargan 
yashash 
sharoitlariga 
moslashish sharti. 
Adaptive immunity Resistance 
against pathogens that acts more 
effectively upon subsequent 
infections with the same 
pathogen. 
Aktinomikoz 
-  aktinomikoz  (gr  Aktinomikos  nurda  gr 
muketos  –  zamburug‘da  gr  –  osis  -  
kasallik,  patologik  xolat:  sin  nursimon 
zamburug‘  kasalligi)  - 
odam 
va 
hayvonlarning 
surinkali 
yuqumli 
kasalligi. 
Adenine Ring-shaped 
nitrogenous base found in 
nucleotides of DNA and RNA. 
Aktinomisiti 
aktinomisitlar  (gr  Aktinos  –  nurda  gr 
myketos  –  zamburug‘,  sin  nursimon 
zamburug‘lar  )  –  bakterialar  bilan 
zamburug‘lar  o‘rtasida  oraliq  o‘rnini 
egallab 
turadigan 
ipsimon 
bo‘lib 
shoxlanadigan 
gr 
―+‖ 
mikroorganizimlarni  katta  bir  guruxga 
Adenosine triphosphate (ATP) 
The primary short-term, 
recyclable energy molecule 
fueling cellular reactions. 

222 
 
birlashtiruvchi  schizomycetes  –  sinfiga 
mansub mikroorganizimlar tartibi. 
Allergidi 
llergidlar (gr allos boshqa, o‘zgachada gr. 
ergonda 
tasir) 
allergik 
tabiatli 
toshmalarning umumiy nomi. 
Adherence Process by which 
phagocytes attach to 
microorganisms through the 
binding of complementary 
chemicals on the cytoplasmic 
membranes. 
Allergiya 
llergiya  (gr  allos  boshqa,  o‘zgacha  gr. 
ergonda 
tasir) 
organizimlarning 
qandaydir moddalarning qayta tasir etishi 
yoki  o‘z  to‘qimalari  kompanentlariga 
sezgirligi  oshib  ketishi  ko‘rinishida 
reaksiya  o‘zgargan  xolati,  uning  asosida 
to‘qimalar  zarar  topishi bilan kechadigan 
immunitet yotadi. 
Adhesins Molecules that attach 
pathogens to their target cells. 
Anilin 
-Anilin  (sin.  Aminobenzol,fenilamin)  – 
aromatik  qatorining  oddiy,  o‘ta  zaxarli: 
bazi 
dori 
preparatlar 
va 
bo‘yoq 
moddalarini olish. 
Adhesion The attachment of 
microorganisms to host cells. 
Agglyutinasiya – 
Agglyutinasiya  –suyuqlikda  tarqalgan 
bakteriya,  eritrosit  va  boshqa  turli 
hujayralarning  bir  –  biriga  yopishib, 
cho‘kishi. 
Adhesion factors A variety of 
structures or attachment proteins 
by which microorganisms attach 
to host cells. 
Angina 
(lot.ango-siqmoq,bo‘g‘moq)-  streptokokk 
yoki  stafilokokklar,  kamroq  mikroblar 
keltirib  chiqaradigan  o‘tkir  yuqumli 
kasallik,  halqumning  to‘qimalari,  aksari 
tanglay 
murtaklaridagi 
to‘qimalar 
yallig‘lanishi  bilan  yuzaga  chiqadi; 
tomoq  og‘rig‘i  va  o‘rtacha  umumiy 
intoksikatsiya kuzatiladi. 
Adjuvant Chemical added to a 
vaccine to increase its ability to 
stimulate active immunity. 
Antagonizm II 
– mikroblar antagonizmi - 
mikroorganizmlar birga yashaganlarida 
bir turdagi mikroorganizmlar boshqa 
hayot faoliyatini so‘ndirib qo‘yishidan 
yuzaga chiqadigan  antagonizm 
Aerobe An organism that uses 
oxygen as a final electron 
acceptor. 
Abiotik omillar 
jonsiz 
omillar 
–  anorganik  muhit 
omillari:  yorug‘lik,  harorat  namlik, 
tuproq,  bosim  kabilar  tirik  organizm 
faoliyatiga  tasir  etib,  ularning  hayotiga 
moslashuvida muhim ahamiyatga ega. 
Aerobic respiration Type of 
cellular respiration requiring 
oxygen atoms as final electron 
acceptors. 
Abssess- 
abssess 
( 
abssessis;lot. 
absissit- 
ajralmah.yiringlamoq  sii  apostema)  – 
yiring to‘lgan va atrofdagi to‘qima hamda 
a‘zolarda piogei parda bilan ajralib turgan 
bo‘shliq. 
Aerosol A cloud of water 
droplets, which travels more 
than 1 meter in airborne 
transmission and less than 1 
meter in droplet transmission. 
 
 

223 
 
X. ADABIYOTLAR RO‗YXATI 
 
1.
 
Muhamedov  I.  M.  ,  Eshboev  E.  X.  Mikrobiologiya,  immunologiya,  virusologiya.  T.  , 
―O‗zbekiston milliy ensiklopediyasi‖ Davlat ilmiy nashriyoti. 2002. - 519 b. 
2.
 
Microbiology and Immunology /Faculty of  Pharmacy. General Microbiology  Immunology 
.Edition 2015 
3.
 
"Mikrobiolugiai Laboraturiumi Gyakorlatok 2013 
4.
 
thedition sherris medisinskiy mikrobiologiya  anintroductiontoinfectiousdiseases 
5.
 
Kennet  dj.  rayan,  merilend  c.  djordj  rey,  md  redaktorыmcgraw-hillcopyright  ©  2004 
mcgraw-hill companies 
6.
 
Djeyms  M.  Djey    Sovremennaya  prodovolstvennaya  mikrobiologiya  SHestoy  vыpusk 
Geytersburg, Merilend2000. 
7.
 
Uchebnik:  mikrobiologiya:  klinicheskiy  podxod  Entoni  Strelkoskas,  Djennifer  Strelkoskas, 
Daniell Moszik-Strelkoskas  ISBN: 978-0-8153-6514-3. 2014 
8.
 
Kaufmann,  B.,  &  Christen,  P.  (2002).  Recent  extraction  techniques  for  natural  products: 
Microwave-assisted  extraction and  pressurized  solvent  extraction.  Phytochemical  Analysis, 
13, 105-113. 
9.
 
8.SHakirova, F. M., 
Saxabutdinova
 A. R. Signalnaya regulyasiya     ustoychivosti rasteniy k 
patogenam. Uspexi sovremennoy biologii, Tom 123— №> 6 -2003 S. 563-572. 
10.
 
Berger  J.,  Reist  M.,  Mayer  J.M.,  Felt  O.,  Gurny  R.  Structure  and  Interactions  in  Chitosan 
Hydrogels Formed by Complexation or Aggregation for Biomedical Applications. // Eur. J. 
Pharm. Biopharm. - 2004. - V.57. - P.35-52 
11.
 
.K.  Sh.  Baltaeva,  S.  M.  Rustamova.  Mikrobiologiya,  moliya  instituti  nashr  taxririyati. 
Uchebnoe posobie, T. , 2010 y. , 324s. 
 
Internet resurslari 
 
www. wikipedia. com
 
www. pharmapractice. ru
 
www. remedium. ru
 
www. pharmvestnik. ru