Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
Download 0.64 Mb. Pdf ko'rish
|
2LfoB8D6piLNZF4A7mWsvNuj8DjAct0Qf0L0IqhN
|
Asosiy qism 1. Geoaxborot tizimida datum tushunchasi Geoaxborot tizimida qo„llaniladigan Datum sferoidning joylashuvini yYerning markaziga nisbatan aniqlaydi, ya‟ni sferoid va datum bir-biri bilan bog„liq tushunchalardir. Yer shaklining shardan farqlanishini birinchi bo„lib Nyuton e‟tirof etdi. 1682 yili u e‟lon qilgan nazariya – Butun dunyo tortishish qonuniga binoan, Yer o„z o„qi atrofida ma‟lum tezlikda aylanishi tufayli, u shar shaklida bo„lmay, balki ikki qutblari bo„yicha siqilgan sferoid (ellipsoid) shaklida ekanligini ma‟lum qildi. Yerning shakli juda murakkab va o„ziga xos xususiyatga ega. Yerning tabiiy yuzasi balandlik va chuqurlik, tog„lik va tekislik, tizma tog„ va vodiylardan iborat. Yerning tabiiy shaklini aniqlash juda qiyin. Yerning shakli 19 deganda, uning tabiiy shakli e‟tiborga olinmaydi, faqat uning matematik shakli tushuniladi. Ana shu matematik shakllardan Yerning tabiiy shakliga eng yaqini geoiddir. Geoid – okean suvi tinch turgan paytda uning sathi bo„yicha okean quruqlik ostidan sathiy yuza o„tkazilganda hosil bo„ladigan yumaloq shakldir. Yer yuzasidagi har bir nuqtadan sathiy yuza o„tkazish mumkin. Sathiy yuza o„ziga hos xususiyatga ega bo„lib, uning barcha nuqtalarida shovun chizig„i perpendikulyar yo„nalgan bo„ladi. Bu shakl yer shakli deb qabul qilingan. Yerning shakli deyilganda, qurulikdagi past-balandliklar e‟tiborga olinmaydi. Chunki, yer yuzining ko„p qismi (71%) okean va dengizlar, o„z qismi (29%) quruqlikni tashkil etadi. Yerning geoid shakli tortish kuchi ta‟siriga, tortish kuchi esa yer bag„ridagi jinslarning joylashishi va zichligiga bog„liq. Yerning ichki tuzilishi bir xil bo„lsa, yer yuzasi silliq bo„lardi. Yerning ichki qismi har xil jinslardan tashkil topganligi uchun geoid yuzasi to„lqinsimon bo„ladi. Biz geodeziya kursidan bilamizki, Yerning asosiy sathiy yuzasi boshlanich yuza deb qabul qilingan va u okean suvlarining tinch turgandagi yuzasidan boshlanadi. Tinch holatdagi okean va dengiz suvlari satining fikran qita‟lar ostidan shovun chizig„iga perpendikulyar qilib davom ettirishdan hosil bo„lgan shaklga geoid deb ataladi. Datum tushunchasi – Yerning matematik modeli bo„lib, joyning geografik koordinatasini hisoblash uchun asos yoki referens bo„lib xizmat qiladi. Datum tushunchasi Yerning haqiqiy shakli va ellipsoid orasidagi farqni ajratish uchun qo„llaniladigan hisoblashlar yig„indisi sifatida qaraladi. ............................................................................................................................... ................................................................................................................................ Download 0.64 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|