Toshkent kimyo texnalogiyalar instituti

9-bosqich: yig'ilish

Mahsulotni yig'ish juda muhim: masalan, tezda buzilib ketadigan elim ishlatsangiz, ko'p mahsulot sotilmaydi. Mahsulotning bo'g'imlarning minimal soniga ega bo'lishi tavsiya etiladi.

Xarajatlarni hisobga oling, ammo samarasiz materiallardan foydalanish potentsial sotuvga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkinligini unutmang.


10-bosqich: Teskari aloqa va sinov

Endi mahsulot ishlab chiqarilgan va yig'ilgan, uni qattiq sinovdan o'tkazishda davom etish mumkin.

Buning uchun fokus-guruhlarni yig'ishdan tortib, oilangiz va do'stlaringizdan so'rashgacha, sharhlarni e'tiborga olishingizga va erkin va halol tanqidga yo'l qo'yishingizga qadar ko'p usullar mavjud. Bu mahsulotni keyingi rivojlanishida yordam beradi.


11-bosqich: Mahsulotni ishlab chiqish

Agar jiddiy yaxshilanishlarni amalga oshirish yoki kutilmagan muammolarni hal qilish kerak bo'lsa, mahsulotni ishlab chiqarishga qaytishni o'ylab ko'ring.

Ko'pgina ishlab chiqaruvchi kompaniyalar ushbu bosqichga etib borishdan oldin aniq muammolarni hal qilishgan bo'lar edi, shuning uchun bu vaqtda ular faqat mahsulotni o'zgartirishi yoki boshqa yo'l bilan 12-bosqichga o'tishlari kerak edi.


12-bosqich: Yakuniy mahsulot

Endi mahsulot kontseptsiyadan jilolangan yakuniy mahsulotga muvaffaqiyatli etkazildi, marketing kampaniyasi va uni xaridorlarning qo'liga berishning amaliyligi to'g'risida e'tiborni qaratish vaqti keldi.

Qancha ko'p sotsangiz, ishlab chiqarish seriyangiz shunchalik katta bo'ladi va ishlab chiqarish tannarxingiz past bo'ladi, bu katta foyda degan ma'noni anglatadi.

Kishilarning xo`jalik faoliyati o`ta murakkab turli-tuman hodisa va jarayonlar majmuidan iborat bo`lib, unda iqtisodiyot nazariyasi to`rt bosqichni ajratadi: ishlab chiqarish, taqsimot, ayirboshlash va istе'mol. Ishlab chiqarish - bu insonning hayot kеchirishi va rivojlanishi uchun zarur bo`lgan moddiy va ma'naviy nе'matlarni yaratish jarayonidir.

Buyuk alloma Bahovaddin Naqshbandning «Dil ba yoru dast ba kor» dеgan hikmati insoniyatni doimo foydali mеhnat bilan shug`ullanishiga chorlovchi shiordir.
Payg`ambar alayhissalom dеydilar: «Kishining eng lazzatli va halol еguligi kasb qilib topilgan rizqidir » (Hadisdan).
Taqsimot-har bir xo`jalik yurituvchi sub'еkt mahsulot ishlab chiqarishda ishtirok etganligi ulushi (miqdori, proportsiyalar)ni aniqlash jarayonidir. Ayirboshlash-moddiy nе'matlar va xizmatlarni bir sub'еktdan boshqasiga harakat qilishi jarayoni, nе'matlarni ijtimoiy ayirboshlashni aks ettiruvchi, ishlab chiqaruvchilar va istе'molchilar o`rtasidagi ijtimoiy aloqalar shaklidir. Istе'mol - ma'lum ehtiyojlarni qondirish maqsadida ishlab chiqarish natijalaridan foydalanish jarayonidir. Ushbu bosqichlar o`zaro bog`liqlikda va o`zaro aloqadorlikda bo`ladilar.
Ta'kidlash lozimki, har qanday ishlab chiqarish ijtimoiy va takrorlanib turuvchi
jarayondir.
Hozirgi kunda mahsulotlar va xizmatlarning millionlab turlari mavjud va bu turlar tеz ko`payib bormoqda. Biroq turli-tuman bo`lishiga qaramay, bu nе'matlar jamiyatning ishlab chiqarish ehtiyojlarini qondiruvchi - ishlab chiqarish vositalariga bo`lgan hamda odamlarning shaxsiy va oilaviy ehtiyojlarini qondirilishiga qarab ikki turga bo`linadi. Shunga muvofiq
ijtimoiy ishlab chiqarish ham ikki bo`linmaga ajraladi:
I Ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish.
II Istе'mol buyumlarini ishlab chiqarish.
Ishlab chiqarish jarayonini boshlash uchun ishlab chiqarish omillari (rеsurslari)ga ega bo`lish zarur. Shundan kеlib chiqqan holda nе'matlarni yaratish jarayonida qanday omillar ishtirok etishi to`g`risidagi masalani aniqlab olish muhimdir.
Mahsulotni takror ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan bunday omillar juda ko`pdir. Binobarin, har bir mahsulotni ishlab chiqarishda o`zining bir qator omillari ishtirok etadi. Shuning uchun ularni tasniflash ehtiyoji yuzaga kеladi.
Ishlab chiqarishning shaxsiy omili sifatida doim ishchi kuchi - insonning mеhnat qilishga bo`lgan jismoniy va aqliy qobiliyatlari majmui tushuniladi.
Ishlab chiqarishning ashyoviy omili sifatida ishlab chiqarish vositalari qabul qilinadi.
Ishlab chiqarishni tashkil qilish barcha omillarning kеlishilgan holda harakatda bo`lishini, ularning proportsional miqdoriy nisbatini, o`zaro almashinilishini va hokazoni ta'minlaydi. Еrga tabiiy omil sifatida qaraladi. Bu guruh elеmеntlariga (omillari) tabiiy boyliklar, ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan foydali qazilmalar kiradi. Bu katеgoriyaga haydaladigan еrlar, o`rmonlar va h.k. kiritiladi.
Kapital tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishda ishtirok etuvchi nе'matlar majmui bo`lib, unga asbob-uskunalar, mashinalar, jihozlar, omborxonalar, transport kommunikatsiyalari, aloqa vositalari va h.k. kiradi.
Kapital ko`p ma'noni anglatadi va pul summasi sifatida talqin qilinishi mumkin. U faqat moddiy prеdmеtlargina emas (ishlab chiqarish vositalari), balki nomoddiy elеmеntlar, malu'mot, malaka singari inson qobiliyatlarini ham o`z ichiga oladi.
Mеhnat - bu insonning biror bir maqsadga qaratilgan ongli faoliyati bo`lib, uning yordamida u tabiatni o`zgartiradi va uni o`zining ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtiradi. Har qanday mеhnat biror bir natijaga erishishni ko`zlaydi.
Mеhnat nе'matlar yaratish va xizmatlar ko`rsatishga yo`naltirilgan intеllеktual (aqliy) va jismoniy faoliyat orqali namoyon bo`ladi.
Tadbirkorlik faoliyati-ishlab chiqarishni tashkil qilishda tashabbuskorlikni, ishbilarmonlikni va tavakkalchilikni talab etadi.
Tadbirkorlik - bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi bo`lib hisoblanadi va faqat hozirgi yuz yillikda uni ishlab chiqarishning omili sifatida ko`rila boshlandi.
Ishlab chiqarish miqyosi asosan ikki omilga bog`liq bo`ladi: mеhnat unumdorligi va ishlovchilarning soni. Ularga nisbatan ishlab chiqarish hajmi to`g`ri mutanosiblikda o`zgaradi. Rеsurslar chеklanganidan jamiyat o`z ehtiyojini qondirish uchun mеhnat unumdorligini oshirish yo`lidan boradi. Mеhnat unumdorligi mеhnat natijasini, mеhnat samaradorligini anglatadi. Mеhnat unumdorligi vaqt birligida yaratilgan mahsulot va xizmatlar miqdori yoki mahsulot va xizmatlar birligini yaratish uchun sarflangan ish vaqtidir.
Mеhnat unumdorligining uch asosiy omili bor:
1. Mеhnat qurollarining naqadar mukammalligi, ya'ni ishlab chiqarishning tеxnika-tеxnologik
darajasi.
2. Ishlovchilarning bilim saviyasi, mеhnat malakasi va mahorati, ya'ni ishlab chiqarish
shaxsiy-insoniy omilining sifati.
3. Ishlab chiqarishning tabiiy sharoiti, tabiiy rеsurslarning ishlatilishi sharoitining naqadar
qulay bo`lishi.
Mahsulot Ishlab chiqarish
Mahsulot Ishlab chiqarish iste'mol (ishlab chiqarish) uchun biror narsa qilish uchun har xil moddiy ma'lumotlar va moddiy bo'lmagan narsalarni (rejalar, nou-xau) birlashtirish jarayoni. Bu yaratilish harakati chiqish, a yaxshi yoki xizmat qaysi bor qiymat va o'z hissasini qo'shadi qulaylik jismoniy shaxslar. Iqtisodiyotning ishlab chiqarishga yo'naltirilgan sohasi ishlab chiqarish nazariyasi deb ataladi, bu ko'p jihatdan iqtisodiyotdagi iste'mol (yoki iste'molchi) nazariyasiga o'xshashdir.Iqtisodiy farovonlik ishlab chiqarish jarayonida yaratiladi, bu to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita insonning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan barcha iqtisodiy faoliyatni anglatadi ehtiyojlar. Ehtiyojlarni qondirish darajasi ko'pincha iqtisodiy farovonlik o'lchovi sifatida qabul qilinadi. Ishlab chiqarishda iqtisodiy farovonlikning oshishini tushuntirib beradigan ikkita xususiyat mavjud. Ular tovar va xizmatlarning sifat-narx nisbati yaxshilanmoqda va o'sayotgan va samaraliroq bozor ishlab chiqarishi yoki yalpi ichki mahsulotning o'sishiga yordam beradigan ishlab chiqarishning umumiy hajmidan olinadigan daromadlarni ko'paytirmoqda.


1.bozor ishlab chiqarish
2. jamoat ishlab chiqarish
3.uy xo'jaligi ishlab chiqarishi


Iqtisodiy farovonlikning kelib chiqishini tushunish uchun biz ushbu uchta ishlab chiqarish jarayonini tushunishimiz kerak. Ularning barchasi qimmatbaho mollarni ishlab chiqaradi va odamlar farovonligiga hissa qo'shadi.
Ehtiyojlarni qondirish ishlab chiqarilgan tovarlardan foydalanishdan kelib chiqadi. Tovarlarning narx-navo nisbati yaxshilanib, kam xarajat evaziga ko'proq qoniqishga erishilganda ehtiyojni qondirish kuchayadi. Tovarlarning sifat-narx nisbati yaxshilanishi ishlab chiqaruvchiga mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirishning muhim usuli hisoblanadi, ammo xaridorlarga taqsimlanadigan bunday yutuqlarni ishlab chiqarish ma'lumotlari bilan o'lchab bo'lmaydi. Mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish ko'pincha ishlab chiqaruvchiga mahsulot narxlarining pasayishini va shuning uchun sotish hajmining o'sishi bilan qoplanishi kerak bo'lgan daromadlardagi yo'qotishlarni anglatadi. Iqtisodiy farovonlik o'sib borayotgan va samaraliroq bozor ishlab chiqarishidan olinadigan daromadlarning o'sishi hisobiga ham oshadi. Bozor ishlab chiqarishi - bu daromadlarni yaratuvchi va manfaatdor tomonlarga taqsimlaydigan yagona ishlab chiqarish shakli. Jamoat ishlab chiqarishi va uy xo'jaligi ishlab chiqarishi bozor ishlab chiqarishida hosil bo'lgan daromadlar hisobiga moliyalashtiriladi. Shunday qilib, bozor ishlab chiqarish farovonlikni yaratishda ikki baravar, ya'ni tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va daromad yaratishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu ikki tomonlama rol tufayli bozor ishlab chiqarish iqtisodiy farovonlikning "primus motoridir" va shuning uchun bu erda ko'rib chiqilmoqda.
Iqtisodiy farovonlik manbai sifatida
Iqtisodiyotda asosan ishlab chiqarish va iste'mol qilishning ikkita asosiy faoliyati mavjud. Xuddi shunday aktyorlar, ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar ikki xil. Obod turmush samarali ishlab chiqarish va ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar o'rtasidagi o'zaro ta'sir tufayli amalga oshiriladi. O'zaro aloqada iste'molchilar ikkala rolda aniqlanishi mumkin, ularning ikkalasi ham farovonlikni keltirib chiqaradi. Iste'molchilar ham ishlab chiqaruvchilarning mijozlari, ham ishlab chiqaruvchilarga etkazib beruvchilar bo'lishi mumkin. Mijozlarning farovonligi ular sotib olayotgan tovarlardan kelib chiqadi va etkazib beruvchilarning farovonligi ishlab chiqaruvchilarga etkazib bergan ishlab chiqarish materiallari uchun kompensatsiya sifatida olinadigan daromad bilan bog'liq.


Ishlab chiqarishning manfaatdor tomonlari
Ishlab chiqarishning manfaatdor tomonlari - ishlab chiqaruvchi kompaniyaga qiziqishi bo'lgan shaxslar, guruhlar yoki tashkilotlar. Iqtisodiy farovonlik samarali ishlab chiqarishdan kelib chiqadi va u kompaniyaning manfaatdor tomonlari o'rtasidagi o'zaro ta'sir orqali taqsimlanadi. Kompaniyalarning manfaatdor tomonlari bu kompaniyada iqtisodiy manfaatdor bo'lgan iqtisodiy sub'ektlardir. Manfaatlarning o'xshashliklaridan kelib chiqib, manfaatdor tomonlarni o'z manfaatlari va o'zaro munosabatlarini farqlash maqsadida uch guruhga bo'lish mumkin. Uch guruh quyidagilar:
Xaridorlar
Yetkazib beruvchilar
Ishlab chiqaruvchilar
Ushbu manfaatdor tomonlarning manfaatlari va ularning kompaniyalar bilan munosabatlari quyida qisqacha tavsiflangan. Bizning maqsadimiz keyingi tahlil qilish uchun asos yaratishdir.


Xaridorlar


Kompaniyaning mijozlari odatda iste'molchilar, boshqa bozor ishlab chiqaruvchilari yoki davlat sektoridagi ishlab chiqaruvchilardir. Ularning har biri alohida ishlab chiqarish funktsiyalariga ega. Raqobat tufayli tovarlarning narx-navo nisbati yaxshilanishga intiladi va bu mijozlarga yuqori mahsuldorlik foyda keltiradi. Mijozlar arzonga ko'proq narsani olishadi. Uy xo'jaliklarida va davlat sektorida bu ehtiyojni qondirish uchun kam xarajat evaziga amalga oshirilishini anglatadi. Shu sababli, mijozlarning daromadlari o'zgarishsiz qolishiga qaramay, samaradorligi vaqt o'tishi bilan oshishi mumkin.


Yetkazib beruvchilar


Kompaniyalar etkazib beruvchilari odatda materiallar, energiya, kapital va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilardir. Ularning barchasi o'zlarining individual ishlab chiqarish funktsiyalariga ega. Yetkazib beriladigan tovarlarning narxlari yoki sifatining o'zgarishi ikkala aktyor (kompaniya va etkazib beruvchilar) ishlab chiqarish funktsiyalariga ta'sir qiladi. Biz kompaniya va uni etkazib beruvchilarning ishlab chiqarish funktsiyalari doimiy ravishda o'zgarib turadigan holatga keldik.


Ishlab chiqaruvchilar


Ishlab chiqarishda qatnashadiganlar, ya'ni ishchi kuchi, jamiyat va egalar birgalikda ishlab chiqaruvchilar jamoasi yoki ishlab chiqaruvchilar deb nomlanadi. Ishlab chiqaruvchilar hamjamiyati ishlab chiqarishni rivojlantirish va o'sishdan daromad oladi.


Tovarlar orqali erishiladigan farovonlik tovarlarning narx-sifat munosabatlaridan kelib chiqadi. Bozorda raqobat va rivojlanish tufayli tovarlarning narx-sifat munosabatlari vaqt o'tishi bilan yaxshilanishga intiladi. Odatda tovarning sifati oshadi va vaqt o'tishi bilan narx pasayib boradi. Ushbu rivojlanish mijozlarning ishlab chiqarish funktsiyalariga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Mijozlar arzonga ko'proq narsani olishadi. Iste'molchilar kamroq xarajat bilan ko'proq qoniqish hosil qiladilar. Ushbu turdagi farovonlik avlodini qisman ishlab chiqarish ma'lumotlari bo'yicha hisoblash mumkin. Vaziyat ushbu tadqiqotda keltirilgan. Ishlab chiqaruvchilar jamoasi (ishchi kuchi, jamiyat va egalar) ishlab chiqarishga etkazib bergan materiallari uchun tovon sifatida daromad olishadi. Ishlab chiqarish o'sib, samaraliroq bo'lganda, daromad o'sishga intiladi. Ishlab chiqarishda bu ish haqi, soliq va foyda to'lash qobiliyatini oshiradi. Ishlab chiqarishning o'sishi va samaradorlikning yaxshilanishi ishlab chiqaruvchi jamoaga qo'shimcha daromad keltiradi. Xuddi shunday, jamiyatda erishilgan yuqori daromad darajasi ishlab chiqarish hajmi va uning yaxshi ko'rsatkichlari natijasidir. Ushbu turdagi farovonlik avlodini - ilgari aytib o'tilganidek - ishlab chiqarish ma'lumotlari asosida ishonchli hisoblash mumkin.
Ishlab chiqaruvchi kompaniyaning asosiy jarayonlari
Ishlab chiqaruvchi kompaniyani turli xil usullar bilan kichik jarayonlarga bo'lish mumkin; Shunga qaramay, quyidagi beshta asosiy jarayonlar aniqlandi, ularning har biri mantiqqa, maqsadlarga, nazariyaga va o'ziga xos raqamlarga ega. Ularni o'lchash va tushunish imkoniyatiga ega bo'lish uchun ularning har birini alohida, hanuzgacha yaxlit qism sifatida o'rganish muhimdir. Kompaniyaning asosiy jarayonlari quyidagilar:
haqiqiy jarayon.
daromadlarni taqsimlash jarayoni
ishlab chiqarish jarayoni.
pul jarayoni.
bozor qiymati jarayoni.
Ishlab chiqarish mahsuloti real jarayonda yaratiladi, daromadlarni taqsimlash jarayonida ishlab chiqarishning yutuqlari taqsimlanadi va bu ikki jarayon ishlab chiqarish jarayonini tashkil etadi. Ishlab chiqarish jarayoni va uning quyi jarayonlari, real jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayoni bir vaqtning o'zida sodir bo'ladi va faqat ishlab chiqarish jarayoni an'anaviy tomonidan aniqlanadi va o'lchanadi. buxgalteriya hisobi amaliyotlar. Haqiqiy jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayoni qo'shimcha hisoblash yo'li bilan aniqlanishi va o'lchanishi mumkin va shuning uchun ishlab chiqarish mantig'ini va uning ishlashini tushunish uchun ularni alohida tahlil qilish kerak.


Haqiqiy jarayon ishlab chiqarish natijalarini ishlab chiqarishdan hosil qiladi va uni yordamida tasvirlash mumkin ishlab chiqarish funktsiyasi. Bu turli xil sifat va miqdordagi ishlab chiqarish manbalari har xil sifat va miqdordagi mahsulotlarga birlashtirilgan ishlab chiqarishdagi bir qator voqealarni anglatadi. Mahsulotlar jismoniy tovarlar, moddiy bo'lmagan xizmatlar va ko'pincha ikkalasining kombinatsiyasi bo'lishi mumkin. Ishlab chiqaruvchi tomonidan mahsulotga xos xususiyatlar nazarda tutiladi ortiqcha qiymat iste'molchiga, va bozor narxi asosida ushbu qiymat iste'molchi va ishlab chiqaruvchi tomonidan bozorda taqsimlanadi. Bu ortiqcha qiymat iste'molchi va ishlab chiqaruvchidan kelib chiqadigan mexanizmdir. Mijozlarga ortiqcha qiymatlarni biron bir ishlab chiqarish ma'lumotlari bilan o'lchash mumkin emas. Buning o'rniga ishlab chiqaruvchiga ortiqcha qiymatni o'lchash mumkin. U nominal va real qiymatlar bilan ham ifodalanishi mumkin. Ishlab chiqaruvchiga real ortiqcha qiymat bu real jarayonning natijasi, real daromad va mutanosib ravishda o'lchanadigan bo'lsa, bu unumdorlikni anglatadi.


"Haqiqiy jarayon" tushunchasi ishlab chiqarish jarayonining miqdoriy tuzilishi ma'nosida 1960-yillarda Finlyandiya boshqaruv hisobiga kiritilgan. O'shandan beri bu Finlyandiya boshqaruvining buxgalteriya nazariyasida asos bo'lib kelgan. (Riistama va boshq. 1971)


Ishlab chiqarishni daromadlarni taqsimlash jarayoni doimiy sifatli mahsulotlar va ma'lumotlar birligining narxlari o'zgarishi bilan birja ishtirokchilari o'rtasida daromad taqsimotining o'zgarishiga olib keladigan bir qator voqealarni anglatadi. Daromad taqsimotidagi o'zgarish kattaligi mahsulot va materiallar narxlarining o'zgarishiga va ularning miqdorlariga bevosita mutanosibdir. Hosildorlik daromadlar, masalan, xaridorlarga mahsulot sotish narxlari pastligi yoki xodimlarga yuqori daromad to'lashi bilan taqsimlanadi.


Ishlab chiqarish jarayoni real jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayonidan iborat. Natija va egasining muvaffaqiyat mezoni bu rentabellikdir. Ishlab chiqarish rentabelligi - bu daromad taqsimotida mulkdor o'zini saqlab qolishga qodir bo'lgan real jarayon natijalarining ulushi. Ishlab chiqarish jarayonini tavsiflovchi omillar tarkibiy qismlardir rentabellik, ya'ni daromadlar va xarajatlar. Ular real jarayon omillaridan farq qiladi, chunki rentabellik tarkibiy qismlari nominal narxlarda beriladi, real jarayonda omillar vaqti-vaqti bilan belgilangan narxlarda bo'ladi.


Pul jarayoni biznesni moliyalashtirish bilan bog'liq voqealarni anglatadi. Bozor qiymati jarayoni sarmoyadorlar kompaniyaning investitsiya bozorlaridagi bozor qiymatini belgilaydigan bir qator voqealarni anglatadi.


Ishlab chiqarishning o'sishi va samaradorligi
Asosiy maqola: Iqtisodiy o'sish
Iqtisodiy o'sish ko'pincha ishlab chiqarish jarayoni ishlab chiqarish hajmining ko'payishi sifatida tavsiflanadi. Odatda u real ishlab chiqarish hajmining o'sishini aks ettiruvchi o'sish foizi sifatida ifodalanadi. Haqiqiy mahsulot - bu ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning haqiqiy qiymati va real mahsulotdan real kirimlarni chiqarib tashlasak, real daromad olamiz. Haqiqiy mahsulot va real daromad real manbalardan real ishlab chiqarish jarayoni natijasida hosil bo'ladi.


Haqiqiy jarayonni ishlab chiqarish funktsiyasi yordamida tavsiflash mumkin. Ishlab chiqarish funktsiyasi - bu ishlab chiqarishda ishlatilgan ma'lumotlar va erishilgan mahsulotlar o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsatadigan grafik yoki matematik ifoda. Ham grafik, ham matematik ifodalar taqdim etiladi va namoyish etiladi. Ishlab chiqarish funktsiyasi - bu ishlab chiqarish jarayonida daromad olish mexanizmining oddiy tavsifi. U ikkita komponentdan iborat. Ushbu tarkibiy qismlar ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi va unumdorlikning o'zgarishi hisoblanadi.
Ushbu rasmda daromad olish jarayoni tasvirlangan (ravshanlik uchun mubolag'a). T2 qiymati (2 vaqtdagi qiymat) T1 qiymatidan (1 vaqtdagi qiymat) ishlab chiqarishning o'sishini anglatadi. Har bir o'lchov vaqti shu vaqt uchun ishlab chiqarish funktsiyasining o'ziga xos grafigiga ega (to'g'ri chiziqlar). 2-vaqtda o'lchangan mahsulot o'sishning har ikkala tarkibiy qismi uchun bir vaqtning o'zida o'lchangan natijadan kattaroqdir: sarflarning ko'payishi va hosildorlikning oshishi. Kirishlarning ko'payishi natijasida o'sishning bir qismi 1-satrda ko'rsatilgan va kirish va chiqish o'rtasidagi munosabatni o'zgartirmaydi. Hosildorlikning oshishi natijasida hosil bo'lgan o'sish qismi 2-chiziqda yuqoriroq nishab bilan ko'rsatilgan. Shunday qilib, yuqori mahsuldorlik bir birlik uchun ko'proq ishlab chiqarishni anglatadi.


Ishlab chiqarish hajmining o'sishi ishlab chiqarish jarayoni ko'rsatkichlari haqida hech narsa oshkor qilmaydi. Ishlab chiqarish ko'rsatkichlari ishlab chiqarishning daromad olish qobiliyatini o'lchaydi. Ishlab chiqarishdan olingan daromad real jarayonda hosil bo'lganligi sababli biz uni real daromad deb ataymiz. Xuddi shunday, ishlab chiqarish funktsiyasi haqiqiy jarayonning ifodasi bo'lgani uchun, biz uni "ishlab chiqarish funktsiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan daromad" deb ham atashimiz mumkin.


Haqiqiy daromadni ishlab chiqarish ishlab chiqarish funktsiyasi mantig'iga amal qiladi. Daromadning o'zgarishi bilan ikkita tarkibiy qismni ham ajratish mumkin: ishlab chiqarish hajmining (ishlab chiqarish hajmining) oshishi natijasida kelib chiqqan daromadning o'sishi va mahsuldorlikning oshishi natijasida kelib chiqqan daromadning o'sishi. Ishlab chiqarish hajmining ko'payishi natijasida daromadlarning o'sishi ishlab chiqarish funktsiyalari grafigi bo'ylab harakatlanish yo'li bilan aniqlanadi. Ishlab chiqarish funktsiyasining o'zgarishiga mos keladigan daromad o'sishi hosildorlikning oshishi natijasida hosil bo'ladi. Haqiqiy daromadning o'zgarishi shuning uchun ishlab chiqarish funktsiyasining 1-bandidan 2-bandiga o'tishni anglatadi (yuqorida). Ishlab chiqarish ko'rsatkichlarini maksimal darajaga ko'tarishni istasak, ishlab chiqarish funktsiyasi tomonidan olinadigan daromadni maksimal darajada oshirishimiz kerak.


Hosildorlikning o'sish manbalari va ishlab chiqarish hajmi o'sishi quyidagicha izohlanadi. Hosildorlikning o'sishi innovatsiyalarning asosiy iqtisodiy ko'rsatkichi sifatida qaraladi. Yangi mahsulotlarni va yangi yoki o'zgartirilgan jarayonlarni, tashkilot tuzilmalarini, tizimlarini va biznes modellarini muvaffaqiyatli joriy etish ishlab chiqarish hajmining o'sishidan kattaroq o'sishni keltirib chiqaradi. Bu hosildorlikning o'sishiga yoki mahsulot birligiga to'g'ri keladigan mahsulotga olib keladi. Daromad o'sishi, shuningdek, o'rnatilgan texnologiyalarni takrorlash orqali innovatsiyalarsiz amalga oshirilishi mumkin. Faqatgina takrorlash bilan va innovatsiyalarsiz mahsulot chiqimlarga mutanosib ravishda ko'payadi. (Jorgenson va boshq. 2014,2) Bu ishlab chiqarish hajmining o'sishi orqali daromadlarning o'sishi.
Jorgenson va boshq. (2014,2) empirik misol keltiradi. Ular 1947 yildan beri AQShda iqtisodiy o'sishning ustunligi uskunalar, inshootlar va dasturiy ta'minotga investitsiyalar va ishchi kuchini kengaytirish orqali mavjud texnologiyalarni takrorlashni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, ular innovatsiya AQSh iqtisodiy o'sishining atigi yigirma foizini tashkil etishini ko'rsatmoqda.
Yagona ishlab chiqarish jarayoni (yuqorida tavsiflangan) holda mahsulot ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlarning iqtisodiy qiymati sifatida aniqlanadi. Ko'plab ishlab chiqarish jarayonlari mavjudligini tekshirishni xohlaganimizda, bitta jarayonda yaratilgan qo'shimcha qiymatni sarhisob qilishimiz kerak. Bu oraliq ma'lumotlarning ikki marta hisobga olinishiga yo'l qo'ymaslik maqsadida amalga oshiriladi. Qo'shimcha qiymat, chiqishlardagi oraliq yozuvlarni ayirish yo'li bilan olinadi. Qo'shimcha qiymatning eng taniqli va ishlatilgan o'lchovi YaIM (Yalpi ichki mahsulot) hisoblanadi. U xalqlar va sanoat tarmoqlarining iqtisodiy o'sish o'lchovi sifatida keng qo'llaniladi.
Mutlaq (jami) va o'rtacha daromad
Ishlab chiqarish ko'rsatkichlari o'rtacha yoki mutlaq daromad sifatida o'lchanishi mumkin. Ishlashni o'rtacha (o'rtacha) va mutlaq (abs) miqdorlarda ifodalash ishlab chiqarishning farovonlik ta'sirini tushunishda yordam beradi. O'rtacha ishlab chiqarish ko'rsatkichlarini o'lchash uchun biz ma'lum mahsuldorlik koeffitsientidan foydalanamiz
Haqiqiy chiqish / Haqiqiy kirish.
Ishlashning mutlaq daromadi real ishlab chiqarishdan olingan real mahsulotni quyidagicha ayirish yo'li bilan olinadi:
Haqiqiy daromad (abs.) = Haqiqiy mahsulot - Haqiqiy kirish
Haqiqiy daromadning o'sishi - bu ishlab chiqarishning manfaatdor tomonlari o'rtasida taqsimlanishi mumkin bo'lgan iqtisodiy qiymatning oshishi. Ishlab chiqarish modeli yordamida biz o'rtacha va absolyut hisobni bitta hisobda bajarishimiz mumkin. Ishlab chiqarish ko'rsatkichlarini maksimal darajaga ko'tarish mutlaq o'lchovni, ya'ni real daromad va uning hosilalarini ishlab chiqarish ko'rsatkichlarining mezonlari sifatida ishlatishni talab qiladi.
Hosildorlikni maksimal darajada oshirish ham "ishsiz o'sish "Bu hosildorlikning o'sishi natijasida iqtisodiy o'sishni anglatadi, ammo yangi ish o'rinlari yaratilmasdan va ulardan yangi daromadlar olinmaydi. Amaliy misol misolni ko'rsatib turibdi. Ishsiz odam bozor ishlab chiqarishida ish topsa, biz bu unumdorlik darajasi past ish deb o'ylashimiz mumkin. Natijada, o'rtacha ish unumdorligi pasayadi, lekin jon boshiga to'g'ri keladigan daromad ortadi, bundan tashqari, jamiyat farovonligi ham o'sib boradi, bu misol umumiy mahsuldorlik o'zgarishini to'g'ri talqin qilish qiyinligini ochib beradi. bu holda biz ishlab chiqarish funktsiyasining "kamayib borayotgan rentabelligi" sohasida ekanligimizni yaxshilangan ko'rsatkichlarga olib boradi, agar biz ishlab chiqarish funktsiyasining "ortib borayotgan rentabelligi" tomonida bo'lsak, ishlab chiqarish hajmi va jami mahsuldorlikning oshishi kombinatsiyasi olib keladi Afsuski, biz ishlab chiqarish funktsiyasining qaysi qismi ekanligimizni amalda bilmaymiz, shuning uchun to'g'ri i samaradorlik o'zgarishini sharhlash faqat real daromad o'zgarishini o'lchash yo'li bilan olinadi.
Ishlab chiqarish modellari
Ishlab chiqarish modeli bu ishlab chiqarish jarayonining raqamli tavsifi bo'lib, narxlar va kirish va chiqish miqdorlariga asoslanadi. Ishlab chiqarish funktsiyasi kontseptsiyasini operativlashtirish uchun ikkita asosiy yondashuv mavjud. Biz odatda makroiqtisodiyotda (o'sishni hisobga olishda) ishlatiladigan matematik formulalardan yoki odatda mikroiqtisodiyot va boshqaruv hisobida ishlatiladigan arifmetik modellardan foydalanishimiz mumkin. Biz bu erda avvalgi yondashuvni namoyish qilmaymiz, balki Xulten 2009 yildagi "O'sishning buxgalteriya hisoboti" so'roviga murojaat qilamiz. Shuningdek, Sickles and Zelenyuk-da (2019 yil, 1-2-bob) turli xil ishlab chiqarish modellari va ularning baholari haqida keng muhokamalarga qarang.
Biz bu erda arifmetik modellardan foydalanamiz, chunki ular boshqaruv hisobi modellariga o'xshaydi, tushunarli va amalda oson tushuniladi va qo'llaniladi. Bundan tashqari, ular boshqaruv hisobi bilan birlashtirilgan bo'lib, bu amaliy afzallik hisoblanadi. Arifmetik modelning asosiy ustunligi shundaki, uning ishlab chiqarish funktsiyasini ishlab chiqarish jarayonining bir qismi sifatida tasvirlash imkoniyati mavjud. Binobarin, ishlab chiqarish funktsiyasini ishlab chiqarish jarayonining bir qismi sifatida tushunish, o'lchash va tekshirish mumkin.
Turli xil qiziqishlarga ko'ra turli xil ishlab chiqarish modellari mavjud. Bu erda biz ishlab chiqarish funktsiyasini hodisa va o'lchanadigan miqdor sifatida namoyish etish uchun ishlab chiqarish daromadlari modeli va ishlab chiqarishni tahlil qilish modelidan foydalanamiz.


Ishlab chiqarish daromadlari modeli


Ishlab chiqarish rentabelligi ortiqcha qiymat bilan o'lchanadi (Saari 2006,3)
Doimiy tashvish boshqaradigan muvaffaqiyat ko'lami har xil va muvaffaqiyatga umuman tatbiq etilishi mumkin bo'lgan mezon yo'q. Shunga qaramay, biz ishlab chiqarishda muvaffaqiyat darajasini umumlashtiradigan bitta mezon mavjud. Ushbu mezon ortiqcha qiymat ishlab chiqarish qobiliyatidir. Daromad mezonlari sifatida ortiqcha qiymat odatdagidek foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotga kiritilgan xarajatlardan tashqari kapital xarajatlarini hisobga olgan holda daromad va xarajatlar o'rtasidagi farqni anglatadi. Ortiqcha qiymat mahsulotning o'zi uchun qilingan qurbonlikdan ko'ra ko'proq qiymatga ega ekanligini ko'rsatadi, boshqacha qilib aytganda, ishlab chiqarish qiymati ishlatilgan ma'lumotlarning qiymatidan (ishlab chiqarish xarajatlari) yuqori bo'ladi. Agar ortiqcha qiymat ijobiy bo'lsa, egasining foyda kutishidan oshib ketgan.


Jadvalda ortiqcha qiymat hisob-kitobi keltirilgan. Biz ushbu ishlab chiqarish ma'lumotlari to'plamini asosiy misol deb ataymiz va biz maqoladan ma'lumotlarni illyustratsion ishlab chiqarish modellarida ishlatamiz. Asosiy misol - illyustratsiya va modellashtirish uchun ishlatiladigan soddalashtirilgan rentabellikni hisoblash. Hatto qisqartirilgan bo'lsa ham, u haqiqiy o'lchov holatining barcha hodisalarini va eng muhimi, ikki davr o'rtasidagi chiqish-kirish aralashmasining o'zgarishini o'z ichiga oladi. Demak, asosiy misol ishlab chiqarishning "o'lchovli modeli" sifatida ishlaydi, haqiqiy o'lchov holatining biron bir xususiyati yo'qolmaydi. Amalda yuzlab mahsulotlar va ma'lumotlar bo'lishi mumkin, ammo o'lchov mantig'i asosiy misolda keltirilganidan farq qilmaydi.
Shu nuqtai nazardan, samaradorlikni hisobga olishda foydalaniladigan ishlab chiqarish ma'lumotlariga sifat talablarini aniqlaymiz. Yaxshi o'lchovning eng muhim mezoni bu o'lchov ob'ektining bir hil sifatidir. Agar ob'ekt bir hil bo'lmasa, unda o'lchov natijalari miqdor va sifat o'zgarishini o'z ichiga olishi mumkin, ammo ularning ulushi noaniq bo'lib qoladi. Mahsuldorlikni hisobga olishda ushbu mezon mahsulot va kirimning har bir turi buxgalteriyada bir hil bo'lib ko'rinishi kerakligini talab qiladi. Boshqacha qilib aytganda, kirish va chiqimlarni o'lchash va hisobga olishda birlashtirishga yo'l qo'yilmaydi. Agar ular birlashtirilgan bo'lsa, ular endi bir hil emas va shuning uchun o'lchov natijalari noaniq bo'lishi mumkin.


Ham mutlaq, ham nisbiy ortiqcha qiymat misolda hisoblab chiqilgan. Mutlaq qiymat - bu chiqish va kirish qiymatlarining farqi, nisbiy qiymat esa mos ravishda ularning o'zaro bog'liqligi. Misoldagi ortiqcha qiymatni hisoblash har bir davrning bozor bahosi bo'yicha hisoblangan nominal narxda.


Ishlab chiqarishni tahlil qilish modeli


Saari 2004 ishlab chiqarish modeli (Saari 2006,4)
Model [4] bu erda ishlab chiqarishni tahlil qilishning odatiy modeli qo'llaniladi, uning yordamida real jarayon, daromadlarni taqsimlash jarayoni va ishlab chiqarish jarayonining natijalarini hisoblash mumkin. Boshlang'ich nuqta rentabellik mezonlari sifatida ortiqcha qiymatdan foydalangan holda rentabellikni hisoblashdir. Ortiqcha qiymatni hisoblash - rentabellik va mahsuldorlik o'rtasidagi bog'liqlikni tushunish yoki real jarayon va ishlab chiqarish jarayoni o'rtasidagi bog'liqlikni tushunish uchun yagona to'g'ri o'lchovdir. Jami hosildorlikni to'g'ri o'lchash barcha ishlab chiqarish manbalarini hisobga olishni talab qiladi va ortiqcha qiymatni hisoblash talabga muvofiq keladigan yagona hisob-kitobdir. Agar biz mahsuldorlik yoki daromadlarni hisobga olishda tushumni qoldirsak, demak, bu qoldirilgan mablag 'buxgalteriya hisobi natijalariga hech qanday iqtisodiy ta'sir ko'rsatmasdan ishlab chiqarishda cheksiz ishlatilishi mumkin.


Buxgalteriya hisobi va tarjima


Hisoblash jarayoni atamani qo'llash orqali eng yaxshi tushuniladi ceteris paribus, ya'ni "boshqa barcha narsalar bir xil" bo'lib, bir vaqtning o'zida tekshirilayotgan hodisaga faqat bitta o'zgaruvchan omilning ta'siri kiritilishini bildirgan. Shuning uchun hisob-kitob jarayoni bosqichma-bosqich ilgarilab borishi mumkin. Birinchidan, daromadlarni taqsimlash jarayonining ta'siri, so'ngra real jarayonning ishlab chiqarish rentabelligiga ta'siri aniqlanadi.


Hisoblashning birinchi bosqichi rentabellik o'zgarishidan (285.12 - 266.00 = 19.12) mos ravishda real jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayonining ta'sirini ajratishdir. Bu shunchaki bitta yordamchi ustunni yaratish orqali sodir bo'ladi (4), unda ortiqcha qiymat hisob-kitobi 1-davr miqdori va 2-davr narxlari yordamida tuziladi. Natijada olingan rentabellikni hisoblashda 3 va 4-ustunlarda o'zgarishlarning ta'siri tasvirlangan daromadlarni taqsimlash jarayoni rentabellikka va 4 va 7-ustunlarda real jarayon o'zgarishini rentabellikka ta'siri.
Buxgalteriya hisobi natijalari osongina izohlanadi va tushuniladi. Haqiqiy daromad 58,12 birlikka ko'payganini ko'rayapmiz, shundan 41,12 birlik unumdorlik o'sishidan, qolgan 17,00 birlik ishlab chiqarish hajmining o'sishidan kelib chiqadi. Haqiqiy daromadning umumiy o'sishi (58,12) ishlab chiqarishning manfaatdor tomonlariga taqsimlanadi, bu holda 39,00 birlik xaridorlarga va materiallar etkazib beruvchilarga, qolgan qismi 19,12 birlik egalariga taqsimlanadi.
Bu erda biz muhim xulosa qilishimiz mumkin. Ishlab chiqarishni daromadlarini shakllantirish har doim daromadlarni yaratish va daromadlarni taqsimlash o'rtasidagi muvozanatdir. Haqiqiy jarayonda (ya'ni ishlab chiqarish funktsiyasi bo'yicha) yaratilgan daromad o'zgarishi har doim manfaatdor tomonlarga iqtisodiy qadriyat sifatida taqsimlanadi. Shunga ko'ra, real daromad va daromad taqsimotidagi o'zgarishlar har doim iqtisodiy qiymat jihatidan tengdir.
Hosildorlikning hisobga olingan o'zgarishi va ishlab chiqarish hajmi qiymatlari asosida biz ishlab chiqarish ishlab chiqarish funktsiyasining qaysi qismida ekanligi to'g'risida aniq xulosa qilishimiz mumkin. Tafsir qoidalari quyidagilar:
Ishlab chiqarish qachon ishlab chiqarish funktsiyasining "ortib borayotgan rentabelligi" tomonidan amalga oshiriladi
hosildorlik va ishlab chiqarish hajmi oshishi yoki
hosildorlik va ishlab chiqarish hajmi pasayadi
Ishlab chiqarish qachon, ishlab chiqarish funktsiyasining "kamayib borayotgan rentabelligi" tomonidan amalga oshiriladi
mahsuldorlik pasayadi va hajm oshadi yoki
hosildorlik oshadi va hajm kamayadi.
Asosiy misolda hajm o'sishi (+17.00) va hosildorlikning o'sishi (+41.12) kombinatsiyasi aniq ishlab chiqarish ishlab chiqarish funktsiyasining "ortib borayotgan rentabelligi" tomonida ekanligi to'g'risida xabar beradi (Saari 2006 a, 138-144).
Boshqa ishlab chiqarish modeli (Saari 1989 ishlab chiqarish modeli ) shuningdek, daromad taqsimotining tafsilotlarini keltiradi (Saari 2011,14). Ikkala modeldagi buxgalteriya texnikasi har xil bo'lgani uchun, ular bir-birini to'ldiruvchi, tahliliy ma'lumotlarga ega bo'lsa-da, har xil. Buxgalteriya hisobi natijalari bir xil. Biz bu erda modelni batafsil namoyish qilmaymiz, lekin faqat daromadlarni taqsimlash bo'yicha batafsil ma'lumotdan foydalanamiz, maqsad vazifalari keyingi bobda bayon qilinganda.
Ob'ektiv funktsiyalar
Ishlab chiqarish ko'rsatkichlarini tushunishni takomillashtirishning samarali usuli bu turli xil qiziqish guruhlarining maqsadlariga muvofiq turli xil ob'ektiv funktsiyalarni shakllantirishdir. Formulalash ob'ektiv funktsiya maksimal (yoki minimallashtirilgan) o'zgaruvchini belgilashni talab qiladi. Shundan so'ng boshqa o'zgaruvchilar cheklovlar yoki erkin o'zgaruvchilar sifatida qabul qilinadi. Eng tanish maqsad vazifasi - bu shu jumladan daromadni ko'paytirish. Foydani ko'paytirish ob'ektiv funktsiya bo'lib, u egasining qiziqishidan kelib chiqadi va boshqa barcha o'zgaruvchilar tashkilotdagi foydani ko'paytirish bilan bog'liq cheklovlardir.
Ob'ektiv funktsiyalarni shakllantirishning qisqacha mazmuni (Saari 2011,17)
Ob'ektiv funktsiyalarni shakllantirish tartibi
Keyinchalik ishlab chiqarish modeli nuqtai nazaridan turli xil ob'ektiv funktsiyalarni shakllantirish tartibi joriy etiladi. Ishlab chiqarishdan olinadigan daromadni shakllantirishda quyidagi maqsad funktsiyalari aniqlanishi mumkin:
Haqiqiy daromadni maksimal darajada oshirish
Ishlab chiqaruvchilar daromadlarini maksimal darajada oshirish
Egasining daromadini maksimal darajada oshirish.
Ushbu holatlar asosiy misoldagi raqamlar yordamida tasvirlangan. Taqdimotda quyidagi belgilar ishlatiladi: Teng belgisi (=) hisoblashning boshlang'ich nuqtasini yoki hisoblash natijasini bildiradi va ortiqcha yoki minus belgisi (+ / -) o'zgaruvchini bildiradi, unga qo'shilishi yoki chiqarilishi kerak. funktsiya. Ishlab chiqaruvchi bu erda ishlab chiqaruvchilar jamoasini, ya'ni ishchi kuchini, jamiyatni va egalarini anglatadi.
Maqsad funktsiyalari formulalarini daromadlarni yaratish mantig'i, daromad taqsimoti va maksimal darajaga ko'tarilishi kerak bo'lgan o'zgaruvchilarni qisqacha aks ettiradigan yagona hisob-kitob bilan ifodalash mumkin.
Hisoblash an daromad jadvali daromadlarni ishlab chiqarishdan boshlab va daromadlarni taqsimlash bilan yakunlanadi. Daromad olish va taqsimlash har doim muvozanatda bo'ladi, shunda ularning miqdori teng bo'ladi. Bunday holda, bu 58,12 birlikni tashkil etadi. Haqiqiy jarayonda olingan daromad shu davrda manfaatdor tomonlarga taqsimlanadi. Maksimalizatsiya qilinishi mumkin bo'lgan uchta o'zgaruvchi mavjud. Ular real daromad, ishlab chiqaruvchining daromadi va mulkdorning daromadi. Ishlab chiqaruvchining daromadi va egasining daromadi amaliy miqdorlardir, chunki ular qo'shiladigan miqdorlardir va ular juda oson hisoblab chiqilishi mumkin. Haqiqiy daromad odatda qo'shiladigan miqdor emas va ko'p hollarda hisoblash qiyin.
Formulyatsiya uchun ikki tomonlama yondashuv
Bu erda biz real daromadning o'zgarishini daromad taqsimotidagi o'zgarishlardan ham hisoblash mumkinligini qo'shishimiz kerak. Chiqish va kirimlarning narx birligining o'zgarishini aniqlashimiz va ularning foyda ta'sirini hisoblashimiz kerak (ya'ni birlik narxining o'zgarishi x miqdori). Haqiqiy daromadning o'zgarishi bu foyda ta'sirining yig'indisi va mulkdorning daromadining o'zgarishi. Ushbu yondashuv ikki tomonlama yondashuv deb nomlanadi, chunki ramka miqdorlar o'rniga narxlar nuqtai nazaridan ko'rinadi
Ikkala yondashuv o'sishni hisobga olishda uzoq vaqtdan beri tan olingan, ammo uning talqini noaniq bo'lib qolmoqda. Quyidagi savol javobsiz qoldi: "Qoldiqning miqdoriy hisob-kitoblari ishlab chiqarish funktsiyasining o'zgarishi sifatida talqin etiladi, ammo narxlarga asoslangan o'sishni baholash qanday izohlanadi?" (Hulten 2009, 18). Haqiqiy daromad o'zgarishi ishlab chiqarishning miqdoriy o'zgarishi bilan amalga oshirilishini va manfaatdor tomonlarga daromad taqsimotining o'zgarishi uning ikkilikliligini biz yuqorida namoyish etdik. Bunday holda, ikkilik shuni anglatadiki, xuddi shu buxgalteriya natijasi jami daromadni (real daromad) o'zgarishini hisobga olish va umumiy daromad taqsimotining o'zgarishini hisobga olish yo'li bilan olinadi.