Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlar texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Namunaviy masala: 24,4 g modda yondirilganda, 0,4mol uglerod(IV)oksid, 0,6 mol suv va 0,2 mol azot xosil buldi. Moddaning molekulyar formulasi-ni aniklang.
1)mahsulotlardan ma’lumki boshlang’ich birikma tarkibida C ,N,H borligi aniq. Shu atomlarning massalarini topib qo’shaylikchi boshlang’ich modda massasi bilan teng keladimi?
0,4 mol___m=4,8 g 0,6 mol____m=1,2 g 0,2 mol_____m=5,6 g
CO₂ → C H₂O → 2H N₂ -------2N
1mol____12 g 1 mol____2 g 1mol______28g
2) 4,8+1,2+5,6=11,6 g demak boshlang’ich birikmada O atomi ham bor
3)24,4-11,6 = 12,8 g O atomi n=12,8:16=0,8 mol O atomlari
4)C,H,N,O atomlari mol nisbatlari 0,4:1,2:0,4:0,8 bularni 0,4 ga qisqartirib chiqamiz 1:3:1:2 demak CH₃NO₂ ekan
Aminobirikmalar.
Aminobirikmalarning ammiak molekulasidagi vodorod atomlarini uglevodorod radikallariga almashinishidan hosil bo‘lgan birikmalar deb qarash mumkin.
A

mmiakdagi bitta vodorod radikalga almashsa birlamchi, ikkita vodorod almashsa ikkilamchi va uchta vodorod almashsa uchlamchi amin hosil bo‘ladi:


Nomlanishi va izomeriyasi. Aminobirikmalarni emperik nomenklatura bo‘yicha nomlashda aminoguruh bilan bog‘langan radikal nomi oxiriga amin so‘zi qo‘shib o‘qiladi. Sistematik nomenklatura bo‘yicha nomalshda esa aminobirikma molekulasidagi uglerod atomining soniga qarab, unga mos keladigan to‘yingan uglevodorod nomi oldiga «amino» so‘zi qo‘shib o‘qiladi va aminoguruhning holati raqamlar bilan ko‘rsatiladi.




Olinish usullari. Aminobirikmalarni spirtlar va galoidalkillarga ammiak ta’sir ettirib, nitrobirikmalar, nitril va izonitrillarni qaytarib kislota amidlarini oksidlab olish mumkin.
1

. Spirtlarga yuqori haroratda katalizator ishtirokida ammiak bilan ta’sir ettirilganda birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlarning aralashmasi hosil bo‘ladi:
2

. Galoidalkillarga ammiak bilan ta’sir etilganda dastlab tuz hosil bo‘ladi. Bu tuz ammiak bilan parchalanganda aminobirikma erkin holda ajralib chiqadi:
Bu jarayonda ham birlamchi amin bilan birga ikkilamchi va uchlamchi aminlar aralashmasi hosil bo‘ladi.
3

. Nitrobirimalarni qaytarib aminobirikmalar olish usuli 1842 yilda rus kimyogari N.N. Zinin tomonidan kashf etilgan bo‘lib, aminobirikmalarning asosiy qismi sanoatda shu usul bilan olinadi:

Bunda qaytaruvchi sifatida vodorod va boshqalardan foydalaniladi. Jarayonni neytral, kuchsiz kislotali va ishqoriy muhitlarda olib borish mumkin.

4. Aminobirikmalarni kislota amidlarini parchalab (Gofman reaksiyasi) hosil qilish mumkin:
5

. Nitrillar qaytarilganda birlamchi, izonitrillardan esa ikkilamchi aminlar hosil bo‘ladi: